E29 Sendeiro de Baldráns (Tui)



Luns, 23 de abril de 2007

Para variar ese guión de areas colonizándome a gorxa, teas de araña sementándome as pálpebras e espiños coroando os meus miolos, ou sexa, esa insistencia en comezar tódolos meus sendeiros coas consecuencias da véspera, comezo a semana desprezando os efectos da convocatoria dominical, que manteñen activa a conexión de dor que me atravesa dende o final da columna ata as falanxes do pé esquerdo, e despois dos rigores da xornada laboral, co madrugón perceptivo do regreso das vacacións, me sorrí o satélite cunha invitación a poñer a proba a resistencia deste corpo que xa non semella o que tiven, a miña asertividade, ese descoñecemento do significado da palabra non, fai o resto e me atopo abandonando os libros e enchendo outra vez a mochila de sementes.
Despois de xantar unha desas especialidades da nouvelle cocine do meu compañeiro bretón, saio a unhas rúas invadidas pola néboa atlántica e, para que non faga máis mella nos meus osos, introdúzome no vehículo do bo de Xurxo, que ven da capital do imperio con mono de grandes espacios, e pomos rumbo ás terras fronteirizas que divide a fenda azul do noso río máis caudaloso. Consultei os mapas da zona, intentando deseñar un pequeno recorrido polas ribeiras galaicas, e atopei unha posible conexión entre as dúas variantes do PRG 19, que comunica as localidades de Caldelas e Tui en ambos sentidos.
Cara a primeira das poboacións nos diriximos, mentres nos pomos ó corrente das novidades do fin de semana: concertos, constelacións, e demais actos sociais e festivos, e nos dispomos á aventura. Porque algo de aventura ten, dende un principio, o noso periplo, porque xa está bastante avanzada a tarde e, a pesares das indicacións precisas da nosa guía de peto, non atopamos nin unha soa sinal que nos faga decidirnos pola dirección que temos que tomar.
Interpretando a deficiente cartografía que temos comezados ascender por un estreito camiño asfaltado, sorteando casas nas que non parece respirar ningunha alma, e as poucas que atopamos tampouco son moi propicias a darnos demasiada información sobre os catro topónimos que manexamos como referencia. Así que seguimos ascendendo caro o monte, buscando o seu punto máis alto, O Robaliño, alentados polo único sinal branco e amarelo, ou máis ben polo pouco que queda da súa pintura, xa que debe ter a súa antiguedade.
Neste traxecto, despois de asistir atónitos ó voo dun moucho, cando desaparece o piche, nos internamos nun curioso camiño de terra que discorre entre casas de pedra, na súa maioría abandonadas e invadidas polas silveiras, e entre unha gran mole granítica que se nos antolla un gran cetáceo varado. Aínda nos alenta a novidade do entorno, os nosos pasos son un cardume de dúbidas, e se incrementa a nosa incertidume cando volvemos pisar asfalto e seguimos sen atopar nada que confirme o bo sentido da nosa marcha.
Deixámonos seducir por un par de camiños que se internan no bosque, onde asistimos a unha divertida carreira de felinos, pero finalmente decidimos volver sobre as nosas pegadas para buscar algunha confirmación do noso destino.
Dez minutos despois atopamos a unha xoven seareira á que preguntamos polo antigo cuartel dos pícolos, que é a nosa referencia máis evidente, e nos manda na mesma dirección que recorremos, polo que volvemos á estreita estrada na que decidimos dar a volta para, dende alí, atopar finalmente o edificio benemérito, remodelado como zona residencial. É tan escueta a descrición que fai a nosa guía da zona, e son tan poucas as indicacións que nos atopamos que nin tan sequera temos un nome para transcribir en este informe e, ademais, a superficie asfaltada recorrida non nos fai ser demasiado optimistas co itinerario.
E para acrecentar os malos augurios nos atopamos un pequeno cemiterio, que recorremos inquedos de que, entre os buracos cubertos de follasca, salga algún rumor de osos. Dende alí outeamos unha pequena fraga e avanzamos cara el coa esperanza de atopar algo, aínda que non sabemos moi ben o que.
O camiño é bastante máis agradable que todo o que deixamos atrás, con campos onde rebentou a primaveira, e un solitario lavadoiro rodeado de xuncos e outras especies típicas dos humedais que, por momentos, nos transportan ás recentes postais das Lagoas de Bertiandos. Inspirado por esta visión, Xurxo atende diversas chamadas telefónicas, mentres eu insisto en completar o desordenado arquivo dixital que dubido que vexa algunha vez impreso.
A fortuna nos fai desembocar nun pequeno campo de fútbol, quizais o da Malladoura, e volvemos ó asfalto, discurrindo entre casas de diferentes arquitecturas, das que as máis nobres están en ruínas. O máis sobresaínte de este tramo, aparte de que Xurxo segue utilizando o móbil, é un pequeno parque infantil privado no medio dunhas sobreiras.
Aínda co meu compañeiro de andanzas colgado do teléfono, resolvo tira-la toalla e, despois de consultar cos escasos seareiros que atopamos atarefados cos traballos da terra, baixamos ata a estrada que comunica Caldelas con Tui, para buscar a silueta do torreiro da igrexa de Santiago de Baldráns, onde tiña previsto trocar a dirección a nosa ruta para completar o círculo.
Pero nin con esas, despois de recorrer un bo treito pola comarcal decidimos esquecernos do templo, que non aparece por ningún lado, e comezar coa segunda parte do sendeiro, que discorre ás beira do Miño.
Antes de consumar a derrota, Xurxo decide recalar nunha tenda para comprar víveres cos que animarnos o bandullo, e lle tomo o relevo nas comunicacións co satélite, añorando aqueles tempos nos que era posible estar incomunicado durante unhas horas, saboreando o sabor da aventura.
Por un estreito camiño de terra abandonamos o pobo, ata chegar a vía do ferrocarril, que non tardamos demasiado en observar como atravesa a formación desordenada de piñeiros, pulindo a superficie metálica dos raís onde, só fai un momento, nos reflexábamos.
Aquí se amabiliza o entorno, camiñamos por un sendeiro que ten máis area que terra, á nosa esquerda grandes campos onde se multiplican as margaridas, salpicados por pequenas extensións de viñedos; á nosa dereita, unha densa arboreda onde as especies se confunden, dando un aspecto selvático ás ribeiras do río que, debido á densidade esmeralda, non podemos ver. O que si vemos, por segunda vez na tarde, e con case dúas horas de diferencia, son as marcas do PRG 19, tan deterioradas como a primeira, o que constata o abandono no que se atopa a rede de sendeiros do noso país.
Seguindo por este agradable camiño chegamos a unha graveira, coas súas tolvas de area totalmente cubertas de óxido, testemuñas mudas dos derradeiros vestixios dunha explotación areeira que cremos abandonada, tal é o estado de decadencia no que se atopan as estructuras metálicas, e cando comezo a tomar fotografías deste complexo, tan agresivo para o medio ambiente fluvial, aparece o dono da empresa. Lonxe de amoestarme polo meu afán de rexistrar os ferros enferruxados do seu patrimonio nos anima a seguir disparando, mentres nos alecciona sobre a actividade extractiva, que aínda continúan, aínda que os beneficios que embolsa xa non sexa os de antano.
Como non me gusta a súa maneira de gañar diñeiro, aínda que sexa pouco, non logra espertar as miñas simpatías, aínda que o intente laiándose do mal estado no que se atopa a sinalización do sendeiro, así que buscamos o xeito de desfacernos del e proseguimos ata chegar ás beiras da franxa azul que nos separa de Portugal.
Admiramos a forza da corrente, mentres boto de menos aqueles tempos en que surcaba as súas augas con distintos tipos de embarcacións: canoa, kaiak de mar e de augas bravas, pneumática... e me laio de non conservar ningún recordo gráfico de todo aquelo. En fin, aínda podo recorrer as súas beiras, e neso continuamos, atopando neste tramo unha abundancia de sinais inaudita, ata un panel indicativo que nos detemos a observar con curiosidade.
Nel sinala que nos atopamos nunha Zona de Especial Protección dos Valores Naturais e que a Lagoa que contemplamos baixo o panel, asociada ó río Miño, ten unha extensión de 3.600 metros cúbicos, e nela habita un dos tesouros botánicos de Galiza, o Nymphoides peltata, unha das plantas acuáticas máis raras e ameazadas da península, caracterizada polas súas fermosas flores amarelas que emerxen da auga e as súas follas semellantes ós nenúfares. Non observamos nin rastro desta valorada especie, o que si constatamos é a existencia dun campo de kaiak polo, con portas e porterías, na superficie lacustre supostamente protexida.
En fin, estas cosas curiosas que están rematando cos nosos valores naturais que cada vez nos deixan máis indiferentes. Proba delo é que moi preto atopamos un chiringuito, onde teño pasado varias tardes etílicas, fai case dúas décadas, e onde en certa ocasión cercáronme non menos dunha ducia de beneméritos para despoxarme do que era meu. E neste local de madeira e mobiliario estival, están un puñado de seareiros alleos ás enfermidades do planeta, ou máis ben desta pequena porción do planeta, e unímonos a eles para refrescar a gorxa dos calores que pasamos na búsquea dos sendeiros de Baldráns.
Despois de esta pausa reparadora, na que informamos ó Emperador do noso periplo, camiñamos por unha pradeira que se estende ante os nosos pes, sementada de pequenas flores violetas, e dende aquí saímos a un camiño de terra que nos leva ata a desembocadura do río Caselas, onde se atopan os Muíños do Souto, que buscamos infructuosamente na nosa saída. Aínda que o entorno sexa digno dunha parada, os inxenios hidráulicos se atopan bastante deteriorados, como soe ocorrer nestas terras.
Nós tamén o estamos, polo que decidimos recalar en Tui, para probar outra vez os manxares do Cabalo Furado, onde, para completar o círculo, nos atende unha lugareña de Baldráns. Do que comemos e falamos sería materia de outro par de folios...

E28 Percurso da Agua (Ponte da Lima)



Domingo, 22 de abril de 2007

Esperto coas fendas de Sísifo arando a miña fronte, coa gorxa cuberta da area do trópico e unha pasta de teas de araña cubríndome as moas, e cando intento apagar os berros desesperados da alarma, as miñas articulacións renxen como galletas. Si, seguramente xa o tendes adiviñado: outro domingo confirmando os síntomas da resaca.

Por culpar a alguén podería buscar a escusa do concerto dos Transilvanians, onde se me facían inevitables as Coronitas, para soportar os rigores da atmosfera infernal e os xarotos da risa, para acompañar os ritmos xamaicanos de Almu e os seus rapaces.
Pero si esperto en condicións tan desfavorables como as sinaladas ten máis que ver a miña asertividade, co meu carácter afín coas señoritas daquela película de Sergio Leone, que non sabían dicir que non, que cos actos festivos e culturais cos que asiduamente combato a miña condición.

Aínda así agradezo os berros do espertador, e as sucesivas comunicacións do satélite anunciándome motivos para abandonar os restos do naufraxio entre as sábenas, e abrir de para en par as fiestras para que me invada o luxurioso abrazo dun sol primaveral. Encho outra vez a mochila de ilusións, coas mesmas ganas que o facía cando era outro o corpo que as contiña, e apresúrome ó encontro dos meus fieis, que xa teñen as súas cheas de pegadas para a semente.

Tesorito xa me agarda cos seus propios plans, i é quen de convencerme para que mude os meus. Pensaba insistir na paisaxe protexida de Corno de Bico para iniciar a Yuka neste territorio con encanto, pero como nin ela nin Ramón poñen demasiadas obxeccións decidimos insistir noutra área protexida, a das Lagoas de Bertiandos, que descubrimos fai unha semana baixo a dirección da nosa amiga burgalesa.

No lugar de reunión habitual sumásenos Isabel, a Brujita, con menos efectos secundarios do concerto da véspera que este cronista, pese a ter menos horas de sono no corpo. Son esas forzas que dá a xuventude, e que eu case non lembro, e que incluso lle facultan para que se faga cargo do transporte das tropas ata terras portuguesas, onde os nosos estómagos demandan novas comunións.

Eso si, despois de polemizar sobre o tipo de combustible e sobre a estación de servicio máis idóneas, cuestión na que non hai unanimidade e que nos fai perder uns minutos preciosos. A pesar de todo non temos claro con que proporción de auga no depósito imos cara nosa cita dominical.

Aquí, á eterna sombra do sinal de tráfico, espéranos Zalo e Petete, un para insistir nos beneficios do arroz malandro, e outro para descubrilos. Aínda que Tesorito, que ven rebelde, chame á disidencia do arroz tamboril e do arroz de marisco, para desafiar a pouca autoridade que me queda.

Por iso, de tódalas cousas que se trataron no xantar, tanto polo seu fondo como pola súa forma, prefiro non deixar constancia neste informe, porque, quizais debido a circunstancias alleas á miña vontade, algúns insistían en agravar as secuelas das sustancias inxeridas na noite anterior e que eu empeñábame en combater a golpe de malandrina.

Ser como for, xantamos unha vez máis como abades mitrados, e con esta sorte de santidade abandonamos o noso templo, despois de despedir ó Emperador, ó que desexamos unha pronta incorporación ós camiños, e tomamos a autoestrada para descontar os quilómetros que nos separan de Ponte da Lima. Dende esta vila bonita, a máis antiga de Portugal, acedemos á área protexida das Lagoas de Bertiandos e San Pedro d’Arcos, atopando a súa zona de aparcamento deserta, asolagada pola lingua de lume do Lourenzo, que ameazaba os nosos ánimos.

Tras visitar o Centro de Interpretación Ambiental, onde curioseamos sobre a flora, fauna e costumes deste pequeno parque natural, e onde nos facemos coas guías sobre os camiños que o atravesan, nos poñemos en marcha para intentar completar os doce quilómetros que compoñen a ruta máis ambiciosa da zona: o Percurso da Água. Este sendeiro ten como principal obxectivo a comprensión do movemento do seu principal elemento: a auga, nos tramos finais do río Estorâos, ata a súa desembocadura no río Lima, e a interpretación da área das Tapadas do Mimoso, onde se atopan os máis espectaculares humedais, e no contacto coa forma de distribución da actividade humana no seu contorno.

Nada máis abandonar o noso vehículo, camiñando por un firme empedrado e sombreado por densos piñeirais, chegamos a unha pequena estrada, e as primeiras casas de San Pedro d’Arcos, que bordean o parque. Non levamos nin dez minutos no camiño e atopamos a primeira sorpresa: unhas enormes formacións de palla e canas, ó modo dos medeiros, batuques ou masas da nosa terra, suspendidas das ramas de media ducia de sobreiras. Como se tivesen un especial magnetismo, temos que deter a nosa marcha, e intentar retratar estas imaxes insólitas, que nos transportan a unha forma de vida tan allea á nosa.

Volvemos constatar a explosión da primaveira nos primeiros campos que atopamos neste pequeno núcleo rural, como si estenderan unha sucesión de alfombras tecidas cos pétalos dun milleiro de flores amarelas, brancas, violetas e vermellas, ata cubrir a herba fresca de onde brotan as oliveiras, laranxeiras e outros frutais. Pouco nos importa, nun primeiro momento, estar pisando asfalto, nin tan sequera nos afectan os lategazos de lume que nos chegan do ceo, porque temos os sentidos emboutados de estío, aínda que cando levamos recorrido os primeiros quilómetros e o camiño que discorre polo pobo se transforma en estrada xa non nos fai tanta gracia.

Por ela chegamos á Quinta de Pentieiros, onde ademais da casa señorial e os campos ben coidados, atopamos un cámping, onde hai bastante jolgorio, aínda que non sexa temporada alta. Neste punto empezamos a dubidar da nosa dirección, xa que vemos un camiño xunto a un sinal de desvío, pese a que os nosos mapas nos indiquen que debemos continuar pola estrada, e finalmente seguimos por ela, con certa desconfianza, ata cruzar debaixo da autoestrada.

Aquí Tesorito, que se adiantou como un explorador apache, volve atopar os sinais que nos conducen á freguesía de Estorâos. Baixo a silueta das Serras de Arga e Cabraçao, desde onde chegan as augas desta área protexida, chegamos a outro enclave rural, e antes de visitar a igrexa, o cemiterio, a ponte medieval, o cruceiro e o peto de ánimas, que forman parte de este lugar con encanto, sentámonos nunha terraza a recuperarnos dos rigores do clima.

Xeados, cervexas e repaso ás imaxes dixitais que capturamos polo camiño. Todos coincidimos en que este primeiro tramos non foi moi agarimoso, e que sen a dirección de Yuka non é o mesmo, polo que esperamos que volva guiarnos co seu bo criterio.

Despois visitamos brevemente a igrexa, onde nos chama a atención a gran coroa que envolve o seu campanario, e cruzamos o río Estorâos por unha ponte de pedra de tres arcos desiguais, construído no século XVI, e detémonos tamén a contemplar a Azenha, onde se atopa un curioso muíño, cunha gran roda de madeira no seu exterior.

Abandonando este belo entorno pasamos baixo a sombra da Capela de San Amaro, templo do século XVIII, de senlleira factura, que non nos detemos a contemplar para non dilatar máis o noso itinerario, e camiñamos á par do Regadío de Estorâos, ou sexa o seu canal conductor xeral, que fertiliza as terras deste val. Boa proba da súa eficacia son os numerosos campos cultivados que atopamos, as oliveiras e vides, todos eles, por suposto, salpicados por un cardume de flores.

Chegamos así ó monumento de Quatro Mâos, símbolo da unión das freguesías de Estorâos, Bertiandos, Sá e San Pedro d¡Arcos, onde desbotamos o camiño que nos invita a camiñar entre os campos de labranza da Veiga de Sobreiro, preñados de primaveira e seguimos polo asfalto, seguindo as indicacións dos paneis do noso percurso. Estre tramo comunica coa estrada de patinaxe, pola que nos introducimos na área protexida dos humedais, onde comeza a refrescarnos a sombra de faias e bidueiros, e outras especies de ribeira. Estamo na Freixa, e atravesamos outra vez o río Estorâos pola ponte do mesmo nome, para camiñar, para montante, as súas beiras coa tentación permanente do baño.

Como non temos a certeza de que os seareiros non se escandalicen coas nosas peles espidas, desbotamos refrescarnos no río e nos diriximos ás Lagoas da Tapada do Mimoso, nunha das maiores masas de augas superficiais do parque, onde Xurxo, facendo os honores, lle da mimos a un par de carballos. Esta é a parte máis espectacular da ruta, xa que camiñamos sobre as lameiras sobre pasarelas de madeira, alternando as zonas lacustres con outras selváticas, onde as enredadeiras trepan polos troncos das árbores, debuxando unha paisaxe esmeralda.

Despois deste tramo acadamos un cruce de camiños, onde hai un muíño en ruínas e unha pontella, e nos diriximos á Porta de Bertiandos, para dirixirnos, outra vez sobre asfalto, cara a Quinta de Bertiandos, un dos pequenos pazos que abundan no norte do país, onde, entre outras marabillas, se conserva un marco miliario erixido en 1566.

Neste lugar facemos un alto, e refrescamos a gorxa nunha tenda, onde decidimos desbotar o resto do percurso, que discorre pola estrada, e volver pola zona dos humedais.

Así o facemos, e ben que nos ven, xa que o tempo que restamos ó sendeiro, o empregamos en facer unha corta visita a Ponte de Lima, onde pomos un broche de ouro líquido a nosa saída dominical.

E27 Percurso mixto das Lagoas (Ponte de Lima)


Domingo, 15 de abril de 2007
Atravesando esa delgada liña vermella que me separa do territorio dos soños, onde non sempre me son propicias as pantasmas, desgarro as teas de araña que me cobren as pálpebras, e enfronto un novo día, facendo un breve balance da véspera. As percusións rabiosas e as guitarras desgarradoras do hard-rock do grupo alemán Zero Mentality, que onte soaron no ventre da Iguana, aínda soan hoxe na miña cabeza, grazas aos efectos das sustancias psicotrópicas que conseguen, unha vez máis, que esperte con xesto adolescente, esto é: con resaca domingueira. E a pesar de todo, agradezo unha vez máis os berros do espertador, que me anuncian unha nova convocatoria onde volvo debuxar a xeografía dos meus mapas emocionais e físicos, nesa sorte de poder disfrutar dos meus seres queridos e dos grandes espazos ó mesmo tempo.

Na nómina de afectos está Xurxo, que dende aquel primeiro de outubro, ás beiras do Lérez, no que comezamos a sementar pegadas polos camiños, contáxianos continuamente con un entusiasmo inagotable; e María, a Chinita, habitante permanente deste hotel disparatado que palpita baixo o meu peito, e que decidiu cambiar os areais bañados por un sol que anuncia as estacións cálidas pola nosa compaña. A eles se engade Ramón, outro fanático de congostras, canicoubas e corredoiras, un novo valor a sumar á nosa pequena e desordenada tropa de Eivadiños, que parece disfrutar da nosa fórmula; e Yuka, a súa compañeira de fatigas, que viu dende o lonxano Oriente, ou dende a meseta castelá, non o teño do todo claro, para guiarnos nas procelosas curvas de nivel da orografía lusa.

Como somos animais de costumes ou, máis ben, como son un animal de costumes (aínda que todo se contaxia), levo ós meus fieis o meu cuartel xeral, para que volvan comulgar a malandrina e fagan acopio de forzas para completar a ruta. Espéranos o Xeneral Almeida, convalecente da última reconquista, ou máis ben das últimas conquistas (montañeiras, se entende) para facer os honores e interesarse por eses proxectos que, de momento, non pode compartir. O que non compartimos é a inquietude de Ramón polas evolucións de certo piloto asturiano, vese que non temos paixón ningunha polo mundo do motor. Pero bo, o importante é incidir nas coincidencias e no Stop é fácil: non hai quen resista a media dose de arroz malandro.

Despois de dar boa conta do menú e de despedirnos do Emperador, que marcha camiño dunha sesta reparadora, metémonos na autopista para acurtar a distancia que nos separa de Ponte da Lima, onde pretendemos abrir outra sucursal desta organización non gobernamental e sen ánimo de lucro. Chegamos de seguida, xa que o noso conductor decide emular a Fernando Alonso, e a vila máis antiga de Portugal recíbenos cunha beleza espectacular, case irreal, que nos anticipa o que vamos atopar despois, cando chegamos a San Pedro d’Arcos.

Neste lugar se atopa o parque natural, paisagem protegida na denominación local, que comprende unha área de 350 hectáreas, envolvendo dúas lagoas e as marxes do río Estorâos, e comprenden un interesante mosaico de hábitats, destacando as zonas humedas pola elevada biodiversidade que presentan.

No parking do centro de interpretación ambiental, que se atopa deserto baixo un sol abrasador, deixamos o Ferrari de Ramón, e despois duns breves estiramentos poñémonos en marcha baixo a dirección de Yuka, que estudiou o trazado dos distintos percursos que atravesan a zona, e que comezan todos neste mesmo punto.

Decidímonos polo Percurso da Veiga, que ten como principal obxectivo a interpretación da zona de regadías, en áreas predominantemente agrícolas, onde se cultiva o millo, nos meses cálidos, e outro tipo de gramíneas nos meses máis fríos, atopándose tamén pequenas manchas con viña e oliveiras dispersas, como apunta a pequena guía que manexamos. Deixamos o húmedal ás nosas costas, e atravesamos un piñeiral, onde a nosa irrupción produce unha algarabía de paxaros, quizais algunhas delas gaios ou grallas.

Dende o piñeiral desembocamos nun estreito firme asfaltado que discorre entre casas solarengas onde so os grandes muros impiden que asaltemos as laranxeiras ateigadas de froita, e ademais nos sorprende a cantidade de oliveiras que atopamos ó noso paso, e para non deixar de asombrarnos, os prados cubertos de flores de tódalas cores, debuxando bandeiras de países mitolóxicos.

Esta explosión de primavera esperta a miña cobiza, e volvo retrasar ó grupo coa avidez de retratar tódalas postais posibles, para consolar os días nos que non poda camiñar entre estas marabillas, tendo que sacrificar as imaxes da noite pasada, incluído algún dos vídeos que atiborran a miña memoria dixital. Ata as mesmas portas das casas chega a cor, e se non esperta un sorriso doce, confirmando a fortuna de estar aquí e agora.

Camiñamos entre as casas espalladas, seguindo o trazado dunha levada que serve para alimentar os numerosos cultivos de cereais, viñas e oliveiras que atopamos, e que se trata, como rezan os grandes sinais esculpidos en pedra, do Regadío de Estorâos, distribuidor de Tenaes.

Todo chama a nosa atención: a roupa colgada en perfecto orden descendente, o peto de ánimas con servicio de correos e contador eléctrico incluído... tanto é así que non podemos deixar de vitorear a Yuka, que nos trouxo ata aquí, e quen nos guía con determinación ata as beiras do río que dá orixe a este val.

Sorteamos as augas por un paso de grandes pedras, aínda que hai quen prefire facelo pola ponte medieval que, sobre tres arcos desiguais, salva o mesmo obstáculo e nos conduce a unha Azenha, un maxestosos enxeño hidráulico reconvertido en hospedaxe.

Tras unha breve visita volvemos cruzar o río para facer un alto no lugar de Estorâos, á sombra da súa igrexa, onde atopamos unha terraza que, cos lategazos continuos do Lourenzo, convértese nunha especie de oasis para o grupo. Cada cal elixe como refrescarse, aínda que a maioría nos decantemos por uns finos fresquiños que, polo menos a min, me saben a gloria bendita, non sei moi ben se pola proximidade do recinto sagrado.

Indagamos no mapa a distancia recorrida e convimos en que debemos levar máis dun tercio da ruta elixida, así que o tomamos debagar e tras calmar as nosas gorxas, e tras unha visita obrigada ó templo, volvemos cruzar, por terceira vez, o río, coa tentación de mergullarnos nel.

Camiñamos entre casas señoriais, custodiadas pola pequena Capela de Santo Amaro, ata abandonar o pobo seguindo as marxes do río, que se fai notar fertilizando viñedos e prados onde a primavera tece improvisadas bandeiras. Polo firme asfaltado que nos levou ó pobo, chegamos a un curioso monumento onde catro mans, unidas en torno a un aro, simbolizan a unión das catro freguesías nas que se divide o val.

Despois de cruzar novamente o leito fluvial nos internamos, por unha estreita pista de herba, na Veiga do Sobreiro, unha gran chaira onde se atopan cultivos de millo, tanto así que para encher os baches da pista utilizan carozos debulladas, aínda hai a quen lle guste imaxinar a un exército de esquíos debullando espigas.

Tras atravesar este verxel introducímonos na espesura da Freixa, onde abundan carballos, faias e bidueiros, por unha pequena estrada transformada en pista de patinaxe. Pola ponte do mesmo nome, outra vez sobre o río Estorâos abandonamos o noso sendeiro orixinal e tomamos o Percurso da água, o máis longo do parque, xa que a nosa guía nos ten deseñada unha alternativa para alongar o itinerario.

A fraga se espesa aínda máis e nos choven gotas grosas dunha sustancia que preferimos non definir, desprendidas dalgúns árbores, mentres nos internamos na área da Lagoa do Mimoso, por un intricado sistema de pasarelas de madeira que nos manteñen a salvo dos húmidos terreos da lameira. Onde asoman varias especies de xuncos, carrizos e nenúfares. O certo é que ten algo de bosque tropical e me lembra ó parque de Doñana, incluso na disposición dos postos de observación dende onde nos esforzamos en ver algún paxaro.

Logramos ver unha garza e unha pequena formación de parrulos, e un pouco máis adiante incluso temos o privilexio de ver un esquío, e non podemos evitar que Xurxo, presa da emoción, se lle de por frotarse unha vez máis cun carballo. Menos mal que a nosa guía logra que nos poñamos outra vez en marcha, para abandonar outra vez o sendeiro e tomar o Percurso do río, e mentres ela fai consulta dos seus mapas, aproveitamos para observar a Ponte de Esteiro, construída no século XVI, e o Moinho de Matías, abandonado quizás polo seu pouco rendementos, xa que o cauce de auga que o facía traballar non existe actualmente.

Por este sendeiro, combinándoo co percurso orixinal, acadamos a Lagoa de San Pedro, salvando os terreos pantanosos polas coidadas pasarelas de madeira. Aínda fai moito calor, e decidimos ir cara Ponte da Lima a combatelo. Tras os estiramentos de rigor, collemos o coche e vamos á primeira vila de Portugal, onde, tras visitar o Parque de Arnado, con Xurxo como guía de excepción, e pasear polo seu fermosa ponte, dámonos un homenaxe de natas e finos.

Volvendo a casa se nos levanta a fame, e despois de probar sorte, sen éxito, en Tui e Peinador, María anímanos a probar a cociña da Posada do Couto, onde a súa amiga Susana nos ofrece calamares, croquetas e tortilla. Todo rico, rico, para completar o círculo perfecto de outro domingo que xa non podo pensar como o peor día da semana.

E26 Trilho Corno do Bico (Paredes de Coura)


Domingo, 8 de abril de 2007

Para combater a nostalxia das sábenas tibias, confundíndose as peles e os suores, para intentar que os sucesos insólitos non chamen a imaxinar o imposible e se esvaezan os horizontes, para continuar co inventario de pegadas que comecei a imprimir nun setembro cada vez máis afastado, ¿porqué sempre todo comeza e remata en setembro?, para que as respostas non agarden a que se produzan as preguntas, me calzo as alladas botas, compañeiras da miña segunda xuventude, e aproveito os beneficios penitenciarios que me ofreceu o demo, que sempre sabe máis por vello.

E ademais de todo esto, contra tódolos prognósticos desfavorables, cos fundadores destas convocatorias dominicais ausentes, uns debedores do pracer e outros da dor, volvo atopar quen acompaña a miña sombra: esa criatura págana á que prometín na véspera unha fraga na que poderían habitar os seus iguais, practicando ritos antigos que se perden na noite dos tempos. Despois de indagar nos tesouros agochados nos muíños do Folón e Gargamala, Xaime é seducido coas propagandas desta oficina de turismo courense que humildemente dirixo, e na hora e no lugar convido polas tradicións me recolle, para cabalgar cos ritmos de dark ambient cara á terra prometida.

Nin tan sequera nos desanima o feito de atopar pechado o templo onde, nos últimos días da seman das estacións pretéritas, comulgamos coa poción máxica que calma a malandremia que nos recorre as veas nas xornadas laborais. No ceo se multiplican as nubes para alimentar improvisados refuxios ós dragóns, e nós chegamos á vila de Paredes de Coura admirados polos xogos de luces que fabricou o sol mentres percorría coa lingua os campos esmeraldas e as mansións solarengas que atopamos as beiras do camiño.

Non, non podemos desanimarnos nin atopando deserto e sen servicio o mesón que tiñamos como reserva, o Miquelina, porque na praza máis bela do poboado, moi preto de onde non negan alimentos, ábrennos as portas do Conselleiro, onde intentan disimular o desconcerto que lles causa o noso aspecto e danos unha mesa con vista para que estudiemos a carta de comidas e viños da casa. En base ó pouco coñecemento das especialidades da súa cociña, decidímonos por partillar un prato de presunto com broas fritas e outro de arroz de parrulo, que resulta bastante satisfactorio, aínda sen servirnos a cantidade do noso comedeiro habitual.

Con esta provisión nos nosos bandullos descontamos os quilómetros que nos separan do pobo de Tumio, punto de partida do Trilho de Corno de Bico, atravesando outros que xa me resultan familiares, cunha toponimia que, pouco a pouco, foise tatuando entre as enrugas do meu corpo. Acedemos, tal e como indica a nosa guía, onde a estrada troca nun camiño empedrado ata o centro deste senlleiro lugar que aínda conserva algúns aspectos interesantes da arquitectura tradicional do Alto Minho.

Abandonando a montura que nos trouxo ata aquí, cruzamos a aldea, non sen antes encher de auga fresca a cantimplora, pois o astro rei segue sendo un monarca despótico, e as continuas formacións nubosas non son quen de deter os seus lóstregos de lume.

Por centenarios camiños de terra damos as costas ós mosaicos de herba onde pacen ovellas vestidas nas rebaixas, iniciando a ascensión polo Carvalhal, onde fan honra ó seu nome nos esperan as primeiras especies de Quercus robur, unha das moitas que forman a basta e densa masa forestal do Espacio Protexido que forma o entorno de Corno de Bico.

Mentres restamos metros á distancia que nos afasta do ceo, cóntolle ó meu compañeiro das peculiaridades do Estado Novo que, na década dos anos corenta, desencadeou un proceso de arborización e valorización forestal deste espacio, ata entón ermo pola excesiva actividade pastoril. Desta actuación dos servicios agrarios de Salazar, o sátrapa lusitano, resultou esto que agora atopamos, así despois de desembocar nunha ampla pista, apta para a circulación de vehículos a motor, atopámonos cunha agrupación bastante compacta de bidueiros e de castiñeiras.

Tanto mudan as especias ó noso paso como a evolución das nubes, que tan pronto ameazan coa súa incontinencia como deixan grandes fiestras abertas ó sol, mentres nós repasamos afectos e defectos, nese continuo e errado intento de atopar o verdadeiro sentido da vida.

Mentres camiñamos, e polo tanto vivimos, e deixamos constancia do noso paso polo camiño, como os distintos excrementos de outros mamíferos que a Criatura, biólogo afeizoado, se esforza por identificar. Non vou ser eu quen o desanime desta investigación, aínda que preferiría atopar a estes vertebrados e non só os seus vestixios, porque o certo é que só atopamos paxaros no noso periplo, aínda que na maior parte dos casos só de oídas: debemos facer demasiado ruído coas nosas disputas...

Non deixa de asombrarnos a variedade arbórea que atopamos no noso ascenso e ás especies que atopamos no inicio se lle suman outras como faias e acevos, que engaden novas cores á paleta cromática que se estende por esta suma de fragas enfeitizadas. Por eso non é de estrañar que un dos temas de conversa que animan o noso paso sexa o das nosas relacións coas fadas, eses seres que enchen de motivos os nosos amenceres coa súa poderosa maxia. Todo o noso entorno é un regalo dos deuses: a fraga salpicada de formas e cheiros, o ceo transformado nunha desigual plantación de algodóns, pero botamos de menos unha voz de veludo que nos amabilice aínda máis esta tarde que temos a sorte de vivir.

Con estas e outras disertacións, deténdonos o xusto para incrementar o arquivo dixital co que intentamos atrapar a memoria, chegamos ó noso modesto cumio: Corno de Bico, de 883 metros, que da nome a toda a área protexida que se estende ós seus pes. Dende a plataforma metálica que exerce de miradoiro observamos en todo o seu esplendor a masa forestal que atravesamos, e os pobos que salpican de vermello e branco os mosaicos esmeraldas dos vales do Coura, Vez e Lima, atrapados entre montañas azuis que se confunden co horizonte, incluso podemos ver un pequeno anaco de océano, máis ala da desembocadura dos ríos.

Antes de abandonar esta atalaia privilexiada contaxiamos cada quen o seu cumio: eu unha fisura de granito pola que intento corretear como lagarto das silveiras, e a Criatura o vértice xeodésico onde improvisa unha homenaxe ó seu señor Satán, facéndolle sombra á caseta forestal onde ninguén vixía. Tan entusiasmados estamos con estas fazañas que non tomamos as precaucións pertinentes e rematamos descendendo por unha carballeira, onde os ciclopes diseminaron enormes bloques pétreos vestidos con densas capas de brión e couselos. Podería ser este o escenario dos ritos pagáns ós que sempre alude o meu amigo, pero a min preocúpame máis atopar novos sinais que nos leven na dirección correcta.

Desembocamos nun camiño e nos afastamos, para probar fortuna cada quen nun sentido, e despois de continuar por unha senda fraqueada por esveltos bidueiros atopo as marcas vermellas e amarelas que confirman o itinerario, reunímonos e saímos ó Alto do Espinheiro, por onde xa están impresas as miñas pegadas de días pretéritos.

Agora podemos admirar a paisaxe das serras da Penda e do Paradanta, e na aba do monte que atravesamos, a aldea de Travassos, coas súas casiñas minúsculas como un oasis de humanidade entre os grandes espacios naturais. E fronte a nós unha densa extensión de coníferas, onde xa non diferencio entre piñeiros, cedros ou abetos, porque a estas alturas con tanta lección de botánica case non podo distinguir máis que distintos matices de verde, aínda que o meu acompañante se empeñe en incrementar as miñas poucas nocións forestais.

Tras un abrupto descenso cruzamos unha pista por onde discorre tamén, en outra dirección, o trillo dos miradouros, onde atopamos a primeira presencia humana en toda a nosa travesía: dúas matronas courenses de idade indefinida, entre os trinta e os cen anos, que nos miran con desconfianza. Así que internámonos na espesura da fraga para acadar a casa forestal da Atalaia, que para a miña sorpresa se atopa en fase de reconstrucción, e digo para a miña sorpresa porque non fai nin un mes que pasei por este mesmo punto e fotografei as súas ruínas.

Neste tramo atopamos pequenos ribeiros, cantando no seu encontro cás pedras, e toda esta humidade favorece, máis aínda, a explosión das especies nobres, que nos acompañan ata acadar o Châ de Mouro, onde aparecen os primeiros pastos que, pouco a pouco recuperan terreo ós bosques. Esto anúncianos que chegamos ó pobo de Tumio, de onde partimos e, en efecto, así é, aínda que tardaramos unha hora menos do previsto no pequeno mapa polo que nos guiamos.

Abandonamos así este espacio que desde tempos remotos xogou un papel fundamental, servindo de territorio de culto, de defensa, de pasto e de abrigo, satisfeitos con aproveitar o derradeiro día da semana que, para min, tamén é o ultimo de vacacións. E para celebralo facemos unha parada ás beiras do río Coura, xusto onde se celebra o festival. O lugar elixido é perfecto para por un broche final a nosa aventura, cunha terraza que mira cara a liña azul que se abre entre o prado e o bosque, e nin tan sequera a chuvia, que apetece finalmente, impídenos brindar por esta tarde perfeita
.

E25 Trilho dos Canhos de Agua (Viana do Castelo)

Xoves, 5 de abril de 2007

Amañezo, un día máis, nunha cama estraña, confundíndose peles e suores que se antollan propios, como se o meu corpo fabricase un semellante nos territorios dos soños. Afortunadamente non é así, e quen está ó meu carón, ou para ser máis exacto, pegado ós meus osos, é unha desas criaturas pola que paga a pega sorrirlle a unha nova mañá: un anxo. Entendo que esto é o insólito, e que dentro duns días esvaecerá o espellismo, e volverei tecer teas de araña para atrapar ós fantasmas que habitan os pregues das miñas sábenas pero, mentres tanto, déixome arrastrar polos afectos, e por outros desexos que non vou detallar nestas páxinas.

Tralas enormes fiestras deste castelo, que o noso bo amigo Xurxo tivo a ben cedernos en usufructo mentres esgota os seus derradeiros días na península itálica, o ceo e o océano se mesturan: tal é a intensidade dos vernices velvias que os deuses verteron tralos asteleiros, onde as grúas desafían as alturas, inmóbiles, orgullosas, como mudos xendarmes dunha cidade onde a vida detívose co comenzo das festividades.

Aínda que sempre hai quen semella non descansar, a quen o entusiasmo lle fai brincar da cama, para volver encher a mochila de pegadas coas que sementar as fértiles terras da nación veciña. Si, Ramón contáxianos as súas ganas, e tras unha breve deliberación decidimos que fai un día perfecto para compartir aficións, e así iniciar na vida sendeirista a A., aínda que careza de equipamento básico para sortear os camiños que levo tatuados, confundíndose cos surcos carnosos dos nosos pés.

Recollemos o noso madrugador amigo e a súa compañeira, Yuka, que pese os seus rasgos orientais é de costumes palentinas como averiguaremos máis tarde e ímonos no curioso formato de cuarteto, ¿canto fai que non salo así ó monte?, cara ese santuario da ortodoxia que ten nome de sinal de tráfico, onde a nosa sección feminina comulga por primeira vez co cáliz sagrado do arroz malandro, regado, como debe ser, cunha boa botella de Terras do Rei.

Unha vez consumado este bautizo, e despois dunha sobremesa insólita onde Yuka si que marca unha diferencia (é a primeira vez que alguén pide un xeado pola cor do sombreiro), saímos á rúa coa tranquilidade de non deixar ningún can no maleteiro, porque o sol segue a golpear o seu lóstrego de lume.

Chegamos a Viana do Castelo con cara de turistas satisfeitos, ou máis ben cos estómagos de turistas agradecidos, porque a malandrina comeza a diluírse nas nosas veas, tensando os nosos músculos para sortear os quilómetros que conformarán o noso itinerario. Á sombra de Santa Luzia, ese xigante pétreo con ansias de escoitar o murmullo das augas do Sena, agochándonos parte da desembocadura do Lima, está o panel indicativo do sendeiro elixido para dar a benvida as nosas compañeiras: o Trilho dos Canos de Agua.

Como tampouco imos sobrados de tempo, porque nos demoramos de máis no xantar, poñémonos en marcha de seguida, despois duns breves estiramentos e das fotografías de rigor nas escalinatas do recinto sagrado. A seguir abandonamos o firme asfaltado para internarnos no bosque de eucaliptos e acacias que descende abruptamente pola aba do monte, enfrontando a vista dun océano maxestoso que lambe os derradeiros pastos do continente.

Aquí e onde se pon a proba as solas de A., que aínda non coñece as vantaxes do Gore-tex, Vibram o Boreal, dito todo esto sen ningún ánimo de publicidade, e se defende como pode do terreo adverso que, de tódolos xeitos, se amabiliza cando chegamos ós Arcos de Fincâo, onde enlazamos co acueducto polo que trascurre boa parte da nosa ruta.

Despois de admirar estes enxeños arquitectónicos subímonos ós canos de agua, polos que temos constancia de que sigue avanzando o líquido elemento, e comezamos a gañar os metros que perdemos no descenso, aínda que a poucos, porque o camiño de pedra sortea os desniveis do monte, onde nos cobixa a silueta dos piñeiros, suavemente.

Esto non é óbice para que as derradeiras rampas do corazón galope, e que o peso do inxerido no Stop ralentice os nosos pasos, sobre todo os meus, que sempre me deteño coa escusa da afición fotográfica para buscar un respiro. Inclúo son quen de atravesar un dos viaductos polo seu estreito arco, para evitar os metros adicionais que supoñen pasar por debaixo, como fan o resto dos meus compañeiros.

A curiosa levada pola que trascurre esta primeira parte do sendeiro desaparece nun túnel enrexado onde nos facemos unhas postais carcelarias, e nese punto decido investigar a quenda de agua, que non atopei na anterior ocasión, fai pouco máis dun mes. O que descubro me rentabiliza a repetición, unha sucesión de pequenas fervenzas, que remata nunha poza de fondo esmeralda.

Xa non son quen de provocar a ninguén para que se mergulle comigo nas augas cristalinas, nin tan sequera logro espertar a curiosidade dos meus acompañantes coa narración dos lugares máxicos que descubrín, así que renuncio ó baño e a iniciar unha nova tradición que, véndoa ben, sería recuperar antigos ritos, cando era outro o corpo que me cobixaba.

Camiñamos enfrontados á Serra de Santa Lucía, onde se moven preguiceiras as aspas dos muíños de vento que, como ben dixo o mestre, non moen nada, e deberíamos referirnos a eles como o que son: xeradores eólicos. Abandonamos os canos de agua que nos trouxeran ata aquí, por unha pista de terra que discorre polo Alto da Pena, e disfrutamos das postais que nos ofrece esta magnifica atalaia, gravándoas na nosa retina y no noso arquivo dixital.

Síntome un pouco orgulloso de ofrecerlle estes momentos ó meu anxo, que non se queixou nin un momento da ascensión, é máis, estivo en cabeza máis tempo que eu, que se supón son o guía da expedición.

Despois dun breve traxecto por esta paraxe, desembocamos nun firme alcatroado, que nos leva ó lugar de San Mamede, na freguesía de Aredos, onde nos recibe unha pequena capela para que, á súa sombra, podamos recuperarnos un pouco dos metros que gañamos, tanto en distancia como en altura. Volvo repetir as fotografías do mes pasado, intentando perfeccionalas, máis que nada porque hoxe non teño a ninguén que me proteste por esta manía coa que entorpezo e ralentizo a marcha.

Discurrindo entre as casas señoriais deste núcleo rural constato a boa marcha das obras do seu enclave orixinal, Aldea Velha, que con este ritmo terá que mudar, necesariamente, de nome. Aínda que a máis impoñente das construccións siga habitada por madreselvas, enredadeiras e liques. Nesta casa magnifica, aínda co ceo por teito e cos ocos das súas portas e fiestras desertos, e polo tamaño da súa cheminea e a cantidade das súas alacenas nos preguntamos como sería a vida aquí, cando moraban nela os seus donos.

Abandonamos o lugar pola estrada que ascende, outra vez, cara o monte: é sen dubida o tramo menos agradecido, pero o compensan as vistas sobre o que deixamos atrás.

Outra vez a novata do grupo nos adianta, para constatar que botas non terá, como nos, pero pernas si: dúas, e bonitas por certo.

Agrupámonos cando entramos na Bouça do Frade, unha fraga de piñeiros e eucaliptos por onde cesa o ascenso. Moito mais non se pode chegar, xa que atopamos un vértice xeodésico que confirma que acadamos o Alto do Frade, un magnifico balcón ó entorno de Viana do Castelo, e a desembocadura do río Lima, e máis dende o alto da Casa do Radar ou Casa dos Aviôes, unha obra inacabada que pretendía instalar unha estación de control aéreo durante a segunda guerra mundial.

Dende aquí observamos a distancia que nos afasta da basílica de Santa Luzia, e a masa boscosa que temos que atravesar. Nela internámonos, camiñando por unha calzada empedrada entre unha densa plantación de acacias, comezando un descenso leve, ata atopar outra vez unha estrada onde nos detemos a observar un curioso vehículo deses que só se poden atopar a este lado da fronteira. Aquí é onde se lle ve o oficio ó bo de Ramón, xa que insiste en que fotografía os baixos do enorme camión que xa ten tempo para descansar nun museo.

Abandoamos o firme asfaltado e camiñamos os últimos quilómetros de monte ata chegar a un pequeno campamento indio, que descubrín no meu anterior periplo por estes lugares: un par de construcción de fortuna, con ramas e follas, comas que facíamos nos campamentos de verán nos anos sesenta.

Completamos o sendeiro pola Carreira do Tiro, onde se atopa un pequeno cuartel onde, en contra do que cabería esperar, non apreciamos ningunha actividade militar. Cando chegamos ós románticos xardíns de Santa Luzia non podemos evitar quitarnos as típicas fotos de lembranza, como faría calquera parella. E apuramos o paso porque o estómago xa demanda a merenda. Fixémola en Caminha, e despois aínda ceamos en Tui.

Archivo del blog

Seguidores