E36 Trilho Cabeço de Meio día (Caminha)

Domingo, 24 de xuño de 2007


Estou na obriga de confeccionar varias crónicas, antedecentes da resaca que seguiu á noite máis curta do ano, na que se multiplican modernos aquelarres polos sufridos areais da nosa xeografía, deixando un rastro inequívoco de cinzas, plásticos, vidros rotos, condóns, vómitos e pegadas confundidas, como o escenario dun campo de batalla, na que todos foron definitivamente derrotados.

E se me semella necesaria a crónica da véspera para explicar que as fogueiras de San Xoán non estaban nas miñas prioridades, o cal tampouco é estraño, porque nunca fun demasiado proclive ás intoxicacións etílicas colectivas, á procura do sexo espontáneo na area húmida nin ós ritmos electrónicos ou folclóricos cos que soen aderezar estas convocatorias.

Unha das edicións máis pracenteiras que lembro foi cando tiña dezaseis ou dezasete anos, e quedei só na casa vendo a película “Pedro Páramo”, do realizador galego Carlos Velo, cunha cervexiña fresquiña e un xaroto de polen.

Ademais tiña a escusa perfecta para evitar verme involucrado outro ano máis nestes ritos, ós que so me rindo ante a ausencia de mellores ofertas, xa que coincidía coa terceira xornada do Festival de Jazz de Vigo, o Imaxina Sons.

Así que, despois dunha sesta reparadora que aliviara as imposicións da quenda de maña, me reunín cunha parte deste grupo de “estorniños” (como di Yoli) que insistimos en cultivar, ademais da amizade, as nosas inquietudes culturais. Baixo os soportais da praza máis enigmática da cidade nos reunimos Miguel, Xacobe, Yuka, Ramón e máis eu, para refrescarnos antes de ascender ó Monte Castro, onde se atopa o singular edifico do Conservatorio.

Patrocinados por Estrela de Galicia, aínda que sexa en versión botellín, trasladamos os nosos reais ata ese pulmón verde metropolitano, onde chegamos ó comezo do concerto do S.O.S. Trío, con Virxilio da Silva na guitarra, Xacobe Martínez ó contrabaixo e Max Gómez á batería.

Estes tres avantaxados alumnos do Seminario Permanente de Jazz de Pontevedra nos ofrecen un repertorio de clásicos do xénero e de composicións propias durante unha hora escasa, durante a que non logran espertar o entusiasmo dos neófitos que, como Miguel, incluso se arrincan algunha sesta por fascículos. A Xacobe e a min, que xa os vimos en varias ocasións, agrádanos a súa execución incontestable a as súas pinceladas de swing, pero tamén nos apetece algo máis arriscado, para premiar a nosa fidelidade ó festival.

Como é un programa dobre depositamos as nosas esperanzas no segundo concerto, o do contrabaixista luso Carlos Bica e o seu Trío Azul, unha formación veterana no jazz do outro lado da fronteira, e non só nos sorprende senón que supón unha revelación que esperábamos para contaxiar o noso entusiasmo por estes ritmos ós amigos que nos acompañan.

Especialmente en estado de gracia estaba Jim Black, o batería, ou baterista como din os entendidos, con un despregue de cachivaches digno dunha ferretería que nos deleitou coa súa contundencia aporreando bombos e platillos, cunha ampla selección de novos sons, perfectamente secundados pola guitarra eléctrica de Frank Möbus, un xigante, en varios aspectos, que non deixou de xogar cun senfín de pedais durante todo o recital. Sen dúbida, un dos mellores da terceira edición do Imaxina Sons.

Saímos tarde do conservatorio, satisfeitos e famentos, e decidimos apelar ós bos sentimentos de Isaura, a patroa da Casa Gazpara, para que unha vez alimentada a alma tamén puideramos alimentar o corpo. Outra vez decide adoptarnos esta boa señora, e cos modais dunha aboa nos pon sobre a mesa unha fonte de chipiróns fritos con patacas, outra de pementos de Padrón, unha ensalada e unha fritura de pescadiños da ría.

Comemos con verdadeiro apetito todo o que nos ofrece, mentres se nos suman María e Iria, reclamando a atención de Xacobe, ás que intentamos convencer sen éxito das bondades da cociña local, e dos diversos linguaxes do jazz, que non teñen intención de entender, aínda que Iría, máis ben por cortesía, mostra algo de curiosidade polo tema. Tamén sumásenos a Chinita, a quen tampouco seducen as fogueiras da praia, para compartir cafés, licores e xarotos con este desordenado e variopinto exército.

Unha vez que consensuamos a axenda de Xacobe, para repartirnos a este bo mozo entre María i eu, e despois de firmar unha tregua indefinida, baixamos cara o Berbés, para ver os restos da fogueira do Casco Vello, onde fai tempo que rematou a representación e onde minguaron bastante as lapas. É so unha visita de conveniencia, para arrastrar outra vez ó grupo cara ao terceiro concerto da xornada, cando xa fai unha hora que ingresamos no domingo. E, aínda que conseguimos arrastrar ó grupo cara o Manteca, non podemos evitar as desercións en masa.

Mentres o Pablo Seoane Trío faise escoitar entre a chusma canalla do Manteca, abandónanme os amigos, cara os seus cuarteis do inverno, agora que desapareceron as estacións, cada un empurrado polos seus propios motivos.

Ramón e Yuka non aguantan un tema, esgotados pola inxestión masiva de jazz e peixiños, e polo pouco acostumados que teñen os corpos a estes ambientes viciados e viciosos; Chinita e Miguel non aguantan máis de dous, os que tardan en baixarse unha copa, e emigran cara os locais de Churruca; Xacobe, Iría e María chegan ata a metade do concerto, aínda máis que nada pola insistencia de Petete, que non logra espertar o interese por esta música nas súas acompañantes.

Así despídense estes anacos da miña cobertura afectiva, ata deixarme coa única compañía das composicións de Thelonius Monk e de Chick Corea.

Pero non me dura moito a soidade, porque rematou compartíndoa con Emilio, que ten gran parte de culpa da miña adición a estes ritmos que remiten, aquí teño que darlle a razón a Iria, ás películas en branco e negro de detectives golpeados, mulleres fatais e asasinos a soldo.

Esgotado o recital aínda teño forzas de reunirme outra vez con Miguel, Xaime e María na Iguana e na Fábrica, que están insólitamente desertas, xa que os seareiros habituais se precipitaron ás praias, para empenicarse e bailar á luz das fogueiras.

Como si estivera dentro delas volvo a casa un par de horas despois, máis queimado que Xoana de Arco, cando xa pasaron as cinco da mañá, esfollándome como unha margarita e espallando os pétalos que me cobren polo chan da habitación.

Así que amañezo, estrañamente, sen as típicas formigas pastando na miña cachola, e as teas de araña non tiveron o tempo suficiente para cicatrizar sobre os meus ollos, ou sexa que aínda non chegou a resaca. Que bendición: aínda non estou sufrindo as consecuencias.

E antes de que soe o espertador xa estou facendo equilibrios sobre a roupa sementada sobre a alfombra, para atender ás mensaxes que me envía o satélite. Un deles di: “Vou pa la”, outro di: “Vou pa i”, lacónicas misivas que me anuncian que Miguel e María se suman á convocatoria dominical para compensar con osíxeno a inxestión de toxinas da véspera.

Comparto un café coa Chinita, que se adiantou á cita, confundindo as cuarto e as menos cuarto, mentres encho desordenadamente a mochila con camisetas térmicas, mapas portugueses, chuvasqueiros, panos piratas e outros “por se acaso”, como calzón de reposto, pensando no que sempre me dí a miña nai.

Mentres apuramos o café, aproveito que o meu compañeiro se ergueu da cama, para descargar as fotografías e os vídeos dos concertos no seu ordenador, e ter libre a memoria para que non me pase como ós peixes. En definitiva é o que motiva estas crónicas, exercitar a memoria para que non se confundan os camiños, os concertos e as persoas, e quede constancia destes días que estamos compartindo.

No punto de encontro habitual embarcamos na nave dos seguidores do piloto asturiano, e emulándoo nos levan máis alá da fronteira, ata chegar a ese sinal de tráfico que nos obriga a deternos para repostar, e así manter os niveis de malandrina nunha proporción aceptable.

A pesares de que a sección feminina opte por la disidencia en forma de lulas con patacas, os que seguimos a tradición volvemos insistir nese prato fundamental no noso imaxinario colectivo.

Unha vez apaciguados os nosos bandullos, vólvemos ó asfalto, pero na rotonda non xiramos á esquerda, seguindo a nosa inclinación natural cara as terras do Coura, senón que continuamos de fronte, cara Caminha, á que chegamos despois de dar unha volta por Vilar de Mouros, debido a precariedade dos mapas de estradas que manexamos (a pesares dos bos oficios de Yuka como copiloto).

Seguimos as indicacións cara a Serra d’Arga, aínda que nalgún momento Ramón teña que saír a interrogar a algunha ancián enloitada sobre a dirección correcta, mentres eu teño algún efecto secundario das sustancias inxeridas na noite anterior, e os torturo coas miñas prácticas de portugués.

Unha vez que comezamos a ascender polas serpenteantes estradas da serra, asistimos atónitos a unha paisaxe de montaña que non esperabamos, como si estivésemos nas estibacións dos Picos de Europa, a pesar de que a altitude é moitísimo máis modesta.

Buscamos na toponimia que nos sae ó paso algún indicio que nos leve ó noso punto de partida, a Capela de Santo Antão, á que chegamos bastante máis tarde do previsto, xa que unha boa visión do terreo polo que habemos sementar as nosas pegadas.

A pequena ermida ten dous pequenos petos: un para os santos e outro para as almas, pero nós non deixamos máis esmola que os “ais” que nos arrancas os estiramentos obrigados antes de acometer este tipo de actividades. Con estas contorsións alarmamos a un rabaño de pacíficas ovellas, e interrompemos momentaneamente o seu monótono mastigar de herbas e raíces, mentres decidimos cal das tres marcas que atopamos sinala o inicio do trilho do Cabeço do Meio Día.

Decidimos desbotar as marcas que se atopan nas inmediacións do templo e seguir o indicador de madeira que nos ordena cruza-la estrada que nos trouxo ata aquí. Un vello transformador, onde están os incontestables trazos vermellos e amarelos, nos anticipa unha serra erma, colonizada por carrascos e pedras, na que nos internamos por unha pista forestal.

En varias ocasións bifúrcase, e vémonos na obriga de indagar en busca da dirección correcta, aínda que tampouco invertemos demasiado tempo nelo.

Pasamos baixo un pequeno outeiro, onde observamos unha senlleira construcción de pedra, pode que o abrigo de cazadores do lobo que está indicado no mapa, aínda que a curiosidade, cando estamos comezando o sendeiro, non é tanta como para ascender entre os toxos, así que continuamos ata acadar o Ribeiro das Pombas, coas súas beiras pregadas de prados, pequenos soutos e campos de millo.

Cruzamos este curso fluvial por un senlleiro paso de pedras, onde María dáse conta que, coas presas, esqueceuse de traer un calzado axeitado e fai equilibrios para non mollar as zapatillas do ximnasio. Unha vez na outra beira visitamos o Muíño das Pombas de Baixo, do que nos chama a atención as grandes lousas de pedra que forman o teito, e curioseamos no seu interior que está ben conservado.

A paisaxe que se estende ante nós, fertilizado polas augas que cruzamos, é dunha beleza que non acado a describir, polo que disparo unha ducia de fotografías, que me aforran un milleiro de palabras. Aínda así é difícil reproducir as sensacións que, conforme avanzamos polo Lombo dos Pichos, dando as costas a un estreito salto de auga e as ruínas do Moinho Velho, producíanse neste corpiño meu: seguía lixeiramente ebrio, tal e como amencera, a pesar de que os meus poros comezaban a cuspir gotas salinas de alcohol destilado, e a vez entraban nas miñas veas pequenos fragmentos deste territorio que xa comezaba a sentir como meu, como noso.

Conforme avanzamos, sempre próximos ó serpenteante río, alternamos prados asolagados, piñeirais descontinuos e outras agrupacións típicas de ribeira, con terreos máis inhóspitos, onde só hai pedras e carrascos. Chegamos así ó núcleo rural de Varziela, que forma parte da poboación de Arga de Baixo, onde se multiplican os campos de millo, e que atravesamos brevemente, non sen marabillarnos polas mostras de arquitectura popular que atopamos ó noso paso.

Abandonamos a aldea por unha calzada de pedra coidadosamente conservada, por onde, en sentido contrario ó noso, avanza un rabaño de ovellas curiosas que se preguntan se a cámara será comestible. As indicacións nos obrigan a desestimar a preciosa vía pétrea e introducirnos novamente nun camiño forestal que nos leva o Ribeiro da Arga, que baña e nomea a esta serra, que cruzamos novamente polo ponte de Porto Carro, con media ducia de pilares de pedra, desgastada polo continuo bater das augas, e un pouco máis adiante atopamos outro enxeño hidráulico, o Moinho de Baixo.

Atrás deixamos o aire que nos levaría ata o Cabeço do Meio Día, que ostenta a altitude de 550 metros, e dende onde poderíamos apreciar unha fantástica vista da Serra d’Arga, pero estamos inquedos pola posibilidade de refrescarnos en algunha poza que nos ofreza seguridade para elo, polo que continuamos ata atopar o Moinho das Traves, que anticipa unha zona na que temos que deternos obrigatoriamente.

Sobre as augas do Ribeiro da Arga álzase o precioso Ponte das Traves, e baixo el atopase unha piscina natural coas dimensións idóneas para satisfacer os nosos desexos, antes de precipitarse nunha pequena fervenza. Miguel máis eu dubidamos o xusto, antes de destrepar pola parede de pedra, nun verdadeiro “so integral”, xa que deixamos as nosas roupas arriba, para entrar neste espello líquido, a unha temperatura máis agradable do que cabería esperar.

Un anaco do paraíso onde recuperamos, por un momento, a inocencia, mentres María lánzanos unha ducia de disparos fotográficos, certeiros como os de aqueles francotiradores de Stalingrado retratados na magnifica “Inimigo ás portas”. Non hai nada máis agradable que comer cando se ten fame, soñar cando se ten sono, e mergullarte nun río limpo cando se ten calor. Aínda que, polo visto, ninguén ten a mesma fame, nin os mesmos soños, nin os mesmos calores. Cuestións que respecto, pero que a veces se me fan difíciles de comprender.

Non sen mágoa temos que saír do noso leito acuático, e volver cubrir as nosas vergoñas (aínda que non teñamos), e aquí é onde me lembro da miña nai, e lle agradezo ter uns calzóns limpos para facer a derradeira etapa do traxecto, e poder cambiar tamén a camiseta, que para algo levo cargando os “por se acaso” durante todo o camiño, que reanudamos limpos e secos, seguindo a montante polo mesmo río.

Mentres continuo este incesante indagar nas augas profundas da memoria, volven mesturarse pequenas xoias vertidas ó chou, e teño ganas de refacer os folios que levan cuspido os meus dedos, para volver facer este camiño que comezou o sábado pola tarde. Pero estas crónicas, debido ás miñas carencias informáticas, son efémeras, e teño que recuperar a memoria onde a deixei, obviando os detalles que non fun quen de rexistrar no seu momento.

Así que volvemos ó Ponte das Traves, onde tivemos cumprimento a algún dos nosos soños. Outros, sen embargo, como os que fomos debuxando mentres dábamos as costas ó Ribeiro da Arga, aínda co seu alento fresco bailándonos o corpo, parece que se resisten, como este verano preguiceiro que aínda ten ganas de primavera.

Non perdemos de vista o río durante moito tempo, e tras un breve ascenso acadamos a vista das primeiras casas de Gandara, que abre unha fenda azul nos seus campos, derramándose sobre estreitas paredes de granito e formando unha fermosa fervenza. Cara ela nos leva o camiño, e nos detemos no Moinho da Fiucha, que abre ante nós a súa porta para que nos sorprendan os seus elementos intactos, listos para moer o gran. Aquí non me resisto a levarme un pequeno tesouro da etnográfica local, a pesares de incrementar notablemente o peso da mochila, e os reproches que me fai Yuka que me fan sentir un turista que se leva un fragmento dunha pirámide exipcia.

Cruzamos outra vez o río, uns por un paso de poldras e outros pola ponte por onde discorre a estrada que comunica diversos lugares da serra, para introducirnos na aldea, onde as seareiras se agolpan no banquillo, como si estivesen esperando para saltar a un imaxinario terreo de xogo, gozando dos aloumiños do sol e desatando as linguas. Mentres estas veciñas se entregan ó ocio, outra comanda un rabaño de ovellas, como viñeron facendo os seus antepasados dende a noite dos tempos.

Abandonando o pobo polo Pontilhao que sortea outra vez o río, sorpréndenos á nosa esquerda a visión das viñas que forman un túnel vexetal polo que desaparece a auga, e a nosa dereita os Moinhos de Granda, movidos polo Regato da Fraga, subindo pola aba dun outeiro, cara onde nos diriximos. Como curiosidade observamos as enormes tocas de pedra cos que están apuntaladas as súas canles e, aínda que non cheguemos ás tres horas de camiñata, me pregunto se non me farán falla algunhas, non sei precisar de que material, para apuntalar as miñas pernas, esgotadas da intensidade do fin de semana.

Por sorte, consultando o mapa do trilho, estimamos que queda pouco para completar o círculo, e antes de finalizar buscamos un interesante elemento de inestimable valor no patrimonio etnográfica da serra: o Pontâo do Lobo. Este consiste nunha serie de lousas toscas, dispostas en vertical e formando un curioso arco. A Ramón semella que non lle chegou e intenta alongar o sendeiro cara á montaña, pero conseguimos disuadilo e volver sobre os nosos pasos para acadar o lugar de Lousado, onde se atopa o noso vehículo.

Antes de regresar á metrópole facemos un alto en Arga da Cima, para refrescarnos con Super Bock, Sagres Zero e xeados Olá na Taberna do Horacio, onde os seareiros xogan a cartas. As nosas nos sorriron outra vez, despois de descubrir Corno do Bico, en Paredes de Coura, ou as Lagoas de Bertiandos, en Ponte de Lima, sumamos outro lugar con encanto ó noso imaxinario colectivo, ó que non dubidaremos en volver.

Polo de agora volvemos cara a nosa cidade de orixe, que nos recibe cunhas nubes incontinentes. A Miguel e a min, apenas danos tempo de pasar pola ducha e cear atropeladamente no Tamarindo, e saír correndo ó centro cultural, para o concerto de clausura do Festival de Jazz de Vigo. Imos obviar os detalles dos continuos desprezos ós que me someten as estrelas, pese as miñas bos intencións: as miñas invitacións caen en saco roto.

Reunímonos con Xacobe, que ven con sobredose de jazz, para darlle a puntilla, xa que Chano Domínguez co seu New Flamenco Sound ten tódalas trazas de ofrecernos un espectáculo intenso. Aínda que teño que subliñar que non é o pianista gaditano o que me ten ancorado ó asento, facéndome disfrutar a pesar das miñas reticencias coa mestura da música andaluza e o jazz, senón os seus acompañantes de luxo, especialmente Llibert Fortuny no saxofón, Marc Miralta na batería e Marina Albero nos teclados, salterio e vibráfono. Os integrantes máis sureños: Tomasito, Kejío e Piraña me resultan, como agardaba, prescindibles.

Do que non prescindo, para pór un broche de ouro a este finde completiño, é a tomar unha cervexa ou varias, na compaña da Brujita, para facerlle un relato de todo esto que agora escribo, mentres ela me pon ó día das súas andanzas pola Illa de Ons, lugar que, cun pouco de sorte, serán obxecto de algunha destas Crónicas Eivadiñas.