E1 Sendeiro de San Xusto (Cotobade)



Domingo, 1 de octubro de 2006





Continuamente reinventámonos e voltamos a reeditar vellas obsesións, como a de imprimir as nosas pegadas nos sendeiros que, nos tempos pretecnolóxicos, comunicaban os pobos que conforman esta terra que sentimos como nosa. Xa non somos os mesmos que conquistamos montañas, ou que éramos conquistados por elas, aínda que os nosos corpos conserven rastros daqueles cumios e a suma de esas cicatrices nos conformen, como o paso inexorable do tempo. E por iso aquí estamos, unha vez máis, saíndo da Carballeira de San Xurxo, para facerlle honra ó debutante que acompaña a estes restos de aquel Comité Central de vida efémera e gloriosa, que precisamente aquí, nas terras de Cotobade, tivo os seus inicios.


Comezamos o PRG 29 lamentando que non sexa un seis de agosto, e saír comulgados para levar na mochila unha boa indulxencia para os nosos pecados, intentando captar a esencia das árbores centenarias polas que loitou a boa xente de San Xusto. Baixando polo pequeno tramo de estrada que nos conduce ó río Lérez observamos os estragos dos incendios que asolaron a esta comarca no verán, e aos tres róndanos pola cabeza a idea de que este crime quedará sen castigo, e os culpábeis deste desastre ecolóxico cometerán outros, hasta converter o país en cinzas.

Nas beiras do Lérez, que ten un sospeitoso cor grisáceo, detémonos a observar os pequenos baños de augas sulfurosas, que saen a unha temperatura estable de 22 º e que, según a nosa guía, son beneficiosas para problemas de pel e de aparato dixestivo. Aínda que de seguro viríanos ben para combater os excesos etílicos da véspera, decidimos desestimar a inxestión desta auga que cheira a sotanas rancias e gatos mortos e adentrámonos nas ruínas do antigo balneario, que dous anos antes de comezar a Revolución de Outubro xa estaba mitigando os males da poboación local con doce bañeiras de augas medicinais.

Tamén en ruínas atopamos dous muíños, auténticos tesouros do noso patrimonio etnográfico, que pouco a pouco vai desaparecendo, como esa memoria histórica que agora celebramos e que sen embargo desvanecese como a dos peixes, que por certo tamén están ausentando dos nosos castigados ríos, por efecto dos vertidos, pola proliferación de encoros, e agora tamén polas cinzas dos nosos montes.

Dende o derradeiro muíño xiramos cara unha fraga característica de ribeira: bidueiros, salgueiros, amieiros e carballos, que resisten moito mellor a bafarada mortal das chamas, e comezamos a ascensión ata que desaparece das nosas vistas o río, e tamén o ceo, pola densidade forestal das especies autóctonas. Aquí entroncamos co GR 94, un sendeiro de gran recorrido, pisando un terreo cada vez máis húmido, sementado por fentos xigantes, ata chegar a un deses regatos que engordan o leito do Lérez, que adiviñamos no eco das súas augas cen metros máis abaixo.


Atopamos ó noso paso multitude de árbores caídos, vencidos polo tempo e as treboadas, que lle confiren un aspecto fantasmagórico ó noso recorrido, e tamén complicadas arquitecturas de pedra que dirixen o sendeiro e encauzan regatos, diminuíndo a altura ata volvernos a atopar co río, na impresionante Ponte Nova, que foi construída no século XVIII, onde mostra a súa natureza máis salvaxe, aínda que nesta ocasión a espuma non sexa branca, polos efectos que xa constatamos ó principio.

Sobre as pedras centenarias da ponte, escoitando as cantigas monótonas que nos cantan as súas augas, decidimos deternos para que Nacho, erixido en portador das nosas provisións, saque da mochila unha botella de Ribeira do Douro, dúas barras de pan e varias latas de malva e de pementos de piquillo. Os tres estamos famentos como mosqueteiros, e cada un conta cadansúa historia mentres van minguando as existencias que gardaban os envases de vidro e metal, noutro novo lamento comunal polos amores perdidos ou lonxanos. C’est la vie, que dirían os meus políglotas acompañantes.

Pero a que nos toca vivir é esta colección de pasos que nos levan a voltar a encher a mochila e a abandonar o rumor incesante do Lérez, para internarnos en corredoiras ocultas entre árbores centenarios, como se camiñaramos trincheiras en medio dunha guerra silenciosa. Pero aquí non hai inimigo visible, e loitamos contra das nosas propias forzas, gañando outra vez altitude ata comezar o sorteo de prados de un verde que nos devora os ollos, mentres nós devoramos as primeiras mazás que dende as ramas máis baixas espertan a nosa gula. Durante esta parte do sendeiro estamos baixo o abrigo dunha fraga mixta de carballos, piñeiros e castiñeiras, e comemos tamén as primeiras castañas do outono, para completar a nosa dieta. O terreo faise cada vez máis húmido ata chegar a un regato que vadeamos sen dificultade.

Continuamos por un camiño empedrado, por onde seguramente non fai demasiados anos podíase ver a pegada dos carros cheos de fariña que discorrían dende o muíño, que atopamos en ruínas nada máis cruzar o regato, para intercambialo por outros productos básicos, nunha economía de troque que está definitivamente desaparecida.

A pesares do abandono do rural aínda atopamos algún paisano afanado nas tarefas do campo, que nos saúdan e con quen detémonos un intre a falar dos efectos dos incendios do verán na zona. Debeu ser un espectáculo dantesco para esta xente, impotente ante o avance do lume cara as súas propiedades, pero aínda así seguirán, quizais sexan vellos de máis para elo, sen que lles xermine a rebeldía, a necesidade de desfacerse das raíces de estas catástrofes que teñen moi pouco de naturais.

Nestas veigas facemos colleita dunhas mazás roxisímas, como as dos contos, e comémonos algunha aínda viva, coa sabia que a unía ó árbore intacta, un luxo gastronómico que a cidade nos nega. E con este botín camiñamos cara as primeiras casas de Cutians, que recorremos pola carreteira, facendo inventario do feísmo que invade os pobos que conforman este país que nos tocou sufrir. Certo que tamén admiramos belísimos pazos e casas solaregas, pero o que abundan son esas construccións de novos ricos, que deixan morrer as casas dos seus antergos e levantan muros de ladrillo de agresivas formas, que danan a vista e o entorno.

Despois desta breve incursión no núcleo rural, volvémonos internar na masa forestal, por outra corredoira alfombrada de herba que nos conduce a sortear outro pequeno regato, e dende aquí comezamos a ascender lixeiramente, ata que desaparecen da nosa vista as derradeiras casas de Cutians. Aquí marabillámonos pola visión das viñas, que na súa maioría están ben coidadas, e que están cheíñas de uvas negras como ollos de xitana, esperando a vendima que debe estar próxima.

Volvemos ver casas ailladas, a maior parte delas abandonadas, parece ser que canto máis grande e máis bela é a construción o estado de abandono é tamén maior, e fantasiamos cos usos que nós poderíamos darlle, nestes tempos en que o turismo rural é unha actividade empresarial en alza. Aínda que só teñamos boas intencións, e no fondo ningún dos tres nos imaxinemos levantando estas ruínas.

Xa en Fontán, o seguinte pobo atopamos no noso vagar, marabillámonos co Muíño do Cubo, chamado así pola súa xigantesca boca de auga, de máis de seis metros, e resúltanos curioso que se atope en tan bo estado de conservación. Un pouco máis adiante, xa no corazón do pobo, calmamos a sede nunha fonte e enchemos as nosas minguadas cantimploras.

Cruzamos esta parroquia de San Xusto de Sacos ata chegar ó lugar de Calva da Viña, onde podemos contemplar a igrexa de Santa María, templo románico do século XII, dominando o Val do Lérez, e dende aquí contemplamos o efecto devastador dos lumes do derradeiro verán. Como curiosidade, o ábsida presenta o tellado apoiado en pequenos arcos sobre ménsulas labradas e unha cruz grega sobre as figuras do carneiro e do lobo, coroando a parede este.

Alí comeza a historia dos pui-pui, e pouco me dura a fortuna de saberme con un grande, mentres que Nacho ten un pequeno e Xurxo non ten, o ver un burro entre a sucesión de canastros que nos saen ó paso e caer, definitivamente, na burra. Tamén aparece a chuvia, e temos que quitar os chuvasqueiros da mochila, e buscar refuxio baixo o enorme castiñeiro que garda a entrada do Pazo de Bermúdez de Castro, que está parcialmente rehabilitado, vestixio vivo da importancia deste lugar en outros tempos. Para combater os rigores climáticos propios da estación, ou máis ben do cambio de estacións, deleitámonos cunhas peras enormes e cuns figos saborosos que nos ofrecen as rúas desta aldea que aínda conserva a vida rural dos nosos antergos.

Abandonando o núcleo rural atravesamos avenidas de pedras centenarias, que quizais en outros tempos formaron parte das vivendas primitivas dos primeiros moradores, dado a proximidade do complexo megalítico d’A Laxe das Rodas, que atopamos totalmente calcinado e onde, a pesar de que os buscamos, non atopamos nin un só petroglifo, coa súa provisión de labirintos, cérvidos e figuras antropomórficas.

Nós completamos o círculo, despois de catro horas, voltando á Carballeira de San Xurxo, onde aquel cura senvergoña quixo vender o que por dereito pertencía o pobo.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Archivo del blog

Seguidores