E105 Trilho Caminho dos Mortos (Monçao)

Descripción do percurso e mapa

Mércores, 18 de febreiro de 2009

Cada quen ten as súas divisións na súa cobertura emocional, aquela que fai máis amable o inventario de abismos e naufraxios, que esvaece os berros dos fantasmas, que lle resta importancia ós papeis de víctimas e verdugos, a que suma motivos para enfrontar a loucura dos días e das noites repetidas, os cantos de serea que ó dobrar a esquina transfórmanse en coitelos, a colección de síndromes que cada quen leva navegando nas veas.

Esas divisións son como as do corazón dunha árbore, unha sucesión de círculos protectores, que van gañando forza co tempo, pulando configurar a miña xeografía humana, a parte máis importante do meu ser que son os outros. E na primeira, na que levo máis preto de min, coidándome as costas como unha sombra, pendente das miñas caídas e recaídas, compaña imprescindible para vodas e funerais, está este trío que hoxe me acompaña no camiño dos mortos, dándome razóns para sentirme vivo, e máis que vivo, apreciado, querido, chámalle como queiras.

E alédame que a metade de semana, nun día atípico de inverno que parece de primavera, veñan estes tres imprescindibles, a Criatura, Migui e máis Ozzy, a cruzala fronteira outra vez co noso contrabando de pegadas, ca nosa silenciosa invasión do país veciño, e que cheguemos nunha carreiriña de can a San Pedro da Torre, lugar de peregrinación das guerrillas eivadiñas que, entre a tradición e o costume, elixan unha de arroz malandro e outra de tamboril, e unha botelliña, para celebralo ou porque si, de Terras d’El Rei.

Cada un ten as súas teimas e nesta mesa son maioría os que tenden á escuridade, ás tebras, ó misterio, ó que se agocha máis alá dunha primeira ollada, e parécelle apetecible o trilho por onde, non hai moito tempo, baixaban os carros cos cadaleitos dende as poboacións de montaña ata o cemiterio no fondo do val, no seu derradeiro viaxe. E a minoría, nun exercicio estupendo de centralismo democrático, marxista sen pretendelo, tamén apoia a proposta, e despois dun breve café tiramos cara o concello de Monçao.

Aínda lévanos un bo treito chegar ata a freguesía de Merufe, e algúns xa din que si imos ó fin do mundo ou algo máis lonxe, son as ganas de comezar a camiñar, ou eu así quixen pensalo, pois xa se sabe que todo ten o seu prezo, e nós temos que pagalo en quilómetros.

O carón da Capela do Senhor dos Passos deixamos o vehículo da Criatura, que nos trouxo envoltos en melodías metálicas, ante a curiosa mirada dunha cuadrilla de operarios que acondicionan a zoa para a instalación dun merendeiro, e deseguida botámonos a mochila ó lombo para iniciar a nosa ruta, xa que temos o tempo algo xusto para completala antes de que se poña o sol, baixando pola estrada ata o Río Sucrasto.

Xusto antes da ponte que o cruza collemos un camiño a súa dereita, que nos leva a pequena Ermida da Senhora dos Remedios, e fronte a ela, entre os muros que delimitan campos verdescentes, volvemos a torcer a dereita (sempre hai un camiño a dereita, dicía Blas Piñar), e internámonos nun camiño empedrado, o mesmo polo que traían os cadaleitos dos que morrían nos lugares máis montañosos da freguesía para darlles sepultura.

Asumo o papel de lebre e imprimo un forte ritmo ó ascenso polas beiras do río, agora que aínda estamos frescos e a pendente non é moi pronunciada, e non tardo en perder de vista os meus. Sei que se nesta primeira etapa non levamos un bo ritmo colleranos a noite na serra, onde teño máis dubidas sobre o itinerario, e tamén sei que nos primeiros quilómetros non hai perda posible: e avanzar sempre polo firme de laxas, entre valados, seguindo o Sucrasto a montante, sen máis dificultade que sortear os valados que impiden o paso do gando.

Esta vez teño unha vantaxe: non teño que determe a retratar a paisaxe. Teño tres motivos para elo, o primeiro é que xa teño imaxes dabondo deste sendeiro, da miña primeira visita; o segundo é que estraguei a miña cámara contra o granito da Fervenza da Freixa; e o terceiro é que o Miguel trouxo a súa e cubre as labores de reporteiro da expedición.

Así que só me deteño de cando en vez para ver ó lonxe os meus perseguidores, pero sen deixalos acercarse demasiado para non escoitar as súas queixas, mentres van esmorecendo os campos e a fraga de ribeira vai deixando paso a unha carballeira espectacular en algúns tramos.
Tamén me axuda o feito que o camiño está limpo de maleza, máis que nada nas zoas máis próximas o Sucastro, xa que non fai moito debeu realizarse aquí unha competición cinexética, porque aínda están marcados os postos de tiro, e o terreo non está tan enchoupado como fai un ano, cando o Zalo tivo a ben descubrirme este trilho.

Déixome atrapar polos galgos no cruzamento do río, e a Criatura bótame todas as pestes que tiña reservadas, e teño que dicirlle (a el e a todos) que non gasten forzas en laiarse, porque aínda estamos lonxe de sortear os cincocentos metros de desnivel que nos separan do punto máis alto do camiño. Así que toca apertar o cu e tirar para arriba, arrincando suores, maldicións, e algúns dores que estaban aínda durmidos.

Sen baixar o ritmo abandonamos a fraga que rodea a conca do Sucastro e chegamos a unha área de campos dispostos en socalcos, que se nos ofrece nunha fermosa panorámica, e seguindo polo firme empedrado entramos no núcleo rural de Arado, onde facemos unha pequena pausa para observar os seus espigueiros e casas serranas, e a xente realizando as tarefas propias do agro: un paisano podando as viñas dende unha escaleira de ferro, unha velliña dirixindo un rabaño de barrosâs, unha parella a sachar na veiga. Parece que aquí o tempo detívose, e ocorréseme que so falta unha banda sonora.

Así que encargámoslle o Xaime que lle de música a estas crónicas, e Miguel ofrecese a atopala maneira de dotalas tamén con imaxes (a ver si a terceira vai a vencida), e o Ozzy tamén quere participar e ocorréselle compoñer un himno para os eivadiños. Non sei se veremos algo de todo isto, pero polo menos a intención a teñen.

Avanzando por unha pequena estrada alcatreada dámoslle as costas ó pobo, mirando ó lonxe o fondo do val de onde viñemos, e as marcas esvaécense e teño que tirar de memoria. Non teño tal e chegamos o cartel que anuncia a Portela de Alvito, así que temos que recuar sobre as nosas pegadas e volver a saída do pobo: tiñamos que coller a dereita e tiramos cara a esquerda. Menos mal que as miñas tropas sonche ben comprensivas e non tentaron lapidarme.

Ascendemos por unha pequena agrupación de tuias e outras especies de nome impronunciable, agás para a Criatura que queda comisionado tamén para facer un inventario das especies que atopamos, e por ela acedemos a aldea de Bouças, onde podemos abastecernos de auga nunha fonte a carón do esqueleto de varios espigueiros. A pesares de que a tropa pide outra tregua arrancamos novamente cara o monte, porque aínda nos queda para chegar á metade do sendeiro. Menos mal que o tramo que ben a continuación é para deixalos coa boca aberta, porque a fraga pola que avanzamos é de conto.

Non son o máis indicado para facer un inventario das especies árboreas: tuias, tsugas, abetos ou cedros, e haberá que esperar que o noso experto faga unha valoración desta masa forestal singular, pero o que si podo asegurar é que os catro avanzamos sobrecollidos polo espectaculo que descubrimos conforme nos adentarmos nela, gañando altitude suavemente, mentres se van asomando os primeiros xeradores eólicos da Serra da Anta.

Os derradeiros quilómetros de subida facémolos continuando por outro tramo empedrado, onde son ben visibles as fendas producidas polos carros nos que, non só pero tamén, transportaban os mortinhos cara o cemiterio de Merufe. Nós chegamos facendo o camiño inverso, quizais por eso sentímonos máis vivos, e preto do cumio, a 649 metros de altitude, entoamos diversas cerimonias para festexalo, subidos a coroza pétrea da Mámoa do Cotinho: a Criatura abrazando unha árbore, o Ozzy entoando unha melodía pagán, o Panette deitándose no chan, eu (o máis irreverente) botando unha mexada no monumento funerario.

Ledo por rematar a subida o ex-vocalista de Spina Fecunda non dubida en cargar un saco de osos para facerlle un altar a non sei que deuses, e con ese tesouro descendemos por un abrupto cortalumes que atravesa a Fraga de Cotinho, que nos sigue semellando dunha beleza insólita. Os xeonllos non deixan de berrar ata que chegamos a unha pista forestal que cruza a pendente e pola que nos levan as sinais do trilho, que comezan a escasear. Tamén empeza a escasear a luz do sol, que xa vai tempo que desapareceu tralos eólicos, e unha alarma espertase no meu interior xa que se confirman os meus temores de que non seremos quenes de chegar de día ó final.

Desaparece a fraga, e só pequenas agrupacións de tuias saen ó noso paso, e toda unha enorme extensión de toxo floreado, penedos esnaquizados e carqueixas, e temos que estremar as precaucións para atopar a dirección correcta. Menos mal que aínda nos se me esvaeceron da memoria algunhas referencias como a Corga dos Muíños e a Coutada Grande que confirman que estamos no bo camiño. Esto non é garantía ningunha, e nunha destas despístome e nin co mapa dou atopado o xeito de baixar cara o val, así que temos que improvisar ante a mirada atónita dunha grea de garranos que pacen en liberdade, ata que, despois de quince minutos de incerteza, volvemos atopar a calzada empedrada ¡e os sinais do trilho!.

Deseguida cambiou a paisaxe serrana e camiñamos a carón de campos de herba fresca que anunciaban a inminencia dun núcleo de poboación. Efectivamente, sen máis contratempos chegamos a Cernadas, sorprendendo a un par de velliñas que parecía que non virán nunca tropa igual, e seguimos os sinais entre casas, xa coas tebras empezando a cubrir a aldeíña, ata que nos levou a un carreiro polo que se saía á estrada, que xa tiñamos a tiro de pedra.

Pero as cousas non sempre resultan como parecen e o carreiro pechase cunha invasión de xestas e toxos, grandes coma un home, e ademais sóame o móbil e teño que atender as novidades do meu amigo Iosu, e ademais intentar frear o avance dos meus, que non queren retroceder aínda que nos sexa imposible continuar. Pero para eso están estes bravos, para conquerir o imposible, así que mentres o colega de Burlata se escacha de risa a nosa costa, a vangarda abre paso entre a maleza e mesmo atopa unha saída, eso si, descolgándonos un dous metros por unha xesta.

Saímos de noite pechada ó asfalto, e outra vez teño que tirar de memoria, enlazando o camiño empedrado que sae cara a Corga das Valoucas, por onde temos que andar con tento, pois tamén este tramo está bastante pechado, aínda que non de maneira que impida o noso avance, e ó cruzar a conca fluvial a congostra está parcialmente anegada, e non temos ganas de seguir mollando os pes.

A derradeira parte do sendeiro facémola a cegas, por unha ampla pista forestal que baixa cara o río Sucrasto, arroupados polas melodías tenebrosas do Ozzy, a quen non lle importaría que a ruta continuara unha hora máis, tal é a súa comunión co entorno. Pero non, non tardamos en chegar a Capela do Senhor dos Passos, e ben que o agradezo, porque as miñas perniñas xa están a berrar unha tregua, acusando o esforzo acumulado durante as cinco horas e media que estivemos vagando por estes montes.

O remate, despois de facer o feixe de quilómetros de estrada que nos separan da nosa metrópole, fixémolo no Eido Vello, onde lle mandamos calamares, tortilla e xamón de pato para repoñernos do desgaste, e de postre tarta de tres chocolates e outras galdrumadas que agora non lembro. O que si foi para lembrar foi toda a xornada, na que volvín asegurar a miña cobertura emocional, con aqueles que forman a miña primeira división, a que teño máis perto de ese hotel en ruínas que se agocha baixo o meu peito.