E76 Senda dos ríos Cárdena e Segundera (Galende)



Domingo, 23 de marzo do 2008

Fai cenmil anos, durante a derradeira glaciación do cuaternario, e durante os noventamil anos seguintes, instalouse nas Montañas de Sanabria unha gran masa de xeo, un glaciar de meseta, que cubría todo o altiplano cun espeso manto, derramándose por todos os vales que descenden dende o macizo, formando longas e potentes linguas glaciares. Ríos de xeo que escavaron estes vales transformándoos en anchos e profundos canóns tallados na dura roca plutónica.

Polo Val de Terá encaixábase a principal lingua glaciar, descendendo dende o circo de Trevinca e Survia, incrementando o seu grosor conforme íanse agregando o xeo procedente de outros pequenos circos, como o da Lagoa de Lacillo. Ó chegar onde hoxe se atopa o pobo de Ribadelago esta lingua tiña 15 km de longo, e un grosor de máis de 300 mts.

Aquí, o Glaciar do Terá recibía o aporte das linguas do Cárdena e do Segundera, incrementando aínda máis a súa potencia erosiva e escavando a cubeta que hoxe alberga o Lago de Sanabria, formado fai docemil anos, cando rematou a glaciación e a lingua glaciar retirouse deixando ó descuberto, ademais desta enorme cubeta, amplos e profundos canóns, vales pendurados, rochas aborreadas, estrías glaciais e morrenas.

Fai cenmil anos pisei estas terras por primeira vez, e dende entón xa vivín unhas cantas glaciacións, xirando na espiral incesante das idades, e no derradeiro deses xiros volto a ela, cos ollos cheíños de lembranzas.

Xa non queda case nada daquel que viña de escalar os Mallos de Riglos, as Peñas de Etxauri e os Desfiladeiros de Pancorvo, e que unha mañá de setembro mergullouse nas augas xélidas da lagoa, despois dunha noite xogando as agochadas ca garda civil, e moi pouco do que viu dende as terras de Trevinca, enchendo a mochila cun feixe de amigos mentres baixaba a carón do Río Tera, sen saber tódalas veces que ía xirar polas congostras, canicouvas e carreiros con estes camiñantes.

E aínda así estas terras e eses tempos me conforman, como os surcos da espiral que segue tatuando as miñas carnes, ata que os tempos e as terras se confundan e xa non queden nin osos onde pescudar na memoria.

Pero non chegou o momento, as pernas aínda me sosteñen, e un feixe de soños seguen aniñando na miña cabeza, a pesares de que nin as pernas nin os soños teñan a mesma forza, así que alédome de que Zalo, aquel que engadiu estes lugares ó meu imaxinario particular, propoña facer un alto do camiño, trala nosa precipitada fuxida dos Pirineos, para aproveitar o sol radiante que verniza a comarca sanabresa.

É cedo de máis para xantar, e decidímonos a facer unha visita a San Martín de Castañeda, pero antes facemos unha paradiña na oficina de información do Parque Natural, e saímos dála con un mapa da rede de camiños tradicionais e con outro da rede de sendeiros, dos que nos desaconsellan os que discorren polos canóns do Tera de do Cárdena, o primeiro polo xeo e o segundo pola neve. ¿Fálanos de neve a señorita? Botámonos a rir lembrando o entorno do Refuxio de Linza, onde estabamos ata o carallo de neve, e estamos tentados de ensinarlle as fotos á paisana, pero en troques decidimos que podemos almorzar o sendeiro desaconsellado, antes de sentarnos a xantar.

Pasamos polos dous Ribadelago, o novo e o vello, construídos trala rotura da presa do encoro de Vega de Tera, que liberou oito millóns de metros cúbicos de auga, e sepultou o pobo orixinario, oito quilómetros máis abaixo, levándose a vida de cento corenta persoas. E deixamos o coche á beira do pequeno encrave de Moncabril, onde remata a estrada e comeza a Senda dor ríos Cárdenas e Segundera, pouco antes de que sumen as súas augas as do río Tera e engrosen a cubeta da lagoa.

A pesares de que a sinalización, unhas estacas coa pintura vermella roída polo tempo, necesitaba unha nova partida presupostaría, iniciamos o camiño ó carón do Segundera, onde case dez anos atrás fixen de modelo para un artigo da revista Turismo Rural (nº 25, novembro 1999), que animaba a facer este mesmo itinerario. Naquela ocasión so fixen o paripé, e adquirín unha débeda que agora pago, aínda que non sei moi ben cal é o prezo. De tódolos xeitos o camiño ascende lentamente, primeiro por un firme empedrado e despois, aloxándose do leito fluvial, por unha estreita senda entre xestas e carballos miúdos, e eu sigo posuído polo espírito do Petretxema, e intérnome nela ata atopar con outro río, o Cárdena, que sigo a nascente, seguido polo Miguel e o Zalo que, como sempre, seguen dándolle voltas ó mapa.

O dos carballos miúdos ten a súa explicación, xa que por debaixo dos 1500 metros (a lagoa atopase a menos de mil), a fraga dominante é a carballeira de rébollo, formada por árbores xoves, xa que dende antigo foi explotado como parte importante da economía doméstica sanabresa, provendo ós seus habitantes de vigas para as casas e leña para os fogares. Nas bagoadas frías e húmidas é trocado por bidueiros salpicados de servais e aciveiros.

Conforme imos gañando metros tamén van aparecendo pequenas agrupacións de neve no camiño, e volvemos a facer escarnio dos consellos da señorita da oficina de información, porque somos nós os que sabemos do asunto, e pensamos en por unha reclamación á volta. Aínda non sabemos o que temos diante, pero parécenos que váisenos facer curto o paseo.

Cando levamos xa un bo anaco ascendendo polo Canón do Cárdena perdemos de vista o río, introducíndonos nunha fermosa carballeira, desas que animan a disparar a memoria dixital a mans cheas, eso si houbera, xa que está repleta de imaxes do Pirineo oscense, e teño que borrar algunhas postais repetidas para facerlle sitio ás paisaxes sanabresas.

Dende a fraga o camiño gaña verticalidade e o León de Páramos queixase do resfriado que lle fai boquexar coma un peixe fora da auga, e ademais temos que ter conta de onde poñemos os pes, xa que atopamos bastantes placas de xeo, e máis adiante o terreo está enlamado de máis, e hai neve e auga por todas partes.

Nunha pequena chaira enchoupada descubrimos un gran cartel, indicativo de que estamos na Ruta de Don Quijote, que ignorabamos que pasara por estas terras, no que podemos ler o seguinte texto: “Le enterraron al pie de la peña, donde está la fuente” polo que chaman ó lugar Serra do Enterro, e sigue dicindo: “Yace aquí de un amador / El mísero cuerpo helado, / Que fue pastor de ganado / Perdido por desamor.”

Buscamos rastros da tumba ou da fonte, pero só atopamos máis verbas de Cervantes: “Por la cima de la peña, pareció Marcela –Yo nací libre- dijo- y para poder vivir libre escogí la soledad de los campos... Los árboles de estas montañas son mi compañía y las aguas de estos arroyos mis espejos... Con los árboles y con las aguas comunico mis pensamientos y hermosura... Tienen mis deseos por termino estas montañas”.

“Don Quijote y Sancho se entraron por el mismo bosque por el que Marcela desaparece y habiendo andando más de dos horas... vinieron a parar a un prado lleno de fresca hierba junto al. Cual corría un arroyo apacible y fresco... Andaban por aquel valle paciendo una manada de hacas galicianas de unos arrieros gallegos.”

Arrieiros somos e no camiño nos atoparemos, que di o refrán, aínda que a esta altura do campionato xa estamos cansos coma burros, por que o terreo segue poñéndose costa arriba, e o que en principio parecía un paseo dominical estase a converter nun pateo de regulamento, deses que merecen unha crónica como esta que estás lendo.

Aínda que fose só por sinalar que, despois doutra subida do carallo, divisando o lonxe a Lagoa de Sanabria, e volvendo a atopar o curso do Río Cárdena, o Zalo bota un espirro tremendo e tira con Miguel ó chan, que leva unha boa culada contra unha rocha, un espirro de león, claro.

A neve empeza a estenderse por toda a serra, cando chegamos baixo a presa do Encoro de Cárdena, e vémonos obrigados a cruzalo río, facendo equilibrios entre as pedras. Estamos a mais de mil quiñentos metros de altitude, e nótase o desnivel que salvamos dende a nosa saída de Moncabril, case seiscentos, fai un frío do demo, e aínda quédanos a metade do sendeiro por percorrer.

No altiplano da serra, o xeo escavou no seu desprazamento innumerables cubetas, das que unhas convertéronse en lagoas de augas transparentes, que forman o segundo conxunto lacustre mais importante da Península Ibérica, e outras fóronse racheando de sedimentos e musgos o longo de miles de anos, producindo as turbeiras. E ó chegar á primeira desas lagoas, por onde discorre unha pista que comunica o pobo de Porto, preto da fronteira administrativa entre Galiza e León, co Encoro de Vega de Conde, atopamos un panorama polar, e temos ganas de saír correndo a pedirlle desculpas a moza do oficina de información, pero estamos demasiado ocupados buscando os sinais, interpretando os mapas, discutindo sobre a dirección a seguir.

Eu voto man da memoria, e volvo dez anos atrás, cando recorrín estes paraxes con Anxo e Mili, facendo a sesión fotográfica para unha desas revistas nas que publica o meu amigo, e lémbrome que á lagoa que temos diante síguelle outra máis pequena, seguindo á dereita da pista, tal como indica o mapa, así que apremo o paso ata confirmalo.

A Lagoa Roia está parcialmente xeada, e dende alí bérrolle ós meus amigos, indicándolles que estamos no bo camiño, a pesares de que sigan estrañándose de que este siga pola pista. E seguimos ata chegar o Encoro de Garandones, co seu enorme vaso sitiado pola neve, dende onde divisamos os cumios lonxanos da Serra Segundera, entre os que destaca o Moncalvo, con 2044 metros.

Deixando atrás esta lagoa chegamos a unha bifurcación da pista, por un lado diríxese ó Encoro de Vega de Tera, e polo outro vai cara o Pico Fraile. Aquí o Zalo sorrí, xa que neste camiño xa ten pastoreado a máis dun exército, aínda que segue preguntando inquedo pola hora, porque o seu estómago, e o noso, xa reclama alimento. Uns poucos metros despois chegamos a un pequeno refuxio, no que atopamos un kit de supervivencia: unha barriña enerxética, un condón, unha pastilla de parecetamol e un tampón, para atallar calquera emerxencia.

Pasamos o carón da Lagoa de Paión, e dende alí comezamos a descender lixeiramente, ata que atopamos un grupo de camiñantes que fan, é un supoñer, o noso sendeiro en sentido contrario, e con quen Zalo intercambia catro verbas, por certo ¿que se dixeron? Fora o que parolaron, tras o encontro chegamos ó comezo da Tubaria de Presión, e tamén do Plano Inclinado, que baixaban abruptamente os seiscentos metros que nos separan da Central Eléctrica de Moncabril.

O descenso fíxosenos duro de máis, e lembrounos outras ocasións nas que baixamos este camiño de pedras grandes e pequenas, nas que os xeonllos ían cruxindo como galletas e as tripas rosmaban como cañarías vellas, e chegamos cansos e famentos a nosa meta, o noso FIN.

E75 Sendeiro circular do Petretxema (Val de Ansó)



Venres, 21 de marzo do 2008

Por terceira noite consecutiva as miñas pantasmas tiveron que cohabitar con unha sinfonía de tronos saídos do inferno, unha treboada acompañada dos coros das gorxas demoníacas dos meus compañeiros, que porían os pelos de punta ás aguerridas tropas que profanaron o cemiterio de Barroselas. Non é de estrañar que os meus soños cheiren a caliveiras, e que dentro do meu saco aniñen un feixe de alacráns e que, unha vez esperto, empecen a mover a súa cola cara os meus puntos máis vulnerables, que gracias ó intento de onte, ca derrota da Mesa d’os Tres Reis, multiplicáronse.

De tódolos xeitos disimulo, a pesares das profundas trincheiras que labrou a noite no campo ermo da miña fronte, e baixo as concas fondas dos meus ollos, volvo poñerme as roupas de combate para enfrontar un día que se me antolla complicado de máis, xa que non logrei convencer ós meus colegas de subir ó Paso de Tatxeras, tamén chamado Paso del Acher d’Alano, na serra do mesmo nome, para intentar a ascensión de Pena Forca (2390 m) territorio que xa teño ben rillado. Eles prefiren facer o camiño ata o cumio do Petretxema, trinta metros máis baixo, pero co aliciente de ter cada unha das súas caras nun estado diferente.

Fai un tempo de merda, o ceo está cuberto dunha pátina gris, e cae unha cortina fina de auga, xirimiri, poalla ou mollaparvos, así que abrígome ben, porque supoño que temos por diante unha maña fodida, e xa na porta do refuxio de Linza, cálzome as polainas, imitando a Zalo e a Miguel, que tamén levan escrito na cara os estragos da véspera, aínda que tamén tenten disimulalo. Pero, que carallo, hai que aperta-lo cu e tirar para adiante, e quitando forzas de fraqueza, para que vexan que non me achico, bótome a mochila ó lombo e póñome a subir, deixando atrás as Fuentes de Linza, e o faial de As Tascas, envolto nunha néboa espesa, como a dunha historia de terror.

O meu corazón tamén está en tebras, como a novela de Conrad, pero loito para afastar os medos e a dor que tentan colonizarme, e apuro o paso para sortear os primeiros desniveis, sen mirar atrás nin tan só para ver se me seguen os meus compañeiros.

A miña respiración é a dunha robaliza deitada sobre o espigón do peirao da Illa de Ons, e intento atrapar o ar a dentelladas, como se fosen soños, mentres o terreo vai facéndose máis e máis horizontal e o vento báteme na cara retándome a un duelo no que levo todas as de perder. Pero insisto en aperta-lo paso, poñéndome modestos obxectivos, primeiro ata ese lombo herboso, máis tarde ata aquel promontorio rochoso, despois ata a esquina daquela ladeira.

E cando me decato xa estou no Sobrante de Linza, conxestionado polo esforzo, pero ca determinación de seguir dándolle caña ó mono, ata onde faga falta e un pouquiño máis, sen parar nin para disparar unha foto, nin para botar unha mexada, nin para decatarme da distancia que me separa dos meus perseguidores, que imaxino como cans de presa, dispostos a trabarme nas pernas. O certo é que me anima ir abrindo pegada, e conforme desconto metros cara a lingua de neve vou enchendo dunha estraña forza, máis psíquica que física, que me leva a internarme na néboa ca determinación dun conquistador de outros tempos.

Pode ser que sexa o espírito de aquel que fun, o que me fai avanzar polo manto branco adiantando a outros montañeiros ós que nin sequera saúdo, ou pode ser que o bastón que me emprestou o meu irmán de Burlata sexa máxico e me faga descontar os anos, pero sexa como sexa atraveso as seguintes pendentes, sexan de pedra xeada, de herba enlamada ou de neve dura, aínda que en menor cantidade que a que atopamos no día de onte cando pasamos por estes mesmos lugares. E ese espírito lévame ata o Cuello de Linza, e nin alí me deteño, seguindo pola pegada debuxada na primeira das ladeiras que conducen o Petretxema, oculto pola insistente néboa.

Detéñome ante unha placa de xeo que non sei como atallar, xa que o terreo está bastante vertical, e inda hai unha caída do carallo ata o fondo dunha depresión da Foya d’a Sólana, non quero recuar, pero tampouco sei como salva-lo obstáculo, e nesas manobras vexo como un grupo de alpinistas, con piolets e crampóns, sube dende o barranco, mentres os meus compañeiros danme, finalmente, alcance. Quedámonos os tres mirando para a placa de xeo, mentres os outros, que parecen saídos dun capítulo de Al filo del imposible, pregúntanos se levamos material, que xa se ve que non, e seguen o seu camiño, mentres nós deliberamos brevemente e decidimos retroceder.

Por segundo día consecutivo renunciamos ó cumio, pero nesta ocasión non descendo co sabor do fracaso, que ten un gusto agridoce, porque estou convencido de que era quen de subir, e que só as razóns técnicas e a prudencia fixeron que recuara.

Desta tócalle sufrir ó León de Paramos, cun resfriado que lle fai pingar o nariz, e a quen a miña proposta de buscar outra alternativa de subida, coma a do Paso de Tatxeras, non lle fai ningunha gracia porque, literalmente, xa está ata o carallo de subir. E máis cando esvara nunha zoa mixta de caliza, xeo e neve, e leva unha boa costelada que lle remata a faena. Pero o noso compañeiro e bravo de máis, e non se desanima por estas minucias, así que pasando de volta o Sobrante de Linza decidímonos por buscar unha alternativa para encher as horas do camiño, e decidimos baixar ata o Barranco de Petretxema.

Descendemos polas ladeiras abruptas que discorren baixo o camiño polo que levamos sufrindo e soñando nos derradeiros días, buscando a maneira de conectar co sendeiro que discorre o carón dunha delgada liña de auga, e nesto estamos cando atopamos un regalo inesperado para os nosos ollos, unha fermosa fervenza por onde se precipita o Río Petretxema, que forma nunha parede rochosa unha grande cantidade de carambanos, e que recibe o nome de Fuen d’o Barral de Linza. Detémonos a carón deste lugar singular a rillar unhas laranxas, a recuperar forzas e a escoitar as augas cantareiras batendo no xeo, e ollando para o curso fluvial descubrimos algúns spits cravados nunha rocha, parte do equipamento para facilitar o descenso deportivo deste estreito canón, e volven as lembranzas do día cando baixaba co Marcos polo Regueiro da Cal, nas terras vitivinícolas de O Rosal. ¡Que tempos aqueles!

Pero como non podemos vivir de lembranzas seguimos adiante, internándonos nunha fraga de faias que muda totalmente a paisaxe, e fainos cóxegas nos ollos, espertándonos sorrisos e dándonos folgos para continuar co noso itinerario alternativo. Ábrense dous camiños e decidímonos polo que ten a cota máis baixa, aínda que sospeitemos que se dirixen ó mesmo sitio, e nada máis comezar a discorrer por el atopamos os restos dun par de ovellas, da que só quedan osos e calaveiras limpas, seguramente presas dos lobos que aínda atopan refuxio neste territorio fronteirizo.

O sendeiro ascende lixeiramente, sempre por un faial dos que só se atopan nos soños, e os metros que imos gañando van cubríndose de neve, ata que o manto branco esténdese por todo o camiño e tamén por toda a fraga, salpicado tan só polas follas que os últimos alentos do inverno arrancou das polas dos teimudos árbores, resistentes deste clima inhóspito.

O certo é que fai un frío do carallo, e para máis comeza a caer unha poalla molesta, que nos fai pensar no calor do refuxio, pero non viñemos ata tan lonxe para recuar por tan pouco, así que seguimos adiante ata chegar a un claro que identificamos como a Foya de l’Inxeniero.

A capa de neve é aquí máis grosa, e aproveitamos as pegadas dos que nos precederon, quizais a xente que escoitamos ó lonxe, e que un pouco despois vemos deslizándose por unha ladeira co método máis rudimentario posible, ou sexa co cu.

Un grande bloco de caliza ofrécenos un improvisado vivac, para intentar protexernos do mollaparvos, e aproveitamos tamén para dar boa conta das nosas provisións: queixo, fuet, pan e chocolate. Todo un festín. E mentres enchemos o bandullo avaliamos a situación, xa que non hai moitas ganas de continuar, pero inda nos queda curiosidade por ver que se atopa detrás do pequeno outeiro que temos diante.

Así que despois de rematar o almorzo subimos un pouquiño máis e atopámonos co final da foya, diante nosa alzase un gran desnivel que levará seguramente ata o Puerto de Ansó, que fai fronteira entre os estados español e francés, e que leva, un pouco máis adiante ata o Cuello de Petretxema, paso obrigado para ascender ese pico dende esta cara, e tamén para as máis complicadas Agullas d’Ansabère, de 2271 metros, para as que fan falta máis forzas, material e coñecementos dos que nos temos.

Desfacemos o camiño andando, non sen antes botar unha derradeira ollada cara onde a néboa é máis espesa, alá onde se alzan os cumios que non fomos quen de conquistar, e cada un fai a súa promesa de voltar, aínda que sexa nunha estación máis amable, para completar o que déixamos a medias. A pesares de ter que cambiar os nosos plans non podemos laiarnos da nosa sorte, xa que esta parte adicional da xornada, internándonos na fraga, descubriunos unha fermosa paisaxe.

Volvemos a atopar a conca fluvial, no lugar chamado Barcal de Linza, no que Zalo ve un antigo circo glacial, e outra vez temos que decidir porque ribeira queremos sortear o Barranco de Petretxema, xa que nos dous lados hai camiño. Decidímonos por seguir pola parte que está máis arborada, seguindo unha pista forestal bastante ancha, entre faias, algunha de 400 anos de idade, e algún abeto disperso, entrando así no Bosque de Gamueta, onde onte descubrimos un percurso pedestre que temos na reserva.

Así chegamos ó Refuxio de Linza, seis horas e media despois de saír, na nosa segunda xornada pirenaica, confirmando que as previsións meteorolóxicas non estaban erradas. Duchámonos e cambiámonos de roupa, e collemos o coche rumbo ó Valle del Roncal, na vertente navarra, para visitar a vila de Isaba, onde teño tamén un feixe de lembranzas. E para lembranzas a Casa de la Memoria, un curioso museo etnográfico no que coñecemos interesantes detalles sobre as formas de vida dos roncalenses, sobre a súa historia, as súas tradicións, a súa forma de goberno, a súa indumentaria e sobre a súa lingua. Unha visita da que quitamos bo proveito, aínda que consideramos que son demasiados datos para asimilalos nunha soa tarde.

Para completa-la xornada damos un paseo pola vila, baixo un intenso aguaceiro que nos fai refuxiar nun par de locais onde refrescar a gorxa. Voltamos despois ó refuxio, onde xa está todo o mundo a rillar a crema de cenoura e a carne estofada que temos de rancho, e mentres esperamos que enchan os nosos pratos picoteamos o queixo e o fuet que quedou do almorzo. Trala cea, inda botamos un grolo de patxaran caseiro, do que o Iosu nos regalou en Burlata, e que resulta un bo combustible para os soños...

E74 Refuxio de Linza – Mesa dos Tres Reis (Val de Ansó)



Xoves, 20 de marzo de 2008

Loitei durante toda a noite contra as pantasmas do pasado, que vertían nos meus miolos o veleno da nostalxia, na lembranza dos tempos nos que habitaba un corpo que era quen de asaltar os ceos, sen máis visitas ós talleres que para os oportunos cambios de aceite, pastillas de freo e revisións periódicas, e non coma agora no que sinto ó motor coma un feixe de trancallos e no que só o chasis aguanta, máis ou menos, pero máis ben menos.

E loitei no soño e na vixilia, porque deitado a 1350 metros sobre o nivel do mar, no dormitorio colectivo do refuxio de Linza, tiven tempo de repasar os momento nos que ascendín os cumios de Pena Forca, do Castillo de Acher, do Rincón de Alano, tan pretos e tan lonxe de onde escoitaba os ouveos dos lobos nos que se transformaban os ronquidos dos meus amigos, animaliños todos ó fin e ó cabo.

Ás oito da mañá tocaron diana, e o exército de montañeiros empezou a desprezarse, mentres eu loitaba aínda por arrincarme as teas de araña que teceran as lembranzas nos meus ollos. As profundas trincheiras cavadas no perímetro do meu campo de visión facía fácil adiviñar que non fora unha noite pracenteira, e non tiña demasiadas dúbidas sobre o feito de que non estaba no mellor momento físico e mental para a miña cita cas montañas de Pirineos.

Pola contra, Miguel e Zalo espertaron cos ollos sedentos de grandes fazañas e, mentres untabamos tostadas con manteiga e marmelada de fresas e as somerxíamos no colacao ou no café con leite, conviñeron en subir ó punto máis alto de Euskalherria: Hiru Erregen Mahia para os euskalduns, Mesa d’Os Tres Reis para os aragoneses, o Table des Trois Rois para os bearneses, xa que o seu cumio dividía os antigos reinos de Navarra, Aragón e Bearn. Para nós, máis alá do nome, exerce unha estraña fascinación un número, o 2444, o dos metros de altitude que separan o seu vértice xeodésico do nivel do mar.

Esperamos a Iosu, compañeiro de mil batallas nos meus derradeiros vinte anos, que despois da enchente que nos preparou na véspera en Iruña, cunha alubiada con guindillas, patas de porco e unha ensalada de regulamento, tamén está encargado do avituallamento desta xornada, xa que os servicios do refuxio son bastante precarios (teño que engadir que tamén os outros servicios, os hixiénicos, deixan moito que desexar: só tres cagadeiros e dúas duchas para a media centena de almas que compoñemos a súa poboación).

Mentres, saímos a dar unha volta polo Bosque de Gamueta, onde descubrimos un sendeiro que recorre este faial enfeitizado, e chegamos ata o Paso del Salto del Caballo, dende onde temos unha boa visión do Plan d’a Casa.

Descendemos ata o refuxio, botándolle olladas furtivas ó altivo Pico Maz, tamén chamado Txamantxoia, que a pesares de non chegar ós dous mil metros ten unha silueta ben atractiva, e dende abaixo semella unha pirámide. A visión deste xigante, tan preto de nós, tranquilizounos, xa que o seu cumio estaba sen restos de neve, e recortábase contra un ceo no que non había máis color cun azul velvia que fería os ollos: era o día perfecto para atrapar un soño que se viña repetindo nas noites metropolitanas, e ese soño tiña nome, e era aquí e agora.

Así que cando chegou o de Burlata, repartimos o peso do almorzo, axustamos as botas (Miguel, que esquecera as súas en casa tiña que probar con unhas que lle deixara o noso anfitrión) e botamos a mochila ó lombo. Pasaban corenta minutos das nove da mañá, e xa había un feixe de xente subindo diante de nós polas ladeiras herbosas, despois de cruzar un pequeno regueiro, iniciando o ascenso por un desnivel pronunciado onde intento poñerme ó día co meu antigo compañeiro de cuartel.

Ás nosas costas, rodeado dunha espesa fraga de faias e abetos, deixamos o elegante triangulo que forma o Txamantxoia, que tamén fai fronteira entre Nafarroa e Aragón, e Iosu sinálame cara a nosa dereita onde se alza outra mole que sirve de división entre os antigos reinos, agora comunidades autónomas, a Peña Ezkaurre, que pasa con creces dos dous mil metros e por onde transcorre o GR 11, chamado o Sendeiro dos Pirineos, que ven dende Isaba, baixa dende este monte cara Zuriza e vai por Tatxeras internándose nas terras aragonesas por Aguas Tuertas. Unha matada non apta para eivadiños, aínda que o que proxectabamos para esta xornada tamén se afastaba dos modestos presupostos cos que nos moviamos nos últimos tempos.

Pero o día enchíanos de optimismo, e ó pouco rato o desnivel suavizouse e permitiunos reagruparnos e recuperar folgos antes de volver a gañar metros ó ceo, acometendo un camiño estreito pola ladeira dun outeiro, que nos deixaba unha boa panorámica do Barranco do Petretxema, onde é habitual a práctica do esquí de fondo, aínda que nestes momentos non tiña máis ca un chisco de neve. Saímos á outra cara da ladeira, e ós seus pés, por onde pisarían os nosos, chegamos ó Sobrante de Linza, unha cubeta colmatada cuberta de herba e atravesada pola conca do río Petretxema, que á nosa esquerda forma a fervenza chamada Fuen d’o Cubillar. Aquí o camiño ponse vertical de máis, ó que hai que sumarlle que o firme volveuse pedregoso e hai que ter coidado con non esvarar, xa que algún dos cachotes está cuberto de xeo, e non é cuestión de mancarse cando só levamos descontados douscentos metros de desnivel. Este desnivel puña a cada quen no seu sitio, e os meus amigos ían aloxándose, cada vez máis sedentos de cumio.

Afrontamos as primeiras seccións de neve, alternándose con grandes placas de xeo sobre escarpes calcarios e baixo as que corren pequenos regatos, e esto obrigoume a extremar as precaucións, xa que do noso pequeno grupo era o único que non levaba bastóns. Este feito, unido á miña insistencia en fotografar cada novidade que presentaba a orografía, e a ir quitando un feixe de temas pendentes que tiña que debater co irmán Iosu (o análise das recentes eleccións, o estado das nosas doenzas, as viaxes a Italia, os progresos ca informática, a situación laboral...) fixéronme fatigar de máis na subida, e a aumentar a distancia que nos separaba de Miguel e de Zalo, cos que a veces perdíamos contacto visual.

A lingua de neve estendíase por unha ladeira cada vez máis vertical, e a pesar de atoparse bastante compactada o vento arrancaba cortinas de po branco e arroxábanos á cara as limaduras brancas mesturadas cun aire xeado. A pesares de que o sol seguía imperando no ceo sentíase aquí o derradeiro alento do inverno, mentres eu loitaba por soster o meu. Por eso tiven dous sentimentos enfrontados ó chegar ós 1936 metros do Collado de Linza. Por unha parte estaba ledo, aínda que esgotado, por chegar ata alí, e porque o terreo gañaba en horizontalidade na bifurcación entre o camiño que leva a Mesa d’Os Tres Reis, ou ó Petretxema, que xa divisabamos ó lonxe. Pero por outra, observando a enorme depresión karstica da Foya d’a Sólana, que se estendía ante nós, entendía que tiñamos por diante bastante faena, e xa ía coas forzas xustas.

Como non había outra, seguimos camiñando, agora xa reagrupados, polas ladeiras do Lapakiza de Linzola o A Paquiza Linzola, que a pesares de superar con creces os dous mil metros non esperta o interese dos montañeiros, xa que ninguén dos que nos preceden opta pola súa ascensión. Detívenme a calzar as miñas polainas, xa que o resto do grupo foi máis precavido e xa as levaba postas, e a escoitar as coplas de escarnio e maldecir do León de Paramos, que consigue ferirme no pouco orgullo que me queda, sen máis defensa que mandalo a tomar polo cu. Xa sei que non son o que era, pero é fodido de máis que elixan este momento para lembralo.
Foi un conato de incendio, pero había neve abondo para que non prendera o lume, así que seguimos cara adiante, polas pegadas que outros montañeiros deixaron antes que nós, camiño da mesa onde as lendas din que se reunían os reis de Aragón, Bearn e Navarra para dirimir as súas diferencias, máis non creo que as reais pernas subiran aquí para tales feitos, xa que as forzas para discutir despois da subida quedan moi reducidas, pero as lendas son así, sempre dándolle méritos á realeza.

A neve cubría practicamente toda a depresión kárstica, e só sobresaían algunhas rochas torturadas polas variacións climáticas extremas de ese hábitat particular, e ás veces as pegadas multiplicábanse ou desaparecían, e tiñamos que buscar os fitos para non trabucarnos de camiño, xa que ata aquí tamén converxe o que ven dende o refuxio de Belagua, subindo polo cumio do Lapazarra, de 1777 metros, que fomos deixando ás nosas costas. Levounos o seu tempo rodear a Foya d’a Sólana, e xurdiron novas dúbidas sobre por onde seguir, xa que estabamos nun labirinto calcario no que non había xeito de guiarse con seguridade. As gretas e fendas nas rochas, algunhas de varios metros de profundidade, coñecidas aquí como lapiaz, desenrólanse cunha densidade incrible obrigándonos a saltar, rodear e esquivar, atentos sempre a onde poñemos o pe, e dificultando o noso avance.

Esto fixo que comezaran a ruxir os nosos estómagos, así que sentámonos nunha caliza espida e o Iosu, cumprindo o seu papel de anfitrión, preparounos uns bos bocadillos con xamón de Salazar e queixo do Roncal, e aínda se desculpou por esquecer a bota de viño, ¡faltáballe pouco para nos adoptar!. Ata se lembrou de traer unhas laranxas, para o aporte vitamínico, e de todo dimos boa conta, empuxando cuns grolos de auga que parecía recen quitada da neveira. O certo é que eramos nós os que estabamos dentro da neveira, rodeados por tódolos lados por un inmenso manto branco.

Xa co bandullo cheo, e despois de preguntar a outros montañeiros que xa viñan de volta do noso obxectivo, que non acadaron pola forte ventoeira e as placas de xeo que había no cumio, decidimos continuar un pouco máis, por se temos posibilidade de completa-lo noso itinerario, cousa que, polo menos eu, xa dubidaba.

Baixamos cara outra depresión kárstica, a Foya d’o Portiello Larrea, baixo os paredóns calcarios que a pechan polo norte, Lo Puntal de Uquerdi, a 1998 metros de altitude, e que tamén sinalan a fronteira entre Aragón e Navarra. E despois de avanzar durante un bo rato por terreo horizontal, volvemos gañar altura pola ladeira pedregosa que discorre pola faixa dos xendarmes de pedra, que se recortan altivos contra un ceo no que empezan a aparecer inquietantes nubarrons. Era o que faltaba, que mudara o tempo...

Subimos un pouco máis, ata chegar ó Portillo Larrea, cun pe ou case na liña que delimita o territorio de Euskalherria, e dende alí admírannos os cumios do Petretxema (2360 m.), do Mouscaté (2232 m.), dos Picos de Budoguía (2366 m.) e do noso soño final, a Mesa d’os Tres Reis (2444 m.) ou Hiru Erregeen Mahaia, ou Table des Trois Rois, ou como queiran chamarlle, ó que, sen embargo renunciamos.

Levabamos preto de cinco horas camiñando, sorteando un desnivel superior ós setecentos metros, facía un frío do carallo alá arriba, e nos confirmaran que no derradeiro tramo había unha ventoleira do demo e que había que andar ben a modo polas placas de xeo, unhas nubes negras entraban polo porto de Belagua, e dende o Cirque de Lescun viña outra formación de nubes brancas como a supercie xélida que estabamos pisando, e quedábanos por diante todo o descenso, e as miña forzas, físicas e mentais, xa non daban para moito.

Así que fun o primeiro en tirar a toalla, en renderme, en renunciar, en acepta-la derrota, e arrastrar ós meus compañeiros comigo, porque sabía que a pesares de dicirlles que seguisen ata o cumio que xa tiñamos diante nosa, pesaríanlle tamén as cinco horas , o desnivel, o frío do carallo, a ventoleira do demo, as placas de xeo, as nubes negras e as nubes brancas, o descenso, e máis que nada a mingua das miñas forzas, físicas e mentais, a miña derrota.

A decisión estaba tomada e botámoslle unha derradeira mirada o punto máis alto dos sete herrialdes dese territorio indómito, que acapara as portadas dos periódicos estatais dende que teño uso de razón, e as montañas cércanas que seguen soando nos nosos ollos: Petrexema, Budogía, Ansabére, Atxerito, Hiru Erregeen... e antes de darlle as costas cada un de nós, sen que faga falla mover os beizos para que se entenda, fai unha promesa: Volveremos!

E a volta xa non ten dubida, porque a facemos pisando as pegadas que imprimimos na neve esa mesma mañá, mascando cada un a súa propia derrota, que é a derrota de todo o grupo. Xa sei que esta non é unha expedición para subir ningún oitomil, e que temos algúns días por diante para intentar outro cumio, aínda que as previsións meteorolóxicas non sexan moi boas, pero as pantasmas do pasado, esas que levo tocándome os collóns na mochila, fan que o retorno pola Foia d’o Portiello Larrea sexa penoso de máis, e de que teña ganas de pagalo co primeiro que se me poña diante. O Zalo, consciente o inconscientemente do meu baralle, pon distancia entre nós e desfai o camiño a bo paso, falando con Iosu de temas comúns, mentres o Miguel atende os meus lamentos, algúns metros máis atrás.

Os pequenos desniveis que atopamos neste tramo e no seguinte, na Foia d’a Solana, resúltanme especialmente penosos, e agradezo os alentos dos meus compañeiros, que me resaltan a beleza que nos rodea, ata chegar o Cuello de Linza, e máis ala. De tódolos xeitos, esta é a parte máis fácil, porque o descenso de verdade comenza a partires de aquí, e eu non as tiña todas comigo, para afrontar a verticalidade sen bastóns.

O certo é que o descenso non resultou tan fodido como pensaba, xa que fun evitando as pegadas dos que me precederan, e onde a neve endurecera facéndose esbaradiza de máis, e cravando os talóns na neve virxe para facerme unha escada a medida, así baixei ata que o manto branco foi desaparecendo e o terreo mudou, primeiro seccións de caliza con placas de xeo, despois en tramos de herba mollada e máis tarde en terra enlamada. De tódolos xeitos tampouco foi un camiño de rousas, xa que viñamos, e penso que non fago mal en falar en plural, un pouco tocados (si, eu máis) das moitas horas de ascensión, e os tramos máis inclinados nos facían adoecer os xeonllos.

Pero xa di o refrán que nunca choveu que non escampara, e sete horas despois da nosa partida chegamos o Refuxio de Linza sen máis contratempos. Cadaquén estirou ó seu xeito, duchámonos na incomodidade dos reducidos baños unisex, mudámonos de roupa e tomamos un refresco co de Burlata, antes de que partira para a súa residencia campestre de Murillo. Zalo, Miguel i eu, convimos en aproveitar o que nos quedaba de tarde facendo un pouco de turismo polos arredores e collemos destino a Ansó, a catorce quilómetros da nosa base.

No traxecto, seguindo o curso do Río Beral non puiden evitar un momento de nostalxia ó pasar pola Borda Changalé, onde pasara tan bos ratos ca familia Urrutia e, teño que recoñecelo, non só con eles. Pero non eran esas as pantasmas que me pesaban, senón as que me impediran subir facía unhas horas, e seguían a rillarme nas orellas e a pecharme a boca, como si a tivera chea de puñetazos. Menos mal que ó chegar á pequena poboación asistiume o satélite e puiden votar a voar un feixe de verbas para xuntalas coa miña metade.

Ansó está encravado ó longo dun lombo rochoso entre dous ríos, non so para preservarse dos seus veciños navarros e bearneses, senón por efectos máis prácticos, xa que ocupa un terreo improductivo, non apto para os pastos. Esta é a causa de que o pobo teña só dúas rúas lonxitudinais seguindo a dirección do espolón rochoso, cruzadas por uns poucos caixóns transversais, curtos e estreitos, que dan respiro a estas dúas arterias. Este feito non quita para que os meus compañeiros desaparezan, seica temerosos de que pecharan as tendas, e que teña que volver a recorrer ó satélite para atopalos, eso si, despois de collerme un cabreo do carallo.

Fixeron a compra, merquei selos e postais, tomamos unha cervexa e acadei un agasallo para a miña nena, e con esas viñeron as sombras e regresamos ó refuxio, a mandarlle un caldiño, unhas patacas con chourizo (ben malas por certo), e uns anacos de polo asado. O día non deu para máis, pola notei tiven que loitar outra vez contra as pantasmas.


E73 Sendeiro do Aloia – Muíños de Circos (Tui)



Domingo, 10 de marzo do 2008

Entre as cousas pola que paga a pena sorrirlle a un novo amencer, ademais dun gratificante intercambio de sentimentos que sempre fai ver o vaso medio cheo, está a posibilidade de que os prognósticos, sexan meteorolóxicos, electorais ou reservados, non sexan certezas, nin verdades absolutas, e que en moitos casos nin tan sequera se aproximen ó que acontece despois. Así que cada día agocha pequenas sorpresas, e na medida de que estas sexan mais ou menos agradables resulta o suma e sigue que dá forza para afrontar outra noite coma esta, na que me toca outra vez traballar.

Pois si, ou mais ben pois non. Porque o caso é que na véspera, cando saía do recuncho escuro do Anoeta, atronado pola efusión dun feixe de metaleiros mexicanos, chovía arreo como para facerlle caso ó parte de Santiago Pemán, aínda que agora seica a xentiña xa o ten xubilado e escoita a un gurú de internet, e nada facía soñar co día bonito que tivemos hoxe. Cun fato de nubes, algunhas de ferro e outras de algodón, pero onde o sol abría grandes fiestras polas que facernos cóxegas e acariñarnos, ata facernos espirrar un feixe de sorrisos.

E tampouco valeron de nada as previsións de que, debido ás previsións anteriores, ou sexa a unha suma de previsións, só Zalo, co que quedara as doce e cuarto no Concheiro, ía sumar os seus pasos ós meus, e que faríamos un deses pateos de mollaparvos que só nos gustan ó de Paramos e a mín. Nada máis conectarme co satélite telefónico xa tiña o móbil asubiándome unha mensaxe de María, que inda non sabía se si ou se non, pero finalmente decidiuse polo si.

Así que xa eramos tres, así que recollín á Chinita e acordei de pasar polo Concheiro, a pesares de que Zalo chamara para quedar no Stop, xa que salia dende Tui, pero aínda estaban os mexicanos a berrarme na cachola, porque pasei polo lugar das convocatorias sen ver se había alguén.

E si. Déronme en chamala atención, polo teléfono, e din volta para darlle outra labazada os prognósticos. Alí estaban Ramón, Yuka, Xurxo, Nacho e Miguel. Arre carallo, como nos vellos tempos, o exercito eivadiño (case) ó completo.

Organizamos o tema do transporte, xa que Ramón e Yuka só viñan a xantar, outra tradición das moitas que xa ten esto no que levo empeñado nos derradeiros dous anos, polo que se ve que cada quen atopa as vantaxes a esta fórmula que me descubriu, coma tantas outras, o mestre de Paramos nas terras onde combateron os da Travanca. Graciñas, meu amigo, polo teu alento nas miñas horas escuras.

Nese comedeiro de San Pedro da Torre onde imos un domingo si e outro tamén, xuntámonos a comenta-las enquisas electorais, a programalas vacacións de semana santa, a discutir a ruta que faríamos despois, a contalos concertos e outros actos culturais, e máis que nada, a dar conta das racións de arroz de tamboril, arroz malandro con panados, lulas grelhadas e caldo vexetal, que os camareiros do Stop puxeron rapidamente sobre a nosa mesa (agás o velho que mirábanos de reollo, porque sempre lle fodemos a quiniela).

No transcurso da paparota, e como ninguén estaba contento cas miñas propostas ( a min ese sendeiro non me interesa, ese xa o fixen, ese gústame pero non nos da tempo...) o Zalo sacouse da chistera un deses cóellos que sempre leva para marabillarnos, e convenceunos para levarnos as súas terras, o seu país como din máis abaixo dos Alpes, e volvemos a cruzala fronteira para subir ó Monte Aloia.

A verdade é que xa ía tempo que non pisaba estes montes, e intentaba lembrar cando, como e quen nos acompañou na derradeira vez que fixemos este itinerario non homologado, mentres agradecía a cobertura de Ramón e Yuka para non ter que andar para arriba e para abaixo cos coches, xa que o percorrido era lineal. Tamén agradecín que María, que aínda dubidaba se quedar ou marchar, quedara, xa que de elo dependía face-lo camiño de subida ou de baixada. Así que subimos, pero en coche, para baixar felizmente a patas.

No Alto da Cruz fixemos uns estiramentos, máis ben poucos xa que había xente que viña estirada do ximnasio, quitamos catro fotos o Baixo Miño que se estendía baixo os nosos pes, e miramos con nostalxia os cumios da nación veciña, especialmente a Serra d’Arga e o Monte Faro, onde cada un de nós tiña parte das súas lembranzas. Mentres, albiscamos no ceo o resultado incerto da liorta que se libraba entre o sol e as nubes, que seguían sendo de ferro e de algodón a partes iguais. Todo podía acontecer, así que nos deixamos de previsións, despedímonos da parella e puxémonos a camiñar.

Ante a miña insistencia en rexistrar os carteis das distintas especies que conviven nesta parte do parque botánico (so nos primeiros metros, ademais de piñeiros, a especie dominante, atopamos castiñeiros, carballos, oliveiras, pradairos, bidueiros e teixos), o noso guía cóntame que en 1904, cando foi inaugurada a Grande Cruz, este terreo estaba totalmente desarborado, e hai testemuñas gráficas do feito. A min, a información dáme máis pulos para rexistrar esta éstrana masa forestal, non vaia ser o demo que cambien as tornas e dentro de algúns anos volva a estar como a principios do século XX, que hai moito cabrón prendéndolle lume ó monte na nosa terriña.

Cando votamos a camiñar xa atopamos un motivo para facer unha parada, a Cama de San Xiao, un penedo de granito, dos moitos que existen dispersos por esta zona, e que ten un oco onde as mentes piadosas pretendían que descansara a cabeciña do santo. Serán desgraciados! A quen se lle ocorreu que ninguén, por santo que fose, podía durmir baixo esta pedra, quizais en riba dela... para comprobalo fíxemos un pequeno campionato de escalada no que se viu que as miñas facultades neso xa estaban bastante minguadas, e que outra vez Zalo era o campión. Eso si, ben guapiños que saímos no alto da pedra, grazas a que María quedou abaixo para retratarnos.

Baixamos da cama e seguimos baixando ata cruzala carreteira, non sen antes alucinar cunha desas obras de arte moderno que plantan en calquera sitio, neste caso unha escultura de madeira que semella un anaco da muralla china. Curiosa si que era, como outro dos apuntes do guía, que comentábanos que hai anos había unha zona de acampada máis abaixo, cara onde nos dirixiamos, pero como abriron un cámping preto de Tui decidiron prohibir o tema do cámping gratis, así son as leis do mercado ¡o pobre xa non pode durmir onde lle peta!

Cando alcanzamos a zona onde xa non se pode montala tende aproveitamos as madeiras que a coutaban para facer un número de circo, e así Xurxo, Nacho e máis eu subímonos as travesas para emular ós equilibristas que mirabamos de pequenos na tele e algunhas veces nas festas ou na rúa ¿alguén se lembra como se chamaban aqueles que puñan un cable entre o Castro e o Concello e camiñaban sobre el?. Aquí, aínda sorteando as pedras dalgún que ten a manía de lapidarme, ganei eu. Algunha vez tiña que ser.

Con estes enredos chegamos á Senda de Cabanas, que discorre polas marxes do río do mesmo nome, tamén chamado, ignoramos porqué, Senda das Udencias. Entramos nunha fraga cunha diversidade botánica importante, xa que ademais dos típicos exemplares de bosque de ribeira, salgueiros, bidueiros e abeleiras, atopamos criptomerias, piñeiros de Oregón, pereiras bravas, acacias mouras, falsos alciprestes... é imposible deterse en tódolos carteis que anuncian unha nova especie, e boto de menos o meu amigo Xaime, que seguro gustaría deste percorrido.

Por este sendeiro alfombrado tamén polas follas dos carballos chegamos ás Pozas de Cabanas, onde temos clase de zooloxía, xa que aquí é unha zona de cría de anfibios: ras, salamántigas, tritóns e sapos, así coma lugar axeitado para ver, na súa época, as libélulas ou cabaliños do demo, das que neste parque hai preto de 20 especies, entre elas algunhas con nomes ben curiosos: Gaiteiro vermello, libeliña cuadrimaculata ou Tizón azulnegro. A presenza destas especies é un indicativo da limpeza destas augas.

Pouco nos importa que estas pozas non sexan naturais, xa que ó final delas atopamos unha presa de pedra, xa que o entorno é ben bonito, ata cas súas pontellas de madeira, un sitio deses que as familias gustan para facer as merendas. E por que non, se despois se levan toda a merda con eles ¿ou hai alguén tan porco como para vir ata aquí e deixar unha bolsa de lixo espallada polo prado? Pois si, de todo temos na viña do señor, aínda que por fortuna non atopamos tal mostra de pouca conciencia ecolóxica dos nosos concidadáns.

O seguinte tramo, despois de uns metros de asfalto, e deixando o río atrás, lévanos por un monte de piñeiros do pais, que tampouco é unha especie autóctona, xa que se introduciu dende Portugal no século XVIII. Pode chegar dende o nivel do mar ata altitudes elevadas nos montes de interior, aínda que o seu óptimo de crecemento sexa nas bisbarras costeiras e vales fluviais por debaixo dos 400 metros. Aquí imos falando variado, sen facerlle demasiado caso á paisaxe: os festivais musicais do verán, os voos a Italia e a gastronomía local, as rutas de Pirineos, a carteleira... En fin, que falamos por non estar calados. Outra vez cruzámo-la estrada e internámonos noutra masa forestal singular, na Senda Botánica, onde, xunto con algunha das especies xa sinaladas, e baixando polo curso do Regato Tabernas, atopamos acivros, sanguiños, estripos, érbedos, e castiñeiros.

Na Galiza existía un antigo costume de plantar estes últimos en terreo de propiedade comunal, sendo o aproveitamento das árbores exclusivo de quen as plantou e dos seus herdeiros, aínda que a terra seguía a ser dos veciños. Esta práctica chamábase “de postas mortas” xa que o dereito prescribía ó morrer a árbore.

Esta senda está acondicionada para que ata os máis cativos podan acceder a ela, e estuda-la natureza no seu estado (case) salvaxe, xa que cada pequeno obstáculo é sorteado cunha pontella de madeira, ou cunhas escaleiras de pedra ou cun pasamáns, e pese a todo isto non deixa de ser un lugar fermoso para dar un paseo dominical, tal e como facemos nós.

Ó remate desta senda tan didáctica, atopamos un panel onde resumen todo o que acabamos de ver, a mestura de diferentes tipos de bosque: de ribeira (amieiros, salgueiros), mediterráneo (sobreiras, érbedos), atlánticos (carballo, bidueiro, castiñeiro), e de repoboación (mimosa, eucalipto, alcipreste, piñeiro). Preto de aquí tamén atopase un centro interpretativo que atopamos pechado, e que imaxinamos estará destinado ás visitas escolares, digo eu, ¿ou é que pecha domingos e festivos?.

Dándolle as costas ó Regato Tabernas, internámonos nunha fraga máis heteroxénea, onde abundan os carballos e imperan os piñeiros, e o terreo gana horizontalidade, para alcanzar un dos puntos máis interesantes do percorrido: o Rego de Pedra. Esta sinxela construción, de feito é unha estreita levada de pedra que vai conducindo a auga monte abaixo, non deixa de ser curiosa, xa que non ten un trazado lineal senón irregular, e vai sorteando os penedos e as árbores durante varios quilómetros, coa particularidade de que, ademais, segue servindo ó fin para o que foi construído: levar auga para o rego dos campos. Miguel, Xurxo e Nacho atopan un aliciente no camiño, ó ir quitando as follas caídas dos carballos do interior da canle, para que o líquido elemento non atope obstáculos no seu monótono vagar.

Nestes traballos chegamos ás Pozas de Frinxo, unha sucesión de tres presas onde se recolle a auga que ven do Rego de Pedra, dende onde se distribúen ás leiras dos veciños da poboación do mesmo nome, que xa está á nosa vista. Algúns botan de menos, ante a visión dos campos dispostos en terrazas, as terras de Sistelo, que insisten en chamar o Pequeno Nepal, e o certo é que xa me teñen intrigado con esas montañas máxicas que os teñen engaiolados.

Despois de cruza-lo pobo de Frinxo, e internándonos nunha pista forestal que discorre por unha mata forestal ateigada de piñeiros, chegamos ó Castro Alto dos Cubos, un poboado castrexo, da idade de ferro, ubicado nun outeiro tamén chamado Cabeza de Francos, topónimo que ven dado por que tamén atopáronse restos dun asentamento franco nas súas estribacións. De feito, como nos sinala o Zalo, o lugar foi ocupado polos franceses durante a ocupación napoleónica. No poboado desenterráronse, por primeira vez en 1933, varias construcións de planta circular, e parte da muralla que o protexía. As xentes que o habitaban tiñan un bo balcón aberto ó Baixo Miño, o que lles posibilitaba preparar con antelación a defensa ante eventuais invasións.

Abandonamos o enclave dos nosos devanceiros inmersos na polémica da data electoral na que se decide a composición das cortes e, de resultas deste resultado, o nomeamento do presidente de goberno. As posturas, xa que somos xente diversa, varían dependendo do que consideramos cada un como voto útil ou como voto inútil. Eu, por se lle interesa a alguén, inda que o dubido, abstívenme, e máis convencido que moitas outras veces que votei. De tódolos xeitos o debate non é demasiado apaixonado porque tampouco é que, a estas alturas do campionato, andemos con ganas de convencer a ninguén. E con estas lerias chegamos á parte final do sendeiro, seguindo o curso do río Tripes.

Na xuntanza dos ríos Tabernas e Cabanas, que da lugar ó Tripes, atopase un conxunto etnográfico de gran valía para o noso patrimonio, a dos Muíños de Circos, algún dos cales se atopa aínda en bo estado de conservación. O entorno é espectacular, xa que os enxeños hidráulicos atópanse inmersos nunha fraga de carballos, bidueiros e salgueiros. Como última curiosidade botánica contareivos que a casca dos salgueiros conten salicina, o principio activo que constitúa a base do medicamento quizá máis popular que existe: a aspirina. No entanto os salgueiros non se empregan para fabricar este produto farmacéutico, pois as súas compoñente obtéñense sinteticamente.

O sendeiro que descorre a carón da ducia de muíños que alimenta a forza do Tripes é para facer de vagar, para deterse, para escoitar as follas que pisan as nosas botas, ou o rosmar da auga o bater contra a pedra, pero os meus compañeiros xa teñen presa por chegar ó coche e pasamos a fume de carozo por esta terra enmeigada.

Menos mal que a providencia pon no noso camiño a Benito, oriúndo de Paramos como o Zalo, a quen saúda mentres carga un saco de millo. O Benito casou na veciña aldea de Circos, e agora ten muíño e parece que lle gusta o de moer como se facía antigamente, así que, despois de pensalo un pouco, saímos tras el para ver funcionar a pesada roda de pedra, transformando o grao en fariña.

O Benito é un tipo afable, que non ten reparo en ensinarnos as súas artes de muiñeiro, e incluso en ofrecernos un trago de viño que, por precaución, non vaiamos a rematar en muiñada, rexeitamos. E aínda invítanos a volver para a Festa do Burro Fariñeiro, que celebran nestes lugares. Despedímonos do Benito, e ata estamos tentados de pórlle o seu nome ó sendeiro, e non será por veces que o repetiu o seu paisano, pero a miña memoria, xa o sabedes, e coma un can de palleiro.

Ó remate pasamos polo pobo de Circos, que pertence á parroquia de Pazos de Reis, cunha fermosa pontella de pedra que /cruza o río e as viñas dispostas en socalcos, e non imaxinamos mellor lugar para facerlle unha homenaxe ós burros fariñeiros, así que esperamos que nos chegue a convocatoria. Seguindo o curso fluvial, entre máis muíños, aínda que nesta parte comidos polas silveiras, chegamos á estrada, onde pomos punto final ó recorrido.

E72 Trilho da Cova da Moura (Monçao)



6 de marzo de 2008

Descripción do percurso e mapa.

Con esta pequena crónica experimento, de novo, unha sensación que tiña perdida fai moito tempo, como era a de expremir a cachola noutra cousa que non sexa o que me leva atormentando dende fai dous anos e que moi pouco a pouco vou deixando atrás.

De novo outro pateo, outra descarga de enerxía negativa, outra razón para sorrir e recuperar o disfrute que cústame atopar en tódalas cousas que antes me enchían. De novo, coma non, Anxo, fonte de enerxía inagotabel que me lembra inconscientemente que queda moito por disfrutar e que hai que vivir o día a día intensamente.

Coma si dun domingo se tratara, pero hoxe e xoves, día de laboura para a maioría dos mortais, saímos de Vigo as 9.30 cara a nosa veciña, pero cada vez mais integrada nas nosas vidas, rexión norte de Portugal coa intención de aproveitar este, en principio frío pero radiante, 6 de marzo de 2008. Mentres que as xentes de a pe lidian cos seus traballos, nos imos patear, ou esa era a idea, polo Trilho da Cova da Moura na rexión de Monçao.

Tras un par de voltas para atopar o inicio da ruta na Hermida da Boa Morte pertencente ó lugar de Milagres, comezamos a andar cara a zona do Castelo e da Cova da Moura, un ramal que aínda que está integrado nesta ruta, desvíase parcialmente da mesma. Este lugar caracterízase polos enormes cachotes graníticos que mesmo forman unha especie de fortaleza insalvable, polo tanto, supoño que o nome de Castelo ven de aí. Ó chegar ó pé destes molotes as marcas do rueiro esvaécense facéndonos dubidar por onde continúa a ruta para adentarnos na Cova da Moura.

Tras unha intensa busca decidimos voltar polo camiño andado para enlazar de novo na desviación tomada e poder rematar o percorrido que tíñamos prefixado. Nas nosas cabezas imaxinabamos como sería esa Cova da Moura e facíanos andar con dificultade pensando que estábamos marchando de aquel lugar que estaba tecido de algo máxico, e a bo fe que así foi. Ó pouco atopamos a un lugareño que estaba agochado tras dun muro que limitaba a súa leira facendo algo na terra ou nas viñas que non logrei ollar ben.
Anxo preguntoulle onde se atopaba a famosa Cova da Moura e o noso convidado indicounos con bastante claridade por onde tiñamos que ir. Sen pensalo dúas veces iniciamos raudos a ascensión do monte cara ó noso obxectivo atraídos por unha estraña obsesión que non era outra que non marchar de aquel fermoso lugar sen adentarnos nas fauces da nosa Moura.

Comezamos a busca da nosa ventá ó descoñecido e buscamos, buscamos, as xestas e as silvas impedíanos a busca pero nos, seguíamos buscando, parecíamos mais dous cans de caza que lles cheira a coello intensamente e que ansiosos anda na súa procura, que dous camiñantes que ían facer unha ruta. (A frase “andas perdido coma un can”, éche ben certa). En fin, que a moura estábanos a esquivar coma si non fora o momento oportuno para recibirnos.

Sen saber ben onde iamos, a nosa ascensión, con algunha dificultade levounos á conquista da fortaleza e así tamén por si houbera sorte atacar a Moura pola retagarda. No cumio erguíase unha cruz cunha inscrición que non chegamos a descifrar por completo. Dende alí dominábase a paisaxe nos seu 360ª e podíase adiviñar o rueiro que xa non nos daría tempo cubrir polo que vos conto da Moura.

Calculando o tempo que tíñamos para voltar, xa que Anxo traballaba ás 15:00 na súa alfándega de Frioya, decidimos descender e deixar para outro día a procura da Moura.

Cando voltábamos e pasamos perto do lugar indicado polo lugareño, fixemos outra parada e os nosos corpos convertéronse en cans de novo para rastrexar sen éxito o lugar.

Penso que estivemos unha hora e media dando voltas polo mesmo sitio atrapados polo feitizo da Moura, pero cando chegamos ó coche para volver a casa parecía que os nosos corpos andiveran mesmo ás carreiras durante tres horas.

Facendo a promesa firme de que esta aventura soio fixo que comezar e quedando para outro día, quen sabe si con mais tropas, a conquista da Cova da Moura, o noso carro lévanos dereitiño e sen dubidalo, coma o cabalo que ten gravado o camiño do abrebadeiro, a recargar as pilas coa malandrina do Stop.

Por certo, temos despistadísimo ó noso vello camareiro preferido deste restaurante, xa que nada mais sentarnos á mesa o tipo miraba para nos e para o calendario. ¿Hoxe e xoves e estes por aquí.?. Segue a negarse a atendernos.

Xa remato a miña pequena, pero chea de emocións, crónica deste día atípico de pateada.

Gracias Anxo.

Panette, 6 de marzo de 2008

E71 Trilho do Castelo da Furna (Valença)


Domingo, 2 de marzo do 2008

Xa facía ben tempo que non espertaba con area do deserto na gorxa, coas pernas de madeira carcomida e cun feixe de teas de araña cubríndome os ollos, ou sexa, cunha monumental resaca, froito das horas pretéritas na compaña dos meus satánicos amigos.

Na miña cabeza aínda segue Alex aporreando contundentemente a batería, e Ozzy segue berrándome as súas verbas crípticas e provocadoras, mentres Mariscal empeñase en arrancar das cordas da súa guitarra unha treboada do carallo.

Non botarei a culpa do meu pobre estado ó concerto de Spina Fecunda, nin tan sequera ás nostalxias da miña metade, senón á miña asertividade, ou sexa, á miña inclinación a dicir que si, cando tería que dicir que non. Aínda con estes prolegómenos sorríolle ó espertador, ou polo menos o intento, coas ganas de volver ás terras portuguesas para seguir sementando as miñas pegadas, confundidas se teño sorte, cas dos meus afíns.

E sorte teño, porque anímanse Ramón e Yuka, pulando sempre por seren os máis simpáticos, e Miguel, que coma sempre ven con ollos mariñeiros, e para completar o comando, e mesmo para comandalo se fai falla, o centenario Zalo, que non é que sexa tan vello, senón que na véspera acadou o numero cen das súas saídas do Club de Camiñantes.

Damos un pequeno rodeo polo Val de Louriña, xa que hai quen sitúa, erradamente, a parroquia de Mosende no concello fronteirizo de Tui, cando é ben sabido que está no de Porriño, e deixamos alí a unha eivadiña que entre unha churrascada e nós elixe, con bo acerto, o churrasco, e de camiño temos a ocasión de ver a mansión do Barros, antigo cacique local, ó que lle falta en gusto o que lle sobra en quilos, e tamén somos testemuñas do protocolo da Guarda Civil para desbrozar estradas rurais, polo que confirmamos que SOS que suspenden o exame entran no benemérito corpo.

Cando chegamos ó noso templo gastronómico, o Stop, xa temos a vangarda co primeiro prato, un caldiño de verzas, e so temos que sentarnos a encher o bandullo cunha boa dose de arroz malandro, mentres eles rillan de segundo unha fonte de lulas grelhadas.

Que cousa boa insistir nos praceres da carne, penso, mentres o meu corpo se recompón do exceso de troula e do déficit de sono, e sentir como a malandrina te recorre as veas mentres os colegas fan un inventario de sendeiros, recorridos ou por recorrer. Xa co corpo un pouco, so un pouquiño, máis composto, internámonos no interior do concello de Valença, para facer uso da súa rede municipal de percursos pedestres, xa que eliximos o Trilho do Castelo da Furna para encher o domingo de motivos, e agochar as pantasmas das guerras nas que sempre saímos vencidos.

Ó Zalo, para quen a xeografía lusa non ten xa demasiados segredos que gardar, condúcenos ata a freguesía de Taiâo, aínda que temos que dar unha voltiña para atopar a súa Igrexa Parroquial, de onde sae o sendeiro, xa que son dous os núcleos rurais que teñen ese nome: Taiâo de Baixo e Taiâo de Cima, nese último lugar deixamos os vehículos, pertiño do Museu Rural, e da estatua de Santa Marinha baixo o que está gravado o lema: Deus, Patria e Familia, que ven podería ser o slogan da democracia cristián portuguesa.

Nós non temos moita fe na santiña, así que facemos os nosos estiramentos dándolle as costas, cos ollos soñadores cara as montañas que rodean o lugar, e que intuímos entre unha néboa que os meteorólogos de internet non detectaron, e que vai a ser a nosa compañeira de viaxe.

Deseguida votamos a andar polo firme alcatreado, e ós poucos metros os sinais indícanos un desvío polo que nos internamos nun camiño que discorre por unha densa masa forestal onde o eucalipto e a especie dominante. Para que a visión desta praga non incida no noso ánimo Miguel proponnos unha sorte de adiviñanza matemático, que Zalo deseguida resolve e contraataca con outra un pouco máis complicada.

Desátase así o interese polos números en toda a tropa, agás en min que non teño a cabeza para cálculos, e van enlazando un problema con outro mentres o camiño avanza pola aba dun outeiro no que desaparecen os árbores, maiormente por efecto do lume, e déixanos unha panorámica do pobo para constatar que, entre números e sorrisos fomos gañando algúns metros de altitude. E máis que nos quedan, porque despois dun bo treito no que o desnivel é case imperceptible, e avanzando polo monte pelado, e sen embargo ben bonito pola floración dos toxos, as marcas do trilho diríxennos ata unha forte pendente, unha especie de cortalumes que, loxicamente, está en desuso.

Por esta costa de cachotes de pedra vou abrindo a billa para que dos meus poros saía o exceso de alcohol da noite anterior, mentres no bandullo van queimándose os feixóns do malandro, como nas mesmísimas caldeiras do inferno.

Menos mal que os meus compañeiros teñen máis folgos que eu e déixanme atrás, xa que na combustión, necesariamente, sempre sae algo de gas, e non quero que saian feridos polo amigo. Agrupámonos ó final do barranco, enlazando con outra pista onde se volve a suavizar o desnivel, e onde atopamos algunhas vacas pacendo en liberdade, e para non metela pata ca raza pregúntolle a Zalo ¿Cachenas ou Barrosâs? o que, para foder, contéstame que nin unha nin doutra, e que máis ben serán rubias galegas, aínda con matricula portuguesa. Será... si o di o meu amigo que entende máis de gando que eu non llo vou a discutir.

Tamén volvemos atopar pequenas agrupacións de piñeiros, entre unha néboa cada vez máis espesa, e nun cruce de camiños, gravado a coitelo en tres troncos Yuka distingue o número de besta: 666, e lembrase da Criatura, que a esas horas debe estar erguéndose do seu ataúde.

Esto dálle pé ó grupo para polemizar sobre os programas televisivos sobre enigmas e misterios sen resolver, xa que agora un tal Iker Jiménez parece que colleulle o revelo o Jiménez del Oso ¿será o seu fillo? ¿estarán outra vez de moda os platillos volantes, o triangulo das Bermudas, e as aparicións marianas?.

Con estes temas chegamos a un punto onde, xa era tempo, o camiño comeza a descender, xusto onde hai un sinal de Punto de Auga para aprovisionamento dos helicópteros e carros de bombeiros, pero non podemos admira-las vistas que, intuímos, hai dende o alto, xa que a néboa que nos acompañou ata aquí impídenos ver máis ala das nosas narices.

Quizais esaxero, xa que mentres descendemos podemos albiscar entre o manto grisaceo un muro baixo de pedra, que Zalo identifica deseguida como unha coutada, esto é, unha parcela pechada. Agradecendo que o noso caudillo sume unha verba máis ó noso vocabulario, chegamos a unha planicie onde vemos un vehículo, e non un todoterreo precisamente, que segundo Yuka viu ata aquí para que os seus ocupantes se dedicasen a actividades socioculturais.

A verdade é que teño escoitado unha chea de termos para referirse ó que se estaba referindo a miña amiga, pero nunca escoitara tal, polo que teño que revalidarlle o titulo de “a muller máis simpática do mundo”, aínda que Ramón teña o seu punto graciosillo, como di ela.

Pero non, aquí equivocouse, porque aquí atopase o Castelo da Furna, un estraño bosque de pedra onde xigantescos bloques de granito, moitos encastrados entre eles, constrúen curiosas formacións xeolóxicas das que, a pesares de que nin tan sequera o Zalo, gran coñecedor destes territorios arraianos, tiña coñecemento.

Camiñamos entre estes ciclopes inmóbiles que a néboa tenta agocharnos, e todos temos no pensamento a idea de retornar cando as condicións meteorolóxicas sexan máis favorables. A zona incluso ten unha fonte de auga potable, e unhas mesas rústicas ó abrigo de dúas grandes rochas, ideais para un almorzo montañeiro.

Saíndo do recinto o de Paramos relátanos unha anécdota acontecida no seu país, cando unha vintena de rapaces decidiron tirar a rodar unha pedra de gran tamaño por un outeiro para abaixo, con gran de risco para os parroquians que, ignorantes desta fazaña, estivesen nas súas leiras, e que deron cos seus osos no cuartelillo para escarmento, e para que se vese que o de mover as pedras de sitio so podían face-lo os donos das canteiras.

Descendendo dende os 662 metros de altitude do Castelo vaise disipando a néboa e déixanos ollar unha paisaxe singular, no que abundan os enormes bolos de granito en precario equilibrio, ou ben agrupados formando fortalezas de seres mitolóxicos, mentres Ramón cóntanos un conto dos seus, con ese humor particular que, seguramente, foi quen de conquistar os primeiros sorrisos da súa dona.

O certo é que a xente nesta xornada estaba especialmente inxeniosa, e tanto lle daban as adiviñas matemáticas, como os chistes picantes ou as leccións de gramática, polo que deducín que durmiran as súas horas e que lles prestara, non coma un que eu sei. Mesmo deunos por deternos a contemplar a marcha da procesionaria, e a romper varias veces a súa formación ca única intención de comprobar como volven, en pouco tempo, a restituíla.

Ó continuar a marcha adquirimos unha ampla panorámica do territorio polo que camiñamos, outeiros desarborados, onde o toxo é a especie predominante, e un universo de pedra que é explotado por dúas grandes canteiras, ó lonxe divísanse algúns pobos, dos que ignoramos o nome, o que causa desazón no Zalo, que está pisando terras incógnitas.

Botase de menos, eso si, unha boa cartografía do lugar, xa que o folleto do concello de Valença sinala so catro puntos de referencia, e no medio deles, ou sexa onde estamos agora, nada. Nin tan sequera está sinalado o Ribeiro da Felgueira que, internándonos nunha pequena fraga, cruza o camiño, e onde nos detemos a contemplar como cae a auga sobre a pedra, e os restos dun par de muíños invadidos polas silveiras, cubertos de esquecemento.

Deixando atrás os enxenios hidráulicos, ou o que queda deles, chegamos ó lugar de Quebrada, 310 metros sobre o nivel do mar, un deses pobos onde o tempo parece que se detivo, mesmo podemos observar algunha casa señorial que correu a mesma sorte que os muíños, onde se nos detiveramos o tempo necesario poderíamos escoitar os pantasmas daqueles que a habitaron, aínda que é mellor non tentar a sorte.

Dende aquí saímos a unha estrada, que comunica este núcleo co de Melim, e nese tramo de asfalto, que para máis toca de subida, volven a pesarme tódolos excesos da noite anterior. Menos mal que outra vez nos internamos no monte, aínda que sexa de eucaliptos, e que dende alí temos unha fermosa visión do Miño que, por mor do reflexo do sol, semella de ouro líquido.

Dende aquí a Taiâo de Cima, onde temos os nosos coches, xa non queda moito que andar, e as catro horas e media que marcaba o folleto quedaron ben cumpridas, e nós, cansos pero contentos, pensando nos chocolates e galdrumadas que nos esperaban en Valença. E así foi, e así volo conto, para que sigamos xuntando memorias.

Archivo del blog

Seguidores