E160 Sendeiro de Aciveiro-Candán (Forcarei)





Descripción do percurso e mapa

Domingo, 31 de xaneiro de 2010

Seguindo a dinámica de anteriores convocatorias, xuntámonos un bo feixe de Eivadiños no punto de reunión habitual. Había os que durmiran pouco, os que durmiran a perna solta e os que viñan case de reenganche. Coma sucede a miúdo, entre os primeiros estabamos Georgia máis eu, que enlamaramos, unha vez máis camiñando polas tebras da noite metropolitana, e entre os segundos Xosé, Miguel, Ramón e Yuka, aínda que estes últimos seguiran a sufrir a contaminación acústica dun garito situado nos baixos do seu edificio. O que viña case sen durmir, coma sempre, era o noso Cachorro, e fíxonos esperar case vinte minutos que, de sabelo, houberamos invertido nun café con leite, churros e lectura do dominical. Iolanda saía dende Vilagarcía, e quedamos con ela en Tomeza, preto de Pontevedra, para saír dende alí ás terras de Forcarei, que eran as elixidas para explorar neste día.

Preto do lugar onde se suman as augas dos ríos Pintos e dos Gafos agardamos a nosa amiga, mentres, agora si, tomabamos café con leite, algo para mollar e lle dabamos unha volta ó mentireiro. Iolanda non se fixo esperar moito, e ademais tivemos unha recompensa inesperada: un folleto ilustrativo do sendeiro fluvial do río dos Gafos que nace en Figueirido, e despois de percorrer algo menos de once quilómetros xunta as súas augas coas do Lérez, na ría de Pontevedra. A ruta é pequena, pero é para ter en conta, xa que ten un bo feixe de atractivos, e como curiosidade dicir que o río muda ata unha ducia de veces de nome, dependendo pola parroquia ou barrio que pasa.

Unha vez almorzados e desinformados volvemos á estrada, e fomos dereitiños ata Forcarei, guiados polo tóntón de peto do Alex, que ía todo emocionado dos detalles que lle brindaba o satélite. Así semella que te podes aforrar o de mirar pola ventanilla do coche: o mundo cabe nunha pequena pantalla e nós somos un circuliño azul que avanza lentamente cara ó obxectivo fixado. Era o que lle faltaba ó noso amiguiño que xa leva a miúdo o móbil pegado á man ou á orella, como se fose un apéndice natural da súa anatomía.

Ó chegar ó núcleo urbano xa nos agardaba o resto do grupo, e Miguel, que tomara en serio o de organizar a saída, xa localizara un sitio, o París, onde xantar. Tiñamos previsto mandarlle uns bocatas, pero el negociou para que nos deran algo máis e ninguén chistou, a pouco estabamos á mesa para tomar un caldiño ben rico e unhas boas racións de croca de tenreira, acompañadas de patacas, pementos asados e ensalada. Todo rico, rico, e na sobremesa o que triunfou foi a torta de queixo que pediu Yuka, que sempre ten bo ollo para as lambetadas.

Con estas chegamos un pouco enriba da hora sinalada para a saída ó mosteiro de Santa María de Aciveiro, actualmente restaurado e convertido, parcialmente, en hotel. Pensamos en dar unha pequena volta polo exterior do edificio, pero estando neso Iolanda atopouse cunha das empregadas do establecemento hoteleiro, que se atopaba aínda pechado, e conseguiu que esta nos ensinase as dependencias interiores e nos ilustrase sobre usos e prezos. Perdemos un tempo precioso para a nosa andaina, pero pagou a pena este comezo.

Saímos apresuradamente do recinto e puxémonos en marcha dispostos a despachar os quince quilómetros da ruta, e tanto entusiasmo lle puxemos ó arranque que atravesando o barrio de O Cotiño decatámonos de que estabamos a facer o camiño do revés. Despois dun breve conclave decidimos continuar, xa que non tiñamos tempo para perdelo dando marcha atrás.

Non tardamos moito en enlazar con un sendeiro de pescadores que discorre ó carón do río Lérez, no que quizais sería o traxecto máis fermoso do sendeiro, e aledámonos do noso erro, pois nos permitiu camiñar por unha espesa fraga de ribeira mentres o sol conseguía vencer a ameaza das nubes e arroxarnos os seus cálidos alentos, tinguindo río, fraga e eivadiños dunha luz especial. Por momentos pensei se sería idóneo este terreo para Iolanda, pero bastoume ver como se manexaba cos seus pauciños e o seu sorriso para tranquilizarme. Mentres Alex rivalizaba comigo quitando fotos co seu teléfono súperferulitico, e mesmo Georgia quería facerme a competencia coa súa cámara nova.

Pasamos ó carón de vellos muíños, algúns deles co rodicio aínda en boas condicións, e de cativas pontellas, que non tivemos que utilizar xa que todo este traxecto o fixemos pola marxe esquerda, a montante. Nas pedras de muíños, pontellas, e as que delimitaban o sendeiro estaban cubertas de brión, das que existen un centenar de especies o longo de toda a conca do Lérez, e mesmo a cortiza dos amieiros estaba cuberta destes organismos que precisan dun ambiente hiperhúmido.

Tamén están húmidos e enlamados os camiños do barrio de Andón, que nos desvían un chisco do río, e forman pequenas baixantes polas que facemos equilibrios para non empapar as botas tan cedo, pois aínda queda moito que camiñar. Estas corredoiras lévannos a Ponte Vella, construída no século XV, por onde cruzamos o Lérez, dándolle as costas para dirixirnos á serra. Esta ponte foi erguida por orden do abade de Aciveiro, para comunicar o mosteiro co Val de Ulla e con Compostela, e por aquí tamén pasa outro PRG, o dos Pontes do Lérez, que so no concello de Forcarei acadan o número de vintetrés.

Según a lenda habitaba aquí unha moura chamada Loureiriña que se peiteaba os cabelos baixo a ponte, utilizando as augas como espello. Aínda que eu conformaríame con ver a verdadeira raíña do río, a lontra, tarefa case imposible pois este animal é de hábitos nocturnos, e polo día permanece agochado nas súa toba. Máis non tivemos tempo para deternos a buscar nin píntega rabilonga nin tizón esmeralda, outras dúas protagonistas destas paraxes, porque as agullas do reloxo avanzaban máis rápido que nos, así que Miguel e máis eu convimos en darlle outro empuxón a “ritmo eivadiño”, para que cundira o exemplo.

No seguinte tramo mudou a paisaxe e a fraga ribeirega deixou paso a un monte colonizado polos carrascos, uces e carqueixas, polo que non había perda, xa que, como na totalidade da ruta, está estaba convintemente sinalizada, ás veces incluso semellaba que de máis. Por esta matogueira iniciamos un ascenso non moi pronunciado, pero que logra arrincarnos os primeiros suores e mesmo algunha peza de roupa, pese a que un vento xeado azouta as partes máis altas da serra, preto do lugar de Mouro Negro.

Mentres subimos animo a Xosé, que aínda non está afeito a subir as costas a “ritmo eivadiño”, pero que ten intención de non retrasar o grupo, penso que vai ser unha boa fichaxe para a nosa cuarta temporada. O certo é que estou ledo das derradeiras convocatorias, nas que dunha forma máis ou menos regular están respostando os vellos e novos valores deste invento que demos en bautizar como Eivadiños. E, tamén hai que dicilo co pulo que está tomando a nosa bitácora, grazas á inxente tarefa, sobre todo, de Xacobe e de Zalo.

Abandonamos a serra por un pequeno tramo asfaltado, o carón de grandes extensións de pasto, enfrontados ó monte de Seixiños Brancos, que sobrepasa os novecentos metros, no límite do concello, e deseguida enlazamos cunha pista de terra enlamada. Nela atopamos a tres rapazas que nos advertiron que o terreo estaba en moi malas condicións ¡pobriñas, non sabían con quen estaban falando! o certo é que o seu calzado non era o máis axeitado, pero houbo a quen non lle importaría facer un anaco do camiño con elas, e que celebrou o encontro cun salto que me lembrou a Vickie o viquingo, cando estaba entusiasmado.

Atravesamos outra vez a estrada, e algo máis adiante un regato e, case sen decatarnos, chegamos a Lamasgalán de Abaixo, unha pequena poboación onde agás de levantar un balbordo de cans non houbo nada que nos chamara a atención. Neste punto collemos un camiño carreteiro que enlaza este pobo co seu homónimo, Lamasgalán de Arriba, e facendo honra ó seu nome o terreo estaba ben enchoupado, tanto que ás veces tivemos que botarnos ós campos para non enlamar de máis.

Ó darlle as costas á ultima aldea, atopamos un panel informativo, dos moitos que existen por toda a ruta, na que nos ilustraba sobre a existencia das Neveiras de Masgalán. Construídas polos monxes no século XVI nas abas da serra do Candán, consistía nunha serie de cámaras subterráneas onde fabricaban xeo aproveitando as nevadas do inverno, e so se conservan, dos tres grupos que están documentados, as de Casarellos, xa que cando caeron en desuso se aproveitou a súa pedra para outras construccións. Din que era tan rentable o comercio do xeo que incluso chegaban a vendelo en cidades tan distantes como Madrid.

Agora son outros os aproveitamentos do monte, e camiñando cara o Alto de Penadoira internámonos nunha pista de servicio dun parque eólico, que coloniza toda a crestesía da Serra do Candán, ata o seu cumio, que sobrepasa o millar de metros. Os aeroxeradores espertan en min sentimentos contrapostos xa que son consciente do importante impacto ambiental nos nosos montes e ó mesmo tempo seméllanme dotados dunha estraña beleza, que sempre me motiva á hora de apertar o disparador. Tanto é así que quedo rezagado do grupo, xunto co Alex, decidido a seguir facéndome a competencia co seu telefono novo.

Tamén animou que xusto cando facíamos o camiño o carón dos muíños de vento (que non sei porque lles chaman así cando non moen nada), saíu o sol e iluminou a serra, o val e os pobos sobre os que tiñamos unha panorámica privilexiada. Ata en eso tivemos sorte, porque foi deixar atrás o parque eólico e empezar a cubrirse o ceo, caendo incluso algunhas pingueiras.

No lugar de A Lomba demos un cambio de sentido e comezamos a descender polas abas do Candán, mentres barallabamos coa posibilidade de chegar os douscentos pateos e de facer un libro conmemorativo da nosa historia. Moi ambicioso semella o proxecto, pero Alex e Miguel amosaban un entusiasmo contaxioso, e mesmo Yuka se pregou ós nosos reclamos para ocuparse da maquetación. Veremos en que queda todo isto.

Con estas teimas chegamos ó pobo de A Rochela, e non podía ser en mellor momento, xa que caeu un bo chaparrón que nos obrigou a buscar acubillo debaixo dun alpendre. E menos mal que foi pouca cousa, porque a luz empezaba a minguar e aínda tiñamos uns bos tres quilómetros para completa-la nosa ruta. Unha vez que escampou puxémonos en marcha pola estrada, que deseguida abandonamos para ir ó encontro do río.

Pero antes de chegar ás beiras do Lérez tivemos outra grata sorpresa, cando topamos cunha alvariza aínda en uso. Descoñeciamos que os montes do Candán contaran coa ultima poboación de oso pardo da provincia, extinguidos ó principio do século XX, e que estas construccións, erguidas con grosas paredes de pedra para protexer os enxamios domésticos, tiveran lugar nesta parte do país. Os trobos así gardados tamén se libran dos ventos fríos, á vez que a orientación cara ó nacente permite que reciba a luz do sol dende o mencer. Ademais do mel, a cría das abellas ofrece o recurso da cera, que era unha materia prima de primeira importancia, xa que constituía a base de fabricación de candeas e exvotos.

Alcanzou a luz para tirar catro fotos a presa, e sen demorarnos máis emprendemos o derradeiro tramo da ruta. O sendeiro que discorre pegado ó río fíxonos extremar as precaucións, xa que as pedras semellaban esvaradías de máis e as raíces tentaban atrapar os noso pes. Menos mal que foi un tramo pequeno e que deseguida puidemos avanzar con máis pulo por un camiño que se afastaba do río, en dirección ó núcleo rural de Vilaverde.

Neste camiño atopamos unha partida de cazadores, dos moitos que vimos nese día, e un deles levaba unha raposa colgada do rabo. Pregúntome que mal lles faría o pobre animal, e que sentido ten matar so por fachendear diante dos compinches. Nunca entendín a actividade cinexética, e nunca me gustaron os que disfrutan abatendo a nosa minguada fauna, como non entendo a permisividade que hai para darlle unha licencia de armas a calquera descerebrado.

Chegamos a Vilaverde xa á noitiña, algo mollados e cansos, pero satisfeitos da xornada. Especialmente leda estaba Iolanda, que fora quen de completa-los quince quilómetros sen chistar, e por un terreo máis que irregular e bastante enlamado en tramos. Apuramos os últimos metros ata Aciveiro pola estrada, a onde chegamos case catro horas despois da nosa partida. Gustounos esta nosa primeira incursión no concello de Forcarei, o que non tardaremos en volver.

E159 Sendeiro da Costa da Soavela (Cangas do Morrazo)


Domingo, 24 de xaneiro de 2010

Por terceira vez guío ós Eivadiños pola Costa da Soavela, nos confíns da península do Morrazo. Na primeira, en febreiro de 2007, nos albores de toda esta historia, fixen este camiño con Habibi e Nuria. Na segunda, xa cumpridos un cento de andainas pola xeografía galega e portuguesa, e máis alá, ata sementar pegadas nos Pirineos e nos Apeninos, acompañáronme Georgia, Carla e Samuel, en marzo de 2009.

Desta volta xa somos lexión, xa que nos últimos tempos sumáronse incondicionais á nosa fórmula, como Miguel, Xaime, Alex e Fani (dispostos aquí por orden de antigüidade), xunto con outros descontinuos como Vicki e Cari, e incluso un novísimo (este era a súa primeira saída) Xosé. Semella que é o mesmo camiño, pero non esquezo que Gaia está viva, aínda que doente, é que os sendeiros mudan, se agochan entre a vexetación ou baixo os lameiros, e que sempre ofrece sorpresas, unhas máis agradables que outras.

Na praia de Menduiña almorzamos bocadillos de calamares nunha terraza, tomando o sol como lagartos das silveiras, a pesares de que o vento ás veces acariñábanos para lembrarnos a estación na que estabamos. E os cafés, chupitos e xarotos estiveron a piques de complicar os nosos plans, xa que estaba todo disposto para alongar a sobremesa. Outra vez tiven que pórme bravo para que ergueran o cu e foramos cara o punto de partida.

Deixamos os coches en Donón, a carón dun trebello metálico que semella unha caracola, onde estiramos e quitamos unha foto de grupo. Dende alí, antes de partir, botámoslle unha ollada ás Illas Cíes: San Martiño, Faro e Monteagudo, e sen máis avanzamos por un estreito sendeiro enfochancado que, entre campos valados con mesmo granito dos cantís, levounos ata a rocha onde se atopa a escola de escalada, na que tantas tardes xoguei a desafiar ó bacío.

Para non volver chorar por aquel que fun, e maldecir a miña natureza e este corpo que agora me contén, démoslles as costas ós Amerika e ós Spits que penduraban da rocha, agardando por cordas trenzadas e cintas exprés, e continuamos pola pista de terra que vai cara Berobriga, o castro que se ergue sobre o Monte Facho, territorio de lenda e de outras nostalxias.

Para non ter un empacho de melodrama, e tamén por medo a que a tropa se relaxara coas vistas dende o Facho, convín en deixar para o final a ascensión, e seguir polo camiño empedrado ata onde se perde de vista o mundo habitado. Saímos a unha pista que discorre entre unha espesa masa arbustiva, toxos, carrizos e silveiras, con algún piñeiro illado e salpicado de penedos de diferentes formas e tamaños, que na nosa marxe esquerda forman cantís de máis dun centenar de metros de altitude, aínda que ás veces non vemos o mar xa que camiñamos algo afastados da costa.

En moitas zonas a auga está ancorada en longas lameiras, e o noso grupo é duplicado nun espello que reflexa tamén un ceo primaveral, espertando sorrisos e confidencias. Camiñamos de vagar, entreténdonos a contemplar o horizonte, onde o océano parece infinito, ou enredando entre rochas furadas que semellan cadeiras talladas polo vento e pola auga.

A pista remata ó chegar a unha torre de alta tensión, e a pesares de que dende a derradeira vez que estiven aquí se fixo unha boa tarefa de desbroce, é imposible avanzar entre os toxos, e outra vez teño que tirar da memoria e orientar ó grupo entre un bosque de eucaliptos polo que baixamos, non sen algo de risco, entre pedras cheas de brión e follasca húmida. Aquí as nosas tropas están fantabulasticas, e de seguida chegamos a un camiño que recoñezo para seguir co noso avance, a pesares de que tamén aquí temos que sortear algunha árbore abatida polo último temporal.

Os camiños están vivos se alguén os camiña, e tamén se os organismos oficias teñen a ben mantelos, e neste caso alédome de que esta zona entre na Rede Natura, e que me ofrezan a posibilidade de investigar novas rutas. En eso estamos cando descubrimos a dous rapaces que baixan dun outeiro, cara onde nos diriximos para que nos serva de atalaia, aínda que a piques estamos de perder a Fani, que non sabemos se tenta captar os mozos para o noso grupo, ou formar outro con eles. O certo é que paga a pena o pequeno ascenso, xa que as vistas dende aquí son espectaculares: á nosa esquerda a Illa de Ons, á nosa dereita a Ría de Aldán, e fronte a nós o noso obxectivo: Punta Couso.

Tamén vemos bordeando a costa un camiño que seguen os amigos de Fani, e decidímonos a seguilo. Aínda que reviste unha certa dificultade, polo abrupto do terreo e por atoparse enfochancado en moitos tramos, este sendeiro ofrécenos a posibilidade de descubrir unha parte da Costa da Soavela que non coñeciamos, e que nos resulta realmente fermosa, con grandes formación rochosas que discorren cara o mar. Incluso Vicki, que intúe o perigo cada vez que nos afastamos de pistas ou camiños carreteiros, tense que render á maxia deste lugar, a pesares de que en algún momento mire para o guía como dicindo: non será mellor que demos volta?.

A fortuna sempre esta de parte dos que se atreven, e cando o sendeiro remata e non hai outra cousa que abismo alguén, Alex ou Xaime que lideran a vangarda, atopan un muro que ascende, e a carón del tamén ascendemos nós, ata dar cun chalet deses que espertan a envexa, e que ademais o Panette recoñece como pertencente a uns amigos seus. Aquí comeza o territorio urbanizado do Cabo Couso, moi preto de onde estaba situada unha batería de costa, e non tardamos en atopar o camiño que nos leva ata o faro.

Punta Couso recíbenos coas súas mellores galas, o ceo azul perfila a silueta branca e verde do pequeno faro, e o grupo se espalla ó seu redor para disfrutar da paisaxe, auga, vento e pedra en perfecta comunión, como nos tempos primixenios. A pesares de que fai un chisco de frío e de que temos o tempo xusto para o regreso, quedámonos enfeitizados con este anaquiño do paraíso, tanto os que o visitan por primeira vez como os que, como Fani, teñen algunha lembranza do lugar co que erguernos un sorriso.

Cando tamén erguemos os nosos traseiros, e lle damos as costas ó faro, avanzamos cara a ría de Aldán tentando bordear a costa, fronte a Punta Testada, e as praias de Lagos, Bón e Rebentóns, xa no concello de Bueu, pero unha vez máis, e xa é a terceira que me pasa, temos algúns problemas para atopar o camiño correcto. Rematamos facendo perigosos equilibrios polos cantís, e cando esto faise temerario de máis non nos queda outra que subir entre os toxos para buscar un punto de fuga.

Atopámolo, non podía ser outra, aínda que nos leve ó punto de partida: ó camiño que vai cara o Faro. Cousa boa esta xente de Eivadiños, que se contenta con bufar e non tentaron lincharme, aínda que, por se acaso, afasteime un pouco do grupo, por non tentar ó demo, mentres pasabamos ó carón de grandes casaríos, algúns deles verdadeiras aberracións urbanísticas.

Lembro entre eles un pequeno carreiro que se interna nunha fraga de piñeiros, acacias e eucaliptos, e por alí conduzo o grupo, que xa non ten moitas ganas de troula e non confía moito en que vaiamos na dirección correcta. Pero non hai dúbida, xa que por aquí imos dar a Punta Alanda, onde se atopan as calas máis afastadas da parroquia de O Hío (léase Ojaio), por onde transcorre un camiño carreteiro onde o brión cobre grandes pedras que o delimitan. Miguel, home de mar, non resiste baixar ata a area, mentres o resto ralentiza o paso para agardalo.

Non tardamos moito en chegar a unha estrada, a que da acceso a urbanización privada de Couso, e a cruzamos para internarnos outra vez no bosque de eucaliptos e piñeiros polo que, tirando outra vez da memoria, non tardamos en ascender cara a torreta de tendido eléctrico que marca o inicio da pista forestal que vai cara Donón. Aínda temos que rascar un pouco as perniñas antes de chegar ata alí, e os toxos fan dubidar a Cari, que tivo a súa primeira experiencia eivadiña no xeo, de asistir a novas convocatorias ¡agardamos que non sexa así!.

O derradeiro tramo da nosa ruta o facemos a bo paso, comandados por Miguel, que xa ten experiencia en turrar do grupo, pois o sol xa está preto de agocharse tralas Cíes, e o noso desexo é chegar antes de que as tebras se nos boten enriba. Gustaríame pór un broche de ouro mirando o crepúsculo dende o Monte Faro, pero non pode ser, xa que cando chegamos ó camiño empedrado xa é de noite, e bastante temos con tentar non caer nos últimos metros.

E así foi e, con algo de retraso, pois era outro o que estaba encargado da crónica, así volo conto. Ata outra, amiguiños...

E158 Trilho de Lages Altas (Paredes de Coura)




Domingo, 17 de xaneiro de 2010

Descripción do percurso e mapa

As veces semella que se esgotan os camiños, que este anaquiño do mundo onde os Eivadiños insistimos en sementar pegadas e palabras quédanos pequeno, máis non é outra cousa que unha escusa trapalleira para agochar a miña falta de previsión, a miña deixadez, incluso a miña falta de entusiasmo, para seguir tirando deste proxecto despois de máis dun centenar e medio de convocatorias. Por iso collo, unha vez máis, o camiño máis fácil, o de repetir as rutas que xa teño rexistradas na miña memoria, consolándome co feito de que as estacións mudan e mesmo os compañeiros adoitan a non ser os mesmos.

Nesta ocasión foron tres, Alex, Georgia e Xacobe, algo máis que amigos, dos bos e xenerosos, os que cruzaron a fronteira comigo para insistir nos encantos das terras courenses. Xantamos, como manda a tradición, no Stop, unhas boas racións de arroz malandro con panados que non fomos quen de rematar, pese ó empeño que o noso Cachorro puxo nelo, e quizais porque o de Sabarís non tiña do todo ben o estómago e só tomou unha sopiña de legumes. E unha vez comidos e bebidos descontamos a distancia que nos separaba da igrexa da Nossa Senhora de Irijó, na freguesía de Formariz, punto de partida da nosa ruta.

Tres son os protagonistas que nos acompañan dende a carballeira onde estacionamos o noso vehículo: o couselo e o brión cubrindo árbores e pedras, e a follasca alfombrando o chan húmido, fertilizando esa terra enchoupada onde insistimos en imprimir as nosas pegadas. Internámonos no monte da Costaleira, onde os carballos combaten o territorio ós eucaliptos en loita desigual, e o Cachorro, home observador e con boa memoria, lémbrase que fixo xa un anaco deste sendeiro fai un tempo. Efectivamente, xa que o trilho das garças ten algún quilómetro común.

No lugar de Maladas camiñamos a carón dunha sucesión de campos verdescentes, mentres había quen se queixaba do ritmo eivadiño, quizais porque non daba feito a dixestión da malandrina, e non tardamos en acadar a estrada que vai cara o núcleo urbano de Paredes de Coura, e por ela cruzamos o Ribeiro das Poldras na Ponte da Rabuda. Uns metros máis adiante volvíamos a internarnos no monte da Assureira, onde carballos, castiñeiras e mesmo algunha sobreira illada transformaba a paisaxe en feitizo e amabilizaba as nosas verbas.

Este é, sen dubida, o traxecto máis agradable de todo o trilho, un camiño carreteiro onde os protagonistas do inicio: couselo, brión e follasca, debuxan unha desas fragas nas que é posible crer nos contos da nosa infancia, como aqueles que o meu bisavó Henrique nos contaba sentado na banca do canastro. Georgina mostraba as súas dotes montañeiras na vangarda, motivada pola adquisición do seu novo equipamento, que mercara nas rebaixas dun gran supermercado deportivo, e Xacobe tentaba atrapar anacos de maxia nas beiras de congostras e carreiros.

Pero, sen dubida, o mellor estaba por chegar. E foi cando albiscamos o Ribeiro das Poldras, no lugar coñecido como Lajes d’Água d’Alto. Aquí o ribeiro, especialmente en época de chuvias, precipitase nun profundo pozo, formando unha espectacular cascada por entre a abrupta penedía. Xa entre a espesura da fraga podemos fitar os preto de cincuenta metros de caída dun caudal inxente de auga, tanta que me fai tremer coa posibilidade de que non poidamos vadear o río polo paso de poldras.

Confirmando os meus temores, o paso atopase mergullado, e non hai máis posibilidades que atreverse a facer equilibrios sobre as pedras e desafiar a forte corrente, ou desfacer o camiño. Como estamos afeitos a este tipo de continxencias, non dubidamos (aínda que Xacobe manifeste as súas dúbidas ó éxito da nosa empresa) en descalzarnos, arremangar os pantalóns (ou quitalos como fixo o Cachorro), e probar as xélidas caricias do ribeiro. Mal que ben logramos chegar á outra beira sen máis contratempos que o susto que levou o Xacobe cando perdeu pé e a piques estivo de facer barranquismo.

Unha vez a salvo aínda descendemos ó carón da fervenza, sentindo a impresionante forza das augas batendo contra as rochas nunha espectacular caída. Confirmábase así a miña teoría de que os sendeiros tamén mudan, xa que esta era a terceira visita ás Lages Altas, máis a primeira na que as atopaba en todo o seu esplendor. Os meus acompañantes, para quen era novidade este lugar, quedaron tamén marabillados, e un chisco mollados co orballo horizontal que emanaba o Ribeiro das Poldras.

Reiniciamos a marcha, e advertinlles ós meus amigos que a partires de aquí tiñamos que afrontar un forte ascenso, o que espertou unha restra de protestas. Aínda así o Alex marcou o “ritmo eivadiño” subindo monte arriba, e todos seguimos tralo seu rastro. Por fortuna ó remarcar o trilho a alguén, con moi criterio, decidiu amabilizar este tramo e conducirnos cara unha levada por onde fixemos un tramo fermoso, tanto que me despistei e rematei cun pe metido de cheo na auga. Dende aquí saímos a outra subida, xa máis curtiña e coas forzas renovadas despois do tramo horizontal, que nos levou directamente a igrexa de Irijó, onde tiñamos estacionado o coche.

Non deu para máis a xornada, nin para menos, e cumprimos os obxectivos, aínda que modestos, da convocatoria eivadiña.


E157 Trilho de Lamas de Mouro (Melgaço)



Descripción do percurso e mapa

Domingo, 10 de Xaneiro de 2010

Xa ía para varias semanas que os eivadinhos andabamos buscando a neve, pero foi desta vez na serra da Peneda cando demos con ela, ou mais ben ela deu cos que fomos buscala e cos quedaron na casa, pois ese día, caíron algunhas folerpas ata no Galiñeiro. Con menos retórica e mais precisíón, cabe dicir que estabamos en Lamas de Mouro, que eramos 10 eivadinhos, e que algúns estaban por saír correndo do monte, e outros por meterse na serra ata enterrarse na neve. Non imos dar nomes porque xa nos miramos algunhas veces os cús, e todos sabemos onde ten cada un o medo.

Guiados por Ramón arrincamos co “Trilho interpretativo de Lamas de Mouro”, neviscaba sen pausa e pouco a pouco o manto branco ía cubrindo o que no día anterior eran camiños, penedos, leiras e coutadas. Ata as vacas e cabaliños tiñan no lombo cadansúa mantiña de neve, como se lle foran a botar enriba a sela de montar.

Entre que nos perdiamos e nos atopabamos, aínda camiñamos un par de horiñas que non saciaron as ansias de neve de Anxo, pero si deron para unha cuada de Alex, e estamparnos algunhas bolas na cara; si se lle pode chamar bola, ou algo mais, o que preparou Yuka. Bueno, mirade as fotos e xulgade vós.

A falta de mellores viandas, comemos nun bar o que trouxemos da casa ou mercamos polo camiño; o coitado do dono deixounos entrar pra dentro convencido por Fany que con dúas botellas de viño e catro cafés que iamos tomar, el ía facer negocio. E por riba de non gastarnos un peso na barra, aínda lle arrincou un piropo a un paisano que se quentaba xunto o lume.

Mais ou menos así foi a historia; ó mellor sen tanta fabulación, pero non por iso menos divertida.

E156 Trilho do Fojo da Cabrita (Arcos de Valdevez)



Descripción do percurso e mapa

Mércores, 6 de xaneiro de 2010

Na presentación da exposición do aniversario de Camiñantes, o Nacho, aquel que antes chamabamos Tesorito, a un comentario meu sobre a nostalxia que me espertaban todas aquelas imaxes de momentos tan ledos, que vivira coa intensidade do que esta a descubrir novos continentes, e que agora sinto como unha das etapas da miña vida nas que fun máis intensamente feliz, espetoume que non tiña senso insistir no pasado, que había que esquecer, que o importante era o presente.

E ¿que outra cousa e o presente senón unha sucesión de pasados?...

Penso que, aínda que xa sei que é unha opinión totalmente subxectiva, semella necesario conciliarse con tódolos pretéritos, coas xentes, situacións e lugares que nos tocaron sentir, sen renunciar a ningún, para que poidamos construír ese presente no que vivimos tan fugazmente, porque coa rapidez dun lostrego xa se transforma en pasado.


Semella que, as veces, as palabras teñen a súa propia maxia, porque estaba eu escribindo estas verbas, mesturando unha vez máis tempos pretéritos e presentes, cando recibín unha chamada de aquel que me arrincara esta reflexión. Sosteño que os afectos mudan, pero non caducan, e a pesar de atoparnos afastados nos últimos tempos aledeime sinceramente de volver a falar con este amigo, e con facer plans para compartir, unha vez máis, sendeiros e confidencias o día seguinte, que resultaba o derradeiro feriado do Nadal. ¡Este si que era un bo agasallo de reis!.

Máis só era unha parte porque, como tódolos agasallos, traía algunha sorpresa consigo. Eu xa ideara unha ascensión rápida ó Galiñeiro, pois a noite anterior enlamara e viña con tódolos efectos secundarios activos, pero cando cheguei ó Concheiro, o noso punto de encontro, ademais de Nacho agardábanme Montse, Ramón e Yuka. E, para completar o presente, os magos do Casal de Sistelo ofrecéronme levarme máis ala dos territorios que xa coñecía do Pequeno Nepal. Apertas, bicos e... ala vamos.

Semella que, ás veces, as palabras teñen o efecto de adelgazar o tempo, e foi así como a viaxe ata o val do Vez se me antollou curtísima. E baixo un ceo primaveral cruzamos o corazón de este reino agochado, e fomos máis alá, cara as terras incógnitas, aínda que só para min, do val do Ramiscal. As informacións que tiña sobre estes territorios eran poucas, máis xa tiñan espertado o meu interese, aínda que consideraba que estaban afastadas de máis para as convocatorias eivadiñas. O certo é que non hai moita distancia entre Sistelo e Lombadinha, o noso punto de partida, e que o traxecto ata alí é dunha fermosura desbordante.

Deixamos o noso coche ó carón da antiga escola de Lombadinha, que semella que fai tempo que non escoita os berros e sorrisos dos cativos, tamén aquí, ó outro lado do Miño os desertores do arado levaron consigo a semente que asegura a continuidade destas poboacións montañesas.

Ramón guíanos con decisión por un camiño de pedra onde a constante é a fenda das rodas dos carros que durante séculos fixeron o traxecto entre os campos afastados das brandas e a aldea, á que damos as costas mentres miramos de esguello un mosaico de pequenas parcelas e casas de tellado, en moitos casos, de uralitas oxidadas. Bovinos da brava raza barrosâ, corpos pequenos e grandes cornamentas apuntando ó ceo, chíscannos un ollo antes de volver ó seu pacer monótono.

Pouco a pouco o pobo esvaece, e as liñas das montañas se superpoñen ata máis alá do horizonte, o Nacho tírame da lingua para que lle confese os meus pecados, como nos tempos primixenios, aínda que ultimamente non peque máis que contra min mesmo, intentando desactivar fantasmas ou pola miña tendencia natural a camiñar polo lado máis salvaxe. Pola contra camiñamos aquí por pequenas carballeiras onda a follasca e o brión parecen dispostas por un pintor dotado cunha paleta de gamas infinitas.

A pesares de que se suceden as alternativas no camiño, o noso guía non dubida nin un só instante, e fainos ascender ata unha chaira onde bule unha intensa actividade. Unha grea de cabalos sube monte arriba, mentres permanece un rabaño de ovellas baixo a mirada atenta dunha parella de pastores, e mentres nós tomamos posicións sobre uns penedos para dar conta das nosas provisións, tamén aparece un home dacabalo, seguido por un can da nobre raza do Leboreiro. Disfrutamos da paisaxe e das tortillas e empanadas que trouxemos de Puxeiros, que están a converterse nun clásico nas nosas saídas.

Unha vez repostas as forzas pómonos outra vez en marcha, pois o ceo cubriuse de súpeto e ninguén ten gañas de mollarse, e ademais levantouse un aire fresco que varreu toda a chaira. Pasamos ó carón dun par de cardenhas, o que sinalan a posibilidade de que aquí se atopase unha branda de gando, aínda que nada diso sinale o mapa que celosamente manexa Yuka. E, como nota curiosa, tamén atopamos no camiño o corpo inerte dunha musaraña, o mamífero máis pequeno do mundo, que semella morto de frío. Non me estraña, porque aquí deben de baixar a cachón as temperaturas pola noite.

A case novecentos metros de altitude acadamos a nosa máxima cota, e ademais un dos maiores atractivos da ruta: o fojo da cabrita. Tratase dunha estructura amurallada circular, feita de cachotes de granito, e según o arqueólogo Pérez López, que leva documentado dous centenares de foxos, era chamado así porque no centro se colocaba unha cabra como cebo para o lobo que era atraído ó interior dun foso de pedra cuxos muros, de dous metros de altura, eran fáciles de saltar para entrar pero non para saír pois tiñan unha pequena cuberta ou "aba" que llo impedía.

Neste punto enlazamos con un sendeiro de gran recorrido, e seguimos as marcas brancas e vermellas que, as veces, se superpoñen a grandes mariolas de ata un metro de altura. Tamén atopamos, cousa insólita para este cronista, dunha lápida no medio dunha chaira, e aínda que nos esforzamos en descifrar as inscricións que ten baixo a cruz nos somos quen de facelo, debido a erosión que os elementos causaron na pedra.

Pouco máis adiante atopamos unha presa que recolle as augas que xorden, como por arte de maxia, nestas alturas que semellan desoladas, e onde a vexetación non chega a cubrir as botas. Dende aquí temos unha boa visión da aldea de Lordelo, ó outro lado do Val do Ramiscal, que semella un pequeno reino perdido entre a inmensidade das montañas que nos rodean. Non deixo de sorprenderme co coñecemento que os amigos do Casal de Sistelo teñen dos seus dominios e como, a poucos, van ampliando os seus horizontes, e alédome de que teñan a ben compartilos comigo.

Moi preto da presa atopase unha branda de gando, cun feixe de cardenhas e currais onde se protexía a fazenda, composta por cabras e ovellas, de calquera ataque furtivo dos lobos, e que agora, como a práctica totalidade destes emprazamentos, atopase en desuso. Seméllame que debían de ser moi duras as condicións de vida dos pastores que ficaban aquí, facendo o “giro”, nunha sorte de quendas que se sucedían na época estival.

Dende a branda iniciamos un abrupto descenso, cara a pobo de Alvear, que vemos dende aquí a vista de paxaro, e aproveitando unha atalaia natural sobre o canón do río Ramiscal, que fende as montañas debuxando fermosos meandros, Yuka sorpréndenos sacando da súa mochila un termo de té e un bo anaco de bolo rei ¡o momento máis doce do día!. O certo é que a intendencia mellora sempre que facemos o camiño na súa compaña.

Animados por este aporte enerxético non tardamos en chegar ó camiño que vai en dirección a Alvear, e deixamos de sortear carrascos e toxos, pisando un firme empedrado por onde é visible aínda o sinal do paso dos carros. Separados por valados de cachote multiplícanse as veigas onde pacen un feixe de cachenas que lle dan ese típico aire bucólico e pastoril. A panorámica que temos na aproximación ó núcleo rural permítenos descubrir as semellanzas con Sistelo, xa que tamén se atopa encravada nun outeiro baixo o cal se derraman un feixe de campos dispostos en socalcos.

Un pouco antes de chegar á aldea montañesa damos un brusco xiro e afrontamos un forte desnivel para enlazar outro camiño carreteiro ¡que habilidade para enlazalos ten o noso Ramón!, que nos leva na procura de completalo noso círculo. Non tardamos moito en acadar enorme casal, quizais habilitado para o turismo rural, e dende aquí acedemos á estrada que leva á aldea de Lombadinha, aínda que desbotemos un bo tramo de asfalto polos camiños do PRG que sae do mesmo punto da nosa partida, pero en dirección contraria.

Así chegamos, cando o sol estaba a agocharse tralas montañas, a este pobo que, dende agora, incorporamos ó imaxinario de Eivadiños, grazas os que tiveron a ben mostrarnos os seus camiños. Non ha de pasar moito tempo en que volvamos insistir neles... ...

E155 Ruta dos tres vales (Cotobade)

Información técnica da ruta en SUDANDO BOTAS




Domingo, 3 de xaneiro de 2010

Novo sangue súmase ó noso colectivo, novos alentos para que esa semente de pegadas que espallamos polos camiños siga xerminando soños, ese imaxinario compartido que nos afasta das fantasmas e que é quen de cicatrizar as nosas feridas. Despois das tentativas erradas por atopar nin tan sequera un neveiro onde facer un monicreque a quen lle por unha cenoura por nariz, e de recorrer na procura da neve no Soajo, somos convidados por unha destas promesas que lle dan senso a esta empresa sen ánimo de lucro ás terras de Cotobade, onde comezou esta aventura na que levamos embarcados os últimos tres anos.

Xuntáronse ó mediodía no punto de encontro habitual aqueles que na véspera renegaran da proposta, aducindo falsos informes meteorolóxicos, doenzas que xa eran crónicas e compromisos familiares, e xuntos traían un rumor de resaca que facía desaconsellable o embarque (eu, como patrón da expedición tampouco estaba en mellor estado): a Criatura, Miguel, Alex e Georgia. En condicións óptimas so estaba Vicki, que non se entregara ós excesos da noite, e que viña canda nós despois dunha longa ausencia das nosas convocatorias.

Puxemos rumbo ó interior da ría, e antes de chegar á capital provincial tomamos o desvío cara Ponte Bora, onde o Lérez recibe o tributo das augas do Almofrei, e seguindo este río a montante dimos en chegar a Carballedo. Alí agardábanos Fany, ese nova e entusiasta eivadiña, na súa casiña, moi preto da igrexa parroquial de San Miguel, co arrecendo dunha potaxe que estaba a quentar na súa lareira, que era dos que fan resucitar os mortos. O día semellaba primaveral, e permitiunos xantar ó aire libre, celebrando a bonanza climatolóxica, a cociña popular e os afectos sinceros.

De bo grao alongariamos a sobremesa, máis tiñamos unha misión que cumprir, e tiñamos as horas xustas para elo, así que apuramos o café e a piques de chegar as tres da tarde puxémonos en marcha, seguindo a nosa guía indíxena. Desculpábase de antemán polo escaso interese da ruta, que non podía competir en beleza e en riqueza etnolóxica coas que fixeramos recentemente en Arcos de Valdevez, pero ó pouco de comezar chegamos á Carballeira de Mos, cativa pero fermosa, e o itinerario cobrou interese.

Na carballeira atopamos un muíño de cubo, cunha grande canle de pedra, e ó carón del un sinal que nos dirixe cara o Petroglifo da Pena Redonda. Animados por atopar os vestixios dos nosos antergos, desviámonos da nosa ruta para buscar entre os penedos, ascéndemos ata a Cruz do Castro e aínda que non temos éxito na procura, si atopamos unhas magnificas panorámicas do val do Almofrei e tamén un muíño de vento en proceso de reconstrucción. Unha balsa de auga empregada nas obras dáme un bo xogo para quitar unhas boas tomas desta mostra singular da nosa arquitectura popular.

Volvemos á carballeira e alí enlazamos cun camiño carreteiro que se interna na serra, e a pouco de gañar algo de altura detémonos nun Miradoiro onde uns paneis nos indican os lugares que comprende a nosa vista. De esquerda a dereita: Carballedo, Paraños e Trabazos, e sobre eles os montes Sión, Castelo, o Coto de Paraños e o monte Valiño. Cara este ultimo diríxenos o sendeiro.

A nosa guía ínstanos a apertar o paso, xa que a ruta ten uns dez quilómetros de lonxitude e aínda nos restan oito e medio, pero son tantos os puntos de interese no seu comenzo que semella unha tarefa imposible. De seguida chegamos á Braña das Pozas Secas, contrariamente ó seu nome, está ben enchoupada e mesmo contén unha pequena lagoa natural, unha cunca que permanece apozada gran parte do ano. O chan está formado por turba que cría pastos frescos ata nos veráns máis secos, e tradicionalmente a súa contorna destinábase á explotación extensiva do toxo.

Pasando unha pequena portela pasamos ó val do Cádavo, que puidemos admirar dende o Miradoiro da Filgueira, onde atopamos o cranio dun cabalo, que espertou o interese da Criatura, sempre sensible ós murmurios dos mortos. Avanzamos por unha pista forestal onde venteaba un chisco e o ceo cobrouse de súpeto esgrimindo unha ameaza que non é quen de desanimar ó grupo, máis si de motivalo para apura-lo paso. Georgia, por esa manía que teñen as guapas, non quería saír nos retratos, pero aínda así non logrou desanimar ó fotografo, que segue engrosando o seu arquivo.

Dende o Miradoiro tamén obtivemos impresionantes panorámicas da zona, de esquerda a dereita: Vila de Arriba e, tras dela, Campolameiro e Fentáns, Parada, Dorna e o Cadavó, derramándose nunha Freixa impresionante, e nese mesmo orde os montes da Cividade e da Conla, e os cotos das Edras e das Gallas.

Non tardamos en mudar a matogueira de carqueixas, uces e toxos que crecían ás beiras do camiño, colonizando os puntos máis altos da serra, polo extenso piñeiral do Monte de Arcela, onde tamén crecen fentos e xestas, grazas á copa clara do piñeiro bravo que permite que chegue abundante luz ó chan. Nós estabamos precisos dela tamén, e Fany colleu algún atallo, a pesares das miñas protestas, tremendo non chegar antes cas tebras ó final da ruta.

A pista ata aquí estaba bastante enlamada, e Georgia enterrou unha das súas botas na lama, por esa querencia que din as malas linguas que lle ten, aínda que non é a única (na querencia, non en soterrar a bota). En tramos mesmo baixan auténticos regueiros polo camiño, provocando a algúns, como Vicki, a facer equilibrios para non molla-los pés.

Chegamos a bo paso ó Miradoiro de A Revolta, onde volvemos repasar a xeografía que nos rodea. O val do Lérez ós nosos pés, o encontro coa ría de Pontevedra, e ó lonxe Viascón e o monte Castrove. Preto de nós, o monte Castelo e os cotos dos Mosquiteiros, das Ratas e da Torre. E completando a estampa, a moi poucos metros, o Foxo do Lobo.

O Foxo é un pozo de planta circular con preto de tres metros de profundidade e dos longos muros de cachote, chamados sebes, que chegan ó quilómetro de lonxitude. Aquí utilizábase o sistema de acoso para darlles caza ós lobos, nunha práctica colectiva na que os veciños eran comandados polo párroco, unha serie de sábados sinalados. Espallábanse en dous grupos polo monte, armando ruído e acompañados por cans, acurralando á fera ata conducila ó interior das sebes, onde a súa sorte estaba sentenciada. No fondo do pozo esperáballe unha ou varias estacas afiadas para ferilo, e era rematado dende arriba.

Traspasamos o portelo por onde quitaban o cadáver do animal e quitamos algunhas fotos no interior, imaxinando a dramática escena de caza, pero non demoramos máis a marcha, xa que o a luz xa estaba minguando moito, e aínda nos quedaba un bo anaco para rematar. Quizais por esto nin Vicki, nin Georgia nin Miguel se acercaron ó foxo, e a verdade é que perderon de ver un dos maiores alicientes da ruta.

Precisamente con Miguel xa fixeramos o sendeiro da Memoria do Lobo, e pensamos que este era o mesmo que visitaramos xusto fai un ano e tres días, sen percibirnos que en Cotobade non hai un senón tres: ademais de este de Paraños, están os do Campo da Anta, na Corredoira e o da Conllosa, en Valongo.

Despois duns metros de estrada asfaltada volvemos ó monte, e temos que facer outra vez equilibrios para sortear un regato que vai cumprido, chimpando ou, coma Vicki, poñendo pedras para improvisar un paso de poldras. Aínda rimos un anaco vendo como cada quen tentaba de non molla-los pes. Este lugar, chamado Os Carreiros, tiña sinalizados varios petroglifos, polo menos no mapa, aínda que nos non atopamos ningún. O certo é que tampouco nos detivemos a buscalos, xa que, como dixen, andabamos xustiños de tempo.

A outra beira da estrada, que tivemos que cruzar, atópase o Chan da Vesada, unha zona deprimida rodeada de pequenos outeiros que está asolagada durante a maior parte do ano, polo que resulta unha boa zona de pasto. Este tipo de terreos denominase braña, e son de gran importancia non só a nivel medioambiental, senón tamén arqueolóxico, xa que arredor acostuman a emprazarse xacementos prehistóricos. Concretamente aquí atópanse tres mámoas, unha ó carón da nosa ruta e outras dúas, as do Coto da Mina, algo máis afastadas.

E dicía Fany que a ruta non tiña demasiado interese... Muíños de auga e de vento, miradoiros e brañas, petroglifos e mámoas, carballeiras e regatos, unha diversidade que poucas rutas teñen e ademais, cunha boa provisión de paneis explicativos de todo o que víamos o noso paso. E aínda nos quedaba algo máis por diante, pero como xa o sol desaparecera tralas montañas non nos detivemos a contemplalo, así pasamos polo Chan dos Muíños, onde se atopan os de Morgade e os da Costa, “bestas de tiro da economía tradicional”, como ben sinala un deses paneis, onde conducían a auga do Chan da Vesada.

Baixamos a bo paso polo Camiño da Costa, que unía Cuspedriños e San Xurxo de Sacos con Paraños, onde aínda perduran as rodeiras dos carros fendendo no pavimento, e por onde chegamos a esta ultima poboación, coa chegada das tebras.

Estas obrigáronnos, co bo criterio da nosa guía (aínda que eu rosmara un chisco), a facer o derradeiro tramo, ata Carballedo, pola estrada. As temperaturas baixaron con brusquidade, e quen máis quen menos tiña algo mollados os pantalóns e as botas, e o ultimo quilómetro foi, como adoita ser, o de maior sufrimento, polo menos para min, que andaba doente dun xeonllo e tiven que completa-la ruta apoiado nun bastón.

En casa da nosa anfitriona agradecemos o calor da lareira, cambiámonos de roupa e de calzado e asamos unhas castañas, mesmo houbo algún, como Miguel máis eu, que dimos en tomar unha cunca do caldo que sobrou do xantar. Tan a gusto estabamos que non nos decatamos de que tiñamos que regresar con prontitude á cidade para atender as nosas obrigas (polo menos Georgia, pero como somos así fixemos a obriga colectiva).

Tratáronnos ben estas terras de Cotobade, e mellor a nosa nova eivadiña, así que prometemos volver a procurar novas rutas.



Archivo del blog

Seguidores