E17 Sendeiro dos Muíños de Gargamala (Mondariz)

Domingo, 4 de febreiro do 2007

Esvaécese a lembranza dos domingos nos que no derradeiro día da semana era un inventario de consecuencias, un resumen dos dores atesourados na noite, a golpe de tequila, de ginebra ou de cervexa, cos que se intentaba combater a loucura cotidián.

Domingos nos que as horas languidecían intentando mitigar as secuelas da resaca buscando os efectos analxésicos do ácido acetilsalicílico, o os anestésicos dos tubos catódicos ou rendéndose, sinxelamente, ó naufraxio das sabas, acosado polas fantasmas que non se deixaran atrapar, para desembocar noutro luns nos que se impuña un balance urxente do sentido da vida.

E non porque na noite da véspera non tivera a súa boa provisión de cervexa, como aderezo imprescindible para dixerir unha sesión excesiva de MGE (ou sexa, Metal Galaico Extremo), nin porque esta non me deixase ningún efecto secundario, en forma de cefalea, ciática e bronquites, máis ou menos leve, senón porque o espertador anunciábame cos seus berros que ía reunirme outra vez cos meus para compartir pegadas, sorrisos e xantares.

Atendendo a convocatoria semanal destes exercicios de mantemento, nos que abandonamos o asfalto e renovamos o osíxeno viciado dos nosos pulmóns, reunímonos un cardume de amigos, bastante máis heteroxéneo que en ocasións anteriores.

Nuria e Habibi, que insisten na disciplina destas incursións montañeiras, son os primeiros en confirmar a súa asistencia, indagando polos nosos modestos obxectivos e, máis que nada, pola mesa onde imos facer acopio de forzas para acometelos.

Xurxo, ese animal courense que continuamente rexistra os niveis de malandremia, e dunha fidelidade ás nosas filas inquebrantable, a pesar dos intentos da competencia por fichalo para engrosar as filas de exércitos moito máis ambiciosos que o noso pequeno continxente guerrilleiro.

Nacho, noso Tesorito, fundador e membro imprescindible destas tropas, que intenta inverter e contrarrestar esas forzas escuras, e atraer cara o camiño verdadeiro a Montse, aínda co corazón partido entre nós e esa multinacional dos sendeiros na que compartimos tantos bos (e malos) momentos.

Xaime, a Criatura, que vencendo as tebras e aprazando as obrigadas lecturas sobre o entorno metaleiro, tamén repite a pesar das hora pretéritas nas que compartimos cervexas e cantos paganos, rodeados de ninfas góticas e envoltos na néboa doce da derradeira colleita. E como recompensa á nosa intensa campaña de captación, na que non dubidamos en esaxerar as nosas fazañas e as vantaxes da nosa fórmula gastronómico deportiva, se nos suma unha nova integrante, Begoña, seducida pola posibilidade de confirmar que estamos lonxe do fío do imposible, e que a nosa colección de sendeiros non deixa de ser unha escusa para seguir entregándonos o bendito pecado da gula.

Para celebrar a nosa intención pecadora, recalamos no mesón de Cans, lembrando o ben que nos trataron fai uns meses, cando asistimos a ese curioso festival de cine no que o glamour é paseado en chimpibús, e os galpóns convértense en salas de proxección. Alí atopámonos con unha concentración considerable de parroquianos, quizá atraídos polo posto de ostras que se atopa na porta do local, por que non é posible que o viño, e con esto teño que disentir do bo de Habibi, sexa o responsable dun tumulto destas dimensións ás beiras deste tramo abandonado da vella estrada nacional.

O menú senlleiro e dispar: os aneis de pota conxelada e o polbo non teñen demasiada aceptación, sen embargo a carne guisada e os chourizos fritos fannos repetir, co que constatamos que aquí os froitos do océano non son da mesma calidade que os que da, en certa maneira, a terra. De tódolos modos, o resultado xeral é bastante aceptable, máis que nada polo reducido importe da factura, cousa de agradecer nestes tempos do euro no que nos atracan un día si e outro tamén, cada día que temos a ocorrencia de comer fora da casa.

Con estas provisións na mochila que levamos selada polo ombligo, descontamos os quilómetros que nos separan do noso humilde obxectivo: o Sendeiro dos Muíños de Gargamala, ruta homologada coa denominación de PRG 15 pola Federación Galega de Montañismo, e sinalizada pola asociación xuvenil E Perdonai. A quen non podemos perdoar é as autoridades locais ou autonómicas, polo estado de deixadez no que atopamos a ruta, tan diferente ó que soemos atopar no territorio máxico do Coura. Aquí só se subvencionan os campos de golf e o turismo termal, en definitiva outra maneira de entender e xestionar os recursos naturais e paisaxísticos da terra que nos tocou vivir, amar e sufrir.

Chegamos á igrexa de Gargamala, onde se inicia a nosa ruta, sen demasiados contratempos, e unha vez alí abandonamos a nosa pequena flota automobilística ó abrigo dos muros centenarios do recinto sagrado onde, segundo contan as lendas locais, en tempos pretéritos tamén se celebraban certos ritos paganos. Quizais estes tiros antigos motivaron a existencia dunha casa da inquisición neste pobo, da que aínda se conservan vestixios, a pesares do moito tempo transcorrido dende que esa institución medieval sometera ós seus famosos autos de fe a calquera que se desviara dos ríxidos dogmas da igrexa católica, apostólica e romana.

Nós, que temos tamén noso orixe en certa herexía, facemos os estiramentos necesarios para non ser pasto dás tendinites, nas súas múltiples variantes, e baleiramos as vexigas, para facer máis lene o camiño, en unha desas estructuras características do feísmo popular, basicamente cemento e ladrillo, varada como o cadaleito dun cetáceo a escasos metros da adusta silueta do contenedor pétreo dos pecados de varias xeracións de parroquianos.

Deixando ás nosas costas o núcleo rural de Barro, internámonos no estreito sendeiro que nos conduce ó interior do Val de Boente, non sen antes ter que chamar a atención do feixe de camiñantes que nos preceden, e que ignoran as sinais brancas e amarelas que indican: a) a dirección equivocada que toman ó unísono, b) un xiro a esquerda que nos obriga a abandonar o firme asfaltado, e c) a confirmación do sentido que debemos seguir.

No lugar de Soutiño adentrámonos por este camiño, que comunica varios pobos polos que debemos de pasar, e imos discorrendo entre prados e campos de labranza, á nosa esquerda, e intermitentes carballeiras á nosa dereita, chegando cando non completamos o primeiro quilómetro á Fonte de Barral, onde unha sinxela construcción de pedra apuntala a mina de onde nacen as augas cristalinas que dan lugar a un pequeno regato.

Na previsión de que non sexan suficientes calorías as que inxerimos no xantar, o noso cazador branco de corazón negro proba sorte na pequena poza, buscando as prezadas ancas dos batracios, pero non ten sorte. Pisando alfombras de follas, e finas capas de auga que se estenden sobre lousas desgastadas polas rodas dos carros, chegamos ó Río de Boente, que atravesamos por unha pontella de grandes lousas, e no que nos detemos a observar a beleza dun salto de auga, producido por unha presa que desvía parte do auga cara unha levada.

Facendo equilibrios sobre a canle sorteamos o lameiro no que se transformou o camiño, e un pouco máis adiante desembocamos na aldea de Boente, onde facemos unha parodia da crucifixión de Brian nun cruceiro de pedra, e ben visto, coas melenas e o fraco que está o noso amigo pagano aínda ten un certo parecido coas imaxes que soemos atopar nos petos de ánimas.

Este núcleo rural é unha mostra patente da anarquía en materia de urbanismo que sófremos nesta terra nosa, xunto as casas solaregas que languidecen entre a maleza álzanse vivendas nas que conviven partes de ladrillo, de pedra e dos materiais máis diversos, como si foran retais dunha feira de construcción; podemos observar preciosos canastros, que nesta zoa abundan con singulares formas, e que ata ofrecen a cubicación idónea para un galiñeiro; nas rúas sustiruiron o firme empedrado por unha grosa capa de cemento, como sinal de modernidade; e incluso na adxacente aldea de Mourelle podemos atopar un santo de pedra, desgaxado de algún peto, asentado sobre o muro de formigón dunha casa particular, como expoñente do espolio ó que se ve exposto o noso patrimonio histórico, cultural e artístico.

No derradeiro dos núcleos rurais que atopamos antes de internarnos na serra podemos aprovisionarnos de auga potable, na fonte da que manan dous poderosos chorros, pero por algunha incomprensible razón non o facemos, e algúns quilómetros despois acordarémonos da abundancia do prezado líquido que tivemos ó noso alcance. Quizais non nos detemos máis tempo debido ós correcamiños que levamos en cabeza: Nuria, que decidiu levarnos a trote cochinero polas poboacións do Val de Boente, e Habibi, que a segue de preto, falto de motivación para encher a memoria dixital da súa cámara con as postais agrarias que van desfilando ó noso paso.

Saímos outra vez ó firme asfaltado, e rexeitamos o indicador do pobo de Rúa, a pesar do apetecible do seu camiño empedrado, e por unha carreteira iniciamos a ascensión cara o Monte de Trapelas, cun ritmo atípico no noso grupo, xa que ata Habibi despreza a posibilidade de tomarse un respiro en Casa Carmeo, o último bar onde, ademais do respiro, poderíamos tomar un café ou unha cervexa, dependendo do gusto de cada un. Estamos xa a poucos metros da primeira zoa de muíños: os de Rolán, o do Frade, e o muíño Grande, que se atopan en estado de ruína total e soterrados entres as silveiras.

Sen embargo desestimamos acercarnos a esta colección de enxeños hidráulicos, que languidecen coas súas pedra abatidas entre a maleza, despois dun pequeno conclave onde decidimos abandonar, momentaneamente, a ruta, xa que o tramo que discorre preto dos muíños está asfaltado na súa totalidade. Aínda que a decisión non é unánime, xa que Habibi non entende porque nos empeñamos en ascender o Coto de Monzón, e salvar o centenar de metros de desnivel que un estreito sendeiro cheo de toxos e carrascos, cando podíamos continuar comodamente pola carreteira.

A pesares das panorámicas do Val de Boente que divisamos cando chegamos ó noso cumio, non somos capaces de convencer a Habibi, que durante toda a subida sementou dubidas sobre a capacidade do guía, con esta recompensa, e nos ameaza con /no volver. Esperamos que non cumpra as súas profecías, porque a súa incorporación ás nosas filas fainos o camiño máis ameno, pola cantidade de comentarios, opinións e teorías que leva este home na mochila.

O cumio aínda conserva as pegadas dos lumes pretéritos, e comeza a asomar unha repoboación, como non podía ser de outra maneira, de eucaliptos. Sen embargo o descenso discorre entre unha espesa fraga de piñeiros, ameazados por outra praga, coñecida popularmente como procesionaria, que podemos observar cruzando os camiños no seu devastador periplo.

E dende esta fraga desembocamos nunha ampla pista forestal, que rodea o Chan de Queirón, unha enorme zoa de pastizais onde rabaños de ovellas, cabras e vacas pacen alleas á nosa irrupción que, nalgúns momentos, rompe a calma de esta imaxe bucólica e pastoril.

Pola pista forestal acadamos a indicación dunha mámoa, un enorme monumento de pedra de carácter funerario, particular da cultura megalítica, datado no terceiro milenio A.C., no Neolítico. O sepulcro está formado por un túmulo, unha capa de terra e pedras de forma circular, e unha anta interior onde se depositaban os corpos para o descanso eterno. Esta estructura forma un pequeno montículo, rodeado por unha densa mancha de piñeiros, e para os máis incrédulos temos as explicacións de Begoña, que está campiona coas súas leccións de prehistoria. Aínda máis acertada está cando, un pouco despois, sorpréndenos coas súas provisións: unhas empanadillas caseiras, que nos dan as forzas necesarias para voltar a ascender cara o noso seguinte obxectivo.

Antes de abandonar o entorno do monumento conversamos cunha pastora, con máis raias na fronte que as curvas topográficas dos mapas, seguramente integrante da derradeira xeración que viviu arrincando os froitos a esta terra, sufrindo os rigores climáticos que arruinaban as colleitas ou esgotaban os pastos, nunha economía de subsistencia e de troque. Aínda que visto os soldos que ofrece a cidade ós descendentes dos desertores do arao, onde non se depende dos designios do ceo senón dos humores do patrón, tampouco é que a vida dos que comemos as migallas da plusvalía melloraran demasiado.

Bordeando a enorme planicie do Chan de Queirón, e desestimando o firme asfaltado (o que deu orixe os desacordos co noso amigo cociñeiro), sorteamos un deses merendeiros nos que nunca se nos ocorrería facer unha parada, e cruzamos un valado, a partir do que gañamos metros cara ó monte, discorrendo pro unha pista de terra descarnada polas chuvias. Ós nosos pes descóbrese un barranco, furado polas augas do Río de Boente, que deu lugar ó val que deixamos tras de nós, e que adquire aquí as características dos cursos altos, discorrendo entre grandes penedos.

Así chegamos a Pontecurvo, onde está indicado o desvío cara ó Foxo do Lobo, que nas anteriores ocasións nas que intentei completar esta ruta non fun quen de atopar. Por sorte, cando avanzamos na dirección sinalada, e comezamos a pensar que tampouco nesta ocasión imos ter sorte en atopar os vestixios de esta peculiar construción, cruzámonos con dúas lugareñas, paseando en sentido inverso ó noso, e Habibi, que decidiu toma-lo mando do grupo, pregúntalles a gritos pola trampa para estes feros mamíferos. Para que non demos máis voltas acompáñanos ata o que queda do lugar onde os acurralaban, do que non queda máis que un pequeno foxo, e onde finalmente os mataban.

Tamén estas improvisadas guías condúcennos a uns agochados petroglifos, conxunto de gravados rupestres ó aire libre, que non están sinalizados e dos que se atribúen o descubrimento, e despois, para completar o seu traballo lévannos ata A Laxa de Esperón, onde un panel indícanos as distintas formas e debuxos que podemos atopar gravadas na pedra. Estes enigmáticos debuxos datan do Calcolítico, 2.500 o 1.000 anos A.C., segundo as estimacións dos arqueólogos, que, polo que se ve, teñen unha marxe grande para datar as actuacións artísticas dos antigos habitantes destas terras.

Sobre as grandes lousas deste complexo rupestre descansamos da nosa sementada incesante de pegadas, buscando as enigmáticas formas coas que os antigos intentaban abrir unha porta onírica cara o mundo máxico dos seus deuses, ou quizais escribir as páxinas pétreas dun libro histórico que nos falara dos usos e costumes desta civilización que habitou estes vales fai miles de anos. E esta maxia, con fórmulas aínda sen descifrar, atrápanos e fai que o tempo se deteña, respirando esta atmosfera que, preto do crepúsculo, tráenos os ecos de lendas que nos levan á noite dos tempos. Tanto é así que non atopo a maneira de poñer en marcha ós meus amigos, enfeitizados con esta constelación de espirais, labirintos, arqueiros e cervos, e para dar exemplo, póñome a camiñar entoando o vello grito de guerra de ¡Venga, vamos!

Abandono o entorno calcolítico volvendo á pista que nos trouxo ata aquí, e deseguida atopo unha sinal que me fai abandonala por estreito sendeiro que ascende cara un pequeno outeiro, onde está situada a outra zoa de petroglifos, que ten o nome de Campelo, tal e como nos indicaran as nosas improvisadas guías, das que nos despedimos fai uns minutos. Cando xa estou a punto de alcanzala decátome de que o meu liderazgo é nulo, porque ninguén me seguiu, e despois de esperar un rato recibo unha chamada de Tesorito, ó que si seguiron, pero na dirección errada. Coas indicacións pertinentes volvemos a reunirnos, aínda que teña que escoitar comentarios máis ben impertinentes.

Cresteando o outeiro buscamos as sinais para atopar a ruta de descenso, e despois de inspeccionar o cumio temos que desandar os pasos e guiarnos polo curso dun pequeno regato que, segundo a lóxica, tería que desembocar nos últimos muíños que dan nome ó sendeiro. Cando volvemos a atopar as marcas brancas e amarelas características xa estamos nunha ampla pista e divisamos o Muíño de Leopoldo, o mellor conservado de todo o contorno, cun precioso prado ós pes, pero non podemos deternos demasiado a contemplalo, porque achéganse as tebras e as marcas difuminanse e confúndense os camiños.

Abandonando a pista adentámonos no estreito sendeiro de acceso ó muíño, e dende el alcanzamos a estrada, onde outra vez desaparecen as indicacións, aínda que unha si que atopamos, os pes dun destes inxenios, quizais o máis impoñente, completamente soterrado nas silveiras, pero o panel onde nos ilustra das súas características, e quizais o camiño a seguir, esta roto en multitude de anacos, como un crebacabezas.

Outra vez teño que guiarme polo instinto e avanzar a carón do regato que nos leva, entre a estrada e os campos que nos anuncian a inminencia dun pobo, polos Muíños de Rochos, dos que descubrimos ata catro, arruinados e habitados por unha selva pola que camiñamos como fuxitivos. Teño que facer caso omiso a tódalas queixas que escoito ás miñas costas, e so Xurxo, incondicional e entusiasta ata nos momentos nos que temos que abrirnos paso por un lugar hostil e incerto, dáme ánimo para dirixir a este exército indisciplinado entre as tebras.

Cando volvemos atopar un camiño practicable, que comunica os prados coas primeiras casas, e atopamos outra vez os sinais do sendeiro e, o que é máis importante, deixamos atrás a maraña por onde nos levou o regato que alimentaba os muíños, Habibi decide volver a guiarnos, cansado da incompetencia de este cronista totalmente parcial e subxectivo. E con esta dirección chegamos outra vez ó núcleo rural de Barro, de onde saímos fai catro horas, completando un círculo de dez quilómetros.

Tralos estiramentos oportunos, volvemos ós coches para facer unha parada obrigatoria en Mondariz Balneario, no bar de Rosa, onde tomamos cervexas e cafés, e repasamos as imaxes dixitais que captaron as tres cámaras do grupo. Aquí comezamos a facer plans para a cea e saen varias propostas, entre elas a de Xurxo, coa malandremia baixa, que intenta recuperar a tradición e levarnos o Stop; a de Nacho e Montse, que nos ofrecen improvisar un ágape caseiro con queixo manchego e xamón de Jabugo; e a de Habibi, que propón rematala función no Peido Vello. Finalmente triúnfa esta última opción e cara alí diriximos a nosa caravana de estómagos famentos.

Facendo gala da nosa condición de deportistas, damos boa conta dun menú estoico, espartano, frúgal: empanada de polo, calamares rebozados (estes si, e non os do mediodía), churrasco de porco (con chourizo e patacas) e ensalada, todo elo regado coa clásica bebida isotónica con denominación de orixe (ou sexa, Mencía), e un postre de piña para recuperar todo o azucre que perdemos nas terras de Gargamala. É que si hai algo no que coincidimos con este equipo ximnástico é o fácil de conformarnos para facer acopio de calorías: con unhas galletas e un vasiño de leite tamén nos chegaría, pero como nos collía de camiño...