Facía tempo que tiña curiosidade por esta ruta no interior da provincia de Pontevedra, quizais polo suxerinte do seu nome: A Vía Escondida, pero a miña insistencia en cruza-la fronteira levábame sempre a aprazar este propósito, incrementando as ganas de investigar que era o que se agochaba nos seus dezasete quilómetros de percorrido, trece si se prefería a versión reducida.
Así que cando espertei neste derradeiro domingo de agosto, cos ollos nostálxicos e a gorxa sementada de espiñas, aledeime de que Isabel, compañeira do Club de Camiñantes, mantivera o seu compromiso da véspera. Coincidiramos no segundo festival de jazz de Nigrán, nunha actuación sobresaliente do grupo Sumrá, con ese anfitrión xeneroso que é o Xacobe, e alí fixemos un plan difuso para xantar en Portugal e facer un pequeno pateo.
E aquí estabamos, como nos tempos primixenios, ás doce e media no Concheiro, e non eramos multitude, nin falta que facía. As decisións entre dous sempre son máis fáciles, e a miña proposta de cambiar o comedeiro de San Pedro da Torre polo de Ponte Bora foi rapidamente aceptada. O sol parecíase quitarse a preguiza dos derradeiros días, e prometía unha xornada de altas temperaturas, como correspondía á estación, e na autoestrada cruzabámonos cunha morea de xente que circulaba en sentido inverso, camiño dos areais.
En Casa Pilaro, xunto á confluencia dos ríos Lérez e Almofrei, e a pesares de que aínda era ben cedo, xa tiñan a cociña aberta, e nun pis pas puxéronnos en riba da mesa unha boa ración de polbo, uns chipiróns encebolados e unhas patacas con queixo, e para que baixara mellor un Mencía da casa ben rico.
Satisfeitos polo ágape e un pouco achispados, conducimos pola nacional 541 en dirección a Ourense, e despois dun feixe de quilómetros chegamos a Viascón, onde tivemos que coller a saída de Cabanelas, que nos pasamos un pouco pola animada conversa, e un moito polo despiste de este que subscribe. Aínda que chegar, chegamos, e en canto vemos as primeiras marcas do sendeiro decidimos aparcar o coche e face-los preparativos para comezar a camiñar. Cambiamos as sandalias polas botas, e metemos na mochila os oportunos porsiacasos, toalla incluída por se había oportunidade de baño, e cruzámo-la estrada para buscar o panel indicativo da ruta que, fiel ó seu nome, debía estar agochado, e non deixa que demos con el.
De tódolos xeitos non hai perda posible, porque as marcas son ben recentes e abundantes, e lévannos por un camiño asfaltado que nos leva a cruza-lo pequeno río Retorta, nun lugar chamado moi apropiadamente A Bouza. Fai un calor do demo, e xa temos ganas de abandonar o piche e internarnos na fraga que vemos ben de preto, onde intuímos outro anaco de río, pero antes de facelo atopamos o inicio verdadeiro da ruta, a carón de Casa Manolo, tal e como indican os nosos informes, e detémonos ante o panel que nos ofrece un croques máis ou menos afortunado onde nos facemos unha idea do recorrido.
Seguindo outro pequeno tramo de estrada, dándolle as costas ó pobo, pasamos por un desvío que vai cara a Carballeira da Portela, pequena zoa recreativa bautizada co nome do gaiteiro Ricardo Portela, moi coñecido e famoso na primeira metade do século pasado e falecido no 1956, onde se celebra cada ano un certame musical na súa memoria.
Aínda que nós desprezámo-lo desvío e seguimos camiñando pegadiños ás veigas, onde temos a primeira das sorpresas da xornada, unha desas especies nosas que están en perigo de extinción: un burro fariñeiro, e deseguida outro e outro máis, ata chegar a media ducia. Nunca vira tanta concentración desta nobre e pouco valorada raza, e facemos un alto para retratarnos con esta manada de equinos, facerlle unha caricia e espantarlle a nube de moscas que pacen no seu lombo.
Uns pasos máis alá temos o segundo encontro con outra das especies ameazadas nos nosos campos: os espantallos. Houbo un tempo, antes das bolsas de plástico, as latas de metal e os discos compactos, nos que estas criaturas inanimadas eran as encargadas de que os paxaros non comeran as sementes, e mesmo infundían un estraño temor ós máis cativos. Agora son testemuñas mudas dun tempo que xa pasou, e eu non podo, nin quero, resistir as ganas de atrapar na miña memoria gráfica estas estampas do pasado.
A terceira sorpresa, sumando máis encantos á ruta, ofrecésenos ó chegar ás beiras do Río Cabanelas, e unha das mostras do noso patrimonio etnográfico, o grupo dos Muíños do Mogo, que se atopan nun estado de conservación bastante aceptable. Incluso pasamos algún tramo cunha pasarela de madeira, que nos permitía avanzar con máis facilidade entre a fraga da ribeira do Cabanelas.
Seguindo sempre pola beira do río, en sentido descendente, atopamos outro grupo de inxenios hidráulicos chamado os Muíños de Reboredos, moi preto de onde se suman as augas do Cabanelas e do Retorta, e a pesares de que atopamos algunha poza que ben daba para refrescarnos, optamos por continuar cara o lugar de Luzás, mentres parolabamos de outros camiños e outras crónicas. No sitio antes indicado atopábase unha nova sorpresa, uns campos cheíños de millo verde e tamén... de máis espantallos. Contei ata cinco, todos co seu recheo de palla, con distintas indumentarias, e mesmo un cunha máscara ameazante, que mesmo a min me infundiría respecto nunha noite de lúa.
Outra paradiña para tomar testemuña dixital de estes gardiáns mudos, pensando que ben pagou a pena vir ata aquí so por atoparme con estas creacións orixinais dos paisanos destas parroquias de Cotobade. Lembro que moi preto de aquí, facendo o sendeiro do Foxo do Lobo, atopamos dous espantallos que ata nome tiñan: Señor Manolo e Señora Pilar, como os donos do campo, a quen algún veciño viu un certo parecido.
Voltamos o carón do río, pasando preto do Muíño de mallo e do Ponte do Mogo, cada un indicado co seu respectivo letreiro en madeira, como é a tónica habitual nesta ruta, cousa que agradezo para a confección de estas redaccións, e finalmente cruzámo-lo polo Ponte do Rexedoiro. Este enlaza cun tramo do antigo Camiño Real, usado pola Raíña Urraca e a súa corte para os seus desprazamentos entre o seu Castelo de Vilasobroso e Compostela, e do que se conserva so unha parte co seu firme empedrado.
Nun cruce de camiños tamén atopamos uns carteis que nos indican as direccións de Tenorio e Verea Vella, pero nós non imos cara ningún destes lugares, e seguimos cara a Carballeira de Carbalichán. Esta é pequeniña, unha especie de oasis no medio do monte pelado, que despois dun corto ascenso remata no Coto da Bouza do Mogo, onde temos unha boa panorámica do recorrido. Volvemos descender cara o río, constatando que esta beira, pola que pasa unha pista, non é tan bonita, pero en troques chegamos deseguida o Ponte da Raxa, onde completamos o círculo que se describe na primeira parte do sendeiro. Seguía facendo un calor do demo, e as nosas reservas de auga esmorecían, así que confiabamos que no próximo núcleo rural atoparíamos algo máis que burros e espantallos.
Outra vez camiñamos entre campos de millo, de patacas, ou sinxelamente de pasto para as bestas, avanzando cara a aldea de Cabanelas, onde tamén podemos ver laranxeiras, maceiras e pereiras, mesmo algún pexegueiro, eso si, ben custodiado por sólidos muros de pedra, e por algún cancerbeiro fero, mentres imos deixando polo camiño un feixe de lembranzas que traban máis que mil dentes, e deixan unha colección de cicatrices.
Ó chegar novamente ó río atopamos unhas piscinas fluviais preto dun área recreativa, aínda que os mozos prefiran as pozas que se atopan mías arriba, tan agochadas que só escoitamos os seus berros. Neste punto detémonos a observar os Muíños das Aceñas, un dos cales está aberto e nos permite contemplar os diversos elementos que servían para moer o millo.
Aquí comeza unha breve ascensión, que a miña amiga non leva moi ben, quizais polos efectos secundarios do Festival de Jazz, e así, cando chegamos ó lugar das Coutadas, renuncia a facer o desvío que nos levaría os petroglifos da Laxe das Coutadas, que debe ser cousa bonita de ver, pois o esforzo de subir ata alí e importante.
Non, nin ela nin eu estamos para esforzos adicionais, así que damos por ben tomada a decisión de deixarse de extras e continuar o camiño entre fragas e pastizais, onde atopamos un feixe de vacas deitadas, e outras pacendo con desgana. Pasamos preto de dous regatos nos lugares de Rinfesto e As Fonteliñas, e pasiño a pasiño imos chegando a outra zoa habitada da mesma parroquia, onde discorre un pequeno tramo asfaltado.
Aprovisionámonos de auga na Fonte do Natoal, e ben que nos ven porque deseguida comeza o treito máis esixente de todo o recorrido, un pedregal con bastante desnivel polo que temos que ascender, máis ben desarborado e monótono, ata acadar o cumio do Coto Ramalloso. Dende esta atalaia temos unha vista privilexiada e facemos unha paradiña para coller folgos e limpar os suores da fronte. Preto de nós están o Monte Tenorio e Castro Sendín, e ó lonxe a Ría de Pontevedra coas poboacións de Marín, Raxo, e a capital da provincia, e mesmo podemos ver as illas de Tambo e Ons. O descenso facémolo enlazando varias pistas forestais entre repoboacións de eucaliptos, xa que este concello foi a zoa cero nos incendios de fai dous anos, e vese que a política forestal do goberno da Xunta nesta materia non é moi diferente dos anteriores, xa que entramos na polémica da educación.
Non vou a reproducir nesta crónica o debate que mantivemos sobre as diferentes maneiras de entender a formación sexual, moral e relixiosa dos rapaces, mentres descendíamos polos montes de Mean, só dicir que o debate non foi estéril, e que polo menos cada un escoitou o que o outro pensaba, cadaquén apoiado na súa experiencia vital, e que inmersos na parolada pasamos polos lugares de A Arrotea, Árboreto, Cuíñas e Chan do Meixoeiro, todos eles con cadanseu letreiriño en madeira, para informarnos da toponimia local.
Tamén pasamos a carón do Coto do Castro, un outeiro que tiña tódalas trazas de ofrecernos boas panorámicas, pero estamos cansos, e o sol seguía apertando de máis como para volver a sortear desniveis. Así que seguimos descendendo ata chegar a uns metros por riba da estrada nacional e aquí atopamos unha estación megalítica chamada Portela das Laxes, na que podemos admirar varios petroglifos cos seus característicos labirintos, testemuñas dos antiquisimos ritos páganos dos nosos antergos.
Tamén neste punto temos polémica, porque Isabel tamén dubida da antiguedade dos enigmáticos debuxos gravados no granito, i eu non teño tampouco demasiados argumentos científicos para rebaterlle, porque realmente interésame ben pouco se datan de fai dous mil anos ou cincuenta mil, e quédeme ca lenda, ca maxia.
Entramos así nas estreitas rúas de Viascón, lindando cun primeiro grupo de casas, e cruzámo-la estrada por unha ponte de gran altura que nos leva en dirección a Igrexa e Casa Rectoral de Santiago. A outra beira da ponte atopamos unha curiosa placa na que podemos ler o seguinte texto:
Ponte de Xoán Figueroa / Año de 1908 / Se hizo este puente por petición valiosa de / D. Juan Figueroa Corvacho / Hijo ilustrado de este lugar / Siendo Ministro de Obras Públicas / D. Jesús Sancho Rog / Viascón lo agradece
Dende aquí o final da ruta, para nos que optamos polo recorrido corto, o de trece quilómetros, só quedaban uns metros, nos que aproveitei para coller as primeiras castañas, mentres Isabel saudaba a unha antiga compañeira de traballo que, casualmente, atopamos a carón dun vello pombal. E así foi, e así volo conto, e se queredes seguir escoitando máis, vémonos noutra.
No hay comentarios:
Publicar un comentario