E6 Trilho da Châo (Viana do Castelo)



Domingo, 28 de outubro de 2006



Outra vez comezo a semana de descanso sen darlle tregua ó corpo, e nin os fragmentos de ópera, confundido entre un público elegante e alopécico como preludio dos meus días de ocio, leváronme a afrontar esta ausencia de compromisos laborais coa tranquilidade que me aconsella os números da miña conta bancaria, e cos múltiples estragos que habitan este corpo que sufro e gozo a tempo completo. O resultado é máis que evidente: esperto con unha orquestra de mariachis desafinando dentro da miña cachola, facendo reconto das sustancias nocivas que inxerín nas horas pretéritas, con nocturnidade e aleivosía. Para agravar esta situación de franca decadencia física, non pasaron máis de cinco horas dende que me derrubei, como unha vella árbore vencida pola tormenta, na seguridade da miña cama, cando sona insistentemente o timbre da porta, con sesenta minutos de antelación sobre o horario previsto, porque Tesorito ignorou que o goberno tivo a ben restarnos unha hora de sol e que polo tanto tamén el debería obrigarse a axustar o espertador.

Así que baixo a supervisión deste bo amigo, ó que insulto levemente polo seu descoido, precipítome cara a cafeteira para engulir medio litro de café e dúas galletas, disfrazado de sátrapa vietnamita, para que quede claro que antes morto que sinxelo, e que aínda son un cadáver elegante. E mentres intento entrar nuns pantalóns de montaña que me anuncian coa insistencia o paso do tempo, ofrézolle ó meu colega como almorzo as derradeiras crónicas dominicais dos sendeiros que compartimos, para que vexa que, a pesar dos meus deslices nocturnos, teño feitos os deberes.

Baixo os efectos do café, que minimizan as trompetas mexicanas que insisten en tocar a degüello dentro da miña cachola, xa son quen de abandonar o meu refuxio e reunirnos con Zalo, que propón un arroz malandro con panados, para encher ese bacío existencial que habítanos permanentemente nas cavidades do estómago, con tanto tráfico de bolboretas e velenos que, en distintas medidas, inxerimos calquera dos tres desoíndo as prescripciones facultativas. Así que por fin volvemos ó Stop, a engulir ese prato típico e, na espera, inxerimos tódalas tarrinas de paté de peixe, manteiga e crema de queixo que non poñen o noso alcance, así como a primeira botella de Terras d’el Rei, viño alentexano, no que insistiremos unha vez máis en canto nos sirvan o ágape.

Comemos coas ganas que se acumulan na coáresma, felicitándonos por acertar co menú dominical, e en troques de buscar a sombra dunha árbore para facer a dixestión, buscamos toda unha fraga. Para elo avanzamos pola estrada da costa, en dirección sur, ata chegar ó pobo de Carreço, dende onde arranca a nosa ruta, só temos que deixar o coche na entrada da escola municipal e deseguida atopamos o panel informativo do Trilho da Châo, que temos intención de completar, eso si, si nolo permite o pegañento sol de primavera que nos cuspe unha bafarada de lume, e os mosquitos que resucitaron con ganas de sangue.

Cruzamos o viaducto da Ponte Seca, sobre os camiños de ferro do tren, en dirección ó barrio de Paço, e os meus compañeiros parece que teñen o depósito cheo de gasolina porque non se deteñen a ver as curiosas arquitecturas que nos saen ó paso, como a Capela de San Sebastiâo ou a Casa da Fontainha, as fontes públicas, ou os gravados rupestres da Lage da Churra, que forman un conxunto bastante harmonioso da actuación dos habitantes desta zoa en diversas etapas históricas. O Cantinho dos Nossos Sonhos é a derradeira construcción que nos anticipa a fraga, e dende alí saímos xa en formato de trío, para comezar a ascensión cara ó alto da serra, por unha vella calzada de pedra chamada Caminho da Costa de Paço, onde se atopan gravados as pegadas dos carros de bois.

Conforme gañamos metros ó ceo despoxámonos das nosas camisolas, porque a sombra dos eucaliptos calcinados non nos da o soporte necesario para soportar esta temperatura tan atípica nestas datas. Aínda que todo ten a súa recompensa, e temos que darlle a razón a Zalo cando nos indicaba que nesta ruta é bastante aérea, pois non tardamos moito en ver unha panorámica do pobo que deixamos ás nosas costas, coa inmensidade do océano batendo contra a terra. Por sorte un regato cruza o camiño e aproveitamos a oportunidade para refrescarnos como si viñesemos dunha travesía polo deserto dos Tártaros, mentres lamentamos que no mapa non debuxaran unha liña azul que nos indique un río suficientemente profundo onde mergullarnos e recuperar tradicións. Acadamos unha pista forestal de terra, onde abandonamos a cobertura das árbores, que ven dende Afife, e por ela continuamos subindo ata alcanzar un miradoiro onde podemos observar unha vista moito más ampla do mar e de Vila Praia de Áncora, co Santa Tecla cara o fondo, na Galiza.

Aquí detémonos a observar os efectos devastadores do lume, que tamén este verán cebouse con estas terras miñotas, mentres nós intentamos calmar o noso propio lume bebendo con avidez as reservas acuíferas que portamos, que semellásenos insuficientes para a necesidade de hidratación que nos imprime a lingua cálida do astro rei. Nestas observacións estamos cando nos invaden tropas motorizadas con efectivos lusos, co seu ruído atronador e levantando intensas nubes de po, co que logran que nos poñamos en fuga para evitar enfrontamentos nos que, dado o estado das nosas forzas, tiñamos tódalas de perder. De seguida chegamos a un cruce con outra pista de terra batida, que chega de Viana do Castelo, aquí xiramos á dereita para avanzar cara o cumio, intentando capturar, aínda que sexa dixitalmente, a unha escorrediza serpe que pon a proba a nosa velocidade de disparo. Teño que recoñecer o fracaso, pero ata a batería se resinte, e despois de cambiala acadamos unha encrucillada no lugar de Pereirada, sobre a inmensidade do Planalto da Châo, que nomea este sendeiro.

Os indicadores diríxennos ó alto da Serra de Santa Luzía, pero tras unha breve deliberación decidimos desestimalo e camiñar ata a estación eólica, para levarnos unhas postais dos muíños de vento, hipnotizados polos seus reflexos nos numerosos charcos onde, indiferentes á nosa presencia, beben os garranos salvaxes, e as vacas barrosâs que viven en liberdade. Froito desta obsesión por levarme un bo feixe de fotogramas dos xigantescos molinetes é a perda dos meus acompañantes, que declinan o ofrecemento para poñerse debaixo das grandes aspas, e unha colección de grans que me brotarían o día seguinte por a miña inclinación a disparar dende o chan. En fin, con elo perden a oportunidade de subirse ó vértice xeodésico e, polo tanto, de facer cumio en condicións, aínda que sexa modesta.

Deixando ás nosas costas os xeradores eólicos entramos, aínda que a min tócame facelo en solitario, en un insufrible tramo de piche, rodeado outra vez de eucaliptos devastados polo lume, polo que suben, a contagotas, parellas motorizadas con pícaras intencións, ou eso imaxino por los profilácticos atopados no alto. E media hora despois de perdelos de vista reúnome cos meus amigos, para voltar ós camiños de terra que nos levan a unha pequena elevación onde están nas Pedras da Cruz do Calvo, e dende alí atopamos a desviámonos cara o Miradoiro das Bandeiras no Alto do Miñor.

Non vemos ningunha bandeira, pero deleitamos coa vista marabillosa sobre o océano, Faro de Montedor e os campos de Areosa, Carreço e Afife, nunha sinfonía de cores como diría o meu caro Zalo. Dende este punto acometemos o descenso ata enlazar novamente co Caminho da Costa de Carreço, esa calzada centenaria que garda o testemuño das rodas dos carros no granito, e nalgunhas pedras atopamos tamén as datas que sinalan as intervencións periódicas e comunitarias para o mantemento do camiño. E imos descontando os metros que antes gañamos ó ceo para acercarnos o mar, pero antes de contemplar o noso círculo aínda temos que sortear un tramo de piche, onde nos agarda unha agradable sorpresa: un improvisado xardín nunha das súas beiras que esperta a gula da cámara dixital. Esta si que é unha verdadeira sinfonía: laranxas, violetas, amarelos, tódalas flores compiten en beleza e me atrapan ata o punto que volto a perder de vista ós meus amigos, que polo visto teñen presa por rematar o recorrido.

Dende esta estrada chego, en solitario, ata o lugar de Coroa, onde existen vestixios dun antigo castro, mentres o sol está preto a mergullarse no Atlántico e non esté en condicións de dar voltas para buscalo, bastante teño con cruza-lo pobo sen camisola, para escándalo dos parroquianos, e ó cruzar, por segunda vez no día, o camiño de ferro, desemboco nas Fontelinhas, onde se atopan as primeiras casas de Carreço, próximas a Capela de San Paio, onde volvo a perder o rastro do sendeiro e baixo ata a estrada nacional.

Xa vou medio morto cando chego ó cementerio, baixo a sombra do campanario da Igrexa Parroquial, disparando as derradeiras fotografías para combater o desanimo, e cruzo o pobo seguindo as marcas roxas e amarelas e os ecos dunha percusión africana, onde están os meus amigos facendo os estiramentos de rigor.

Aínda nos queda curiosidade par acercarnos, esta vez xa en coche, ata o Moinho de Petisco, muíño de vento do ano 1855, que foi trasladado para a construcción do Faro de Montedor, no ano 1910, que tamén visitamos, e que ten as peculiaridades de ser o faro situado máis o norte de Portugal e de cruzar as súas luces có das Illas Cíes. Con catro horas de suor, sol e pegadas as nosas costas dámonos unha merecida recompensa en forma de birras xeadas na primeira praza que atopamos. De lonxe parecemos os restos do exército de Pancho Villa: de preto, tamén.

E5 Sendeiro da Freixa (A Lama)

Sol, 22 de octubro 2006
Esperta o día coas pupilas aínda vernizadas coas imaxes da véspera, nas que reeditamos aqueles sendeiros que forman parte da nosa historia recente, cando atendiamos as convocatorias cunha mestura de fervor e disciplina, como os verdadeiros crentes. Recuperamos tradicións, ou reinventámolas, tamén as daquelas ceas copiosas, cunha dixestión de diapositivas que mantiña o perímetro da nosa cintura en permanente alerta. O ágape de onte na casa de Tesorito tivo moito daquelas cerimonias, coa indiscutible tortilla de patacas, a táboa de queixos e embutidos, e a fonte de vexetais forneados, todo exquisito como cabía esperar. Podíamos retroceder no tempo, e só cambiarían as caras, nin Xurxo, nin Montse, nin Habibi estaban naqueles festíns de fotogramas e experimentos culinarios, e cremos gañar cos cambios.
E amence un día de chuvias torrenciais, onde fraquean as forzas de calquera para abandonar as sabas, e nalgún momento temo quedarme sen compaña para ir pisar charcos, pero contra todo prognóstico aparece Nacho para vencer unha vez máis a molicie dominical. E mantemos os nosos plans iniciais, desprezando os prognósticos do home do tempo, de acercarnos ás terras d’A Lama, para xantar algo lixeiro e botarnos unhas horas ó monte. O primeiro non podemos cumprilo, porque cando chegamos ó pobo e nos sentamos nunha mesa do restaurante Os Avós, fáisenos a oferta que non podemos rexeitar: sopa, cocido e filloas, todo elo por sete euros. Non é que me entusiasme este prato típico do país, pero a miña economía fai máis augas das que están a caer, así que digo amén, e espero aproveitar este contundente almorzo.
Ó outro lado da fiestra parece desatarse o diluvio universal, e convimos en que terá que quedar para mellor ocasión o sendeiro proxectado, pero non nos cubre o desanimo porque deseguida chega unha enorme sopera con toda unha constelación de estrelas flotando nun líquido amarelo, como naqueles caldos da infancia, e compartimos o mal tempo exterior dándolle calor ós nosos estómagos. Pero para acalorarnos de verdade é a fonte que ven despois, coa súa verduriña, o seu touciño, os seus garbanciños, a súa costeliña, o seu choriziño, as súas pataquiñas, en fin, un cocido de moi señor meu, como se dicía antes. E para completar unha selección de filloas, con chocolate, con nata e con mel, co que saímos do restaurante con cara de abades mitrados.
Como no intervalo no que dimos boa conta da sopa, o cocido e as filloas, diminuíu sensiblemente a intensidade coa que licúan as nubes, decidimos acércanos ó pouco a Liñares, para dar polo menos un pequeno paseo ata a fervenza. Mentres imos cara alí, podemos observar os efectos devastadores do último verán, e voltar a maldicir os criminais que, con intencións políticas o económicas, causaron os lumes que arrasaron miles de hectáreas da nosa pequena nación. Unha vez chegados ó destino enfundámonos coas roupas de auga, e baixo a fina cortina da poalla cruzamos as primeiras rúas, ata chegar a un curioso peto de ánimas, datado en 1881, dende onde temos unha boa panorámica da ponte medieval sobre o Río Xesta, que leva o bandullo máis que cheo que nós. Cara alí dirixímonos, e unha vez sobre o seu impoñente arco, despois de fotografalo dende tódolos ángulos posibles, e en vista de que o ceo concédenos unha tregua, decidimos acometer o sendeiro que nos trouxera ata aquí.
Una vez que deixamos atrás esta arquitectura centenaria, deixamos as nosas pegadas sobre o Camiño Real, que foi en tempos unha importante ruta comercial dende a costa ata a comarca do Ribeiro. Esta antiga vía da forma ó primeiro tramo da ruta entre Liñares e Cortegada, onde subimos unha pendente que nos permite unha vista aérea do río, a ponte e o pobo, que conforman unha desas paisaxes con encanto que escasean polos efectos do progreso. Quizá sexa esaxerado o do ascenso, porque despois de cincuenta metros atopamos un desvío, para continuar o Camiño Real que nos leva pola aba do monte, dominando o Val do Xesta e ó lonxe A Serra do Cando. Gran parte deste camiño empedrado está anegado por unha intensidade das chuvias recentes, e agradécense as grandes laxas sobre as que pisamos, a pesar de que algunha delas poña a proba a adherencia das botas.
Seguimos insistindo nos mesmos debates que nos precederon en anteriores saídas ó monte, e parece que ambos estamos resentidos cos que antes camiñabamos. É certo, pode que agora non teñamos intención de deixar tantas horas nestes sendeiros, e que lle resta a maxia dos grandes espacios esa aglomeración crecente de xente, pero o que non podemos ignorar é que os lazos afectivos que nos unían a eles rompeuse, aínda que non con todos. E con estes temas mentres nos adentamos na Fraga da Fonte Fragosa, onde converxen varios regatos que baixan vertixinosamente dende a serra.
A pesares das ameazas do ceo, e dos malos augurios do noso home do tempo, chegamos as primeiras casas de Cortegada, onde conviven ruínas devoradas polas silveiras con novas construccións que, para a nosa sorpresa, non engrosan as listas do feísmo galaico. Aquí podemos refrescar as nosas gorxas, porque como non tiñamos unha intención clara ó saír do coche non trouxemos nin mochila, e o salgado das carnes do cocido fai un rato que nos van pedindo un bo grolo de auga. Atravesamos as liñas de asfalto que dividen campos de cultivo e casas de pedra, e ó chegar a un peto de ánimas que ben merece o nome de capela, voltamos ás estreitas corredoiras, por onde baixan auténticos regatos que desafían a impermeabilidade das nosas botas.
Desaparecen as casas e os campos e adentámonos nunha fraga sombría de carballos, castiñeiros e bidueiros, onde se intensifica a profundidade do camiño, dando a sensación de estar atravesando un túnel máxico. E aínda ten máis maxia unha pequena agrupación de acevos, franqueado por un regato que nos anticipa a entrada nun reino enfeitizado: é aquí onde a vexetación é máis densa e os troncos das árbores están totalmente colonizados por edras, musgos e fungos, e outra vez non podemos evitar o pensamento de que, en calquera momento, pódenos saír o paso algunha criatura das que adoitan habitar os contos.
Escoitamos de novo as furiosas augas do Río Xesta, que ten tódalas ganas de invadir o bosque, pois engordou tanto coas últimas chuvias que xa non lle chega co seu leito, e non podo deixar de rememorar aquel insistente picor no ollo do cu cando, coa piragua intentaba sorteas os obstáculos que as crecidas puñan no meu camiño en ríos como este. Deixamos atrás a monótona cantiga das súas augas, mentres volven a precipitarse as nubes sobre nós, xusto no momento en que cruzamos a ponte da estrada que conduce a Xende. Como non somos homes de asfalto, ou polo menos non nos presta camiñar sobre unha superficie tan dura, e ademais non se nos perde ningún cristo nese lugar, tomamos un vello camiño empedrado xunto a grandes campos onde pacen un puñado de vacas en tenreiros, e cunha breve ascensión gañamos os metros necesarios para chegar a aldea de Paradela, onde no nos reciben nin os cans, porque está caendo todo o que nos prometeran os partes meteorolóxicos. Detémonos soamente a contemplar o muíño que descansa baixo unhas parras, no medio do pobo, e para rexistralo no noso arquivo dixital.
Unha vez que atravesamos o pobo atopamos varios muíños máis, aínda que ningún en tan bo estado como o primeiro, e unha vez subidos ó monte contemplamos unha bonita panorámica do camiño recorrido, ata que nos damos de fociños co tubo da minicentral que rouba a auga ó río xusto antes de que se precipite ó bacío na súa fermosa fervenza. Parece que non xeramos a enerxía suficiente, e xa non hai río grande ou pequeno que non teña algún trebello para roubarlle a súa auga, así como os nosos montes están a sufrir a invasión de eses muíños de vento que realmente non moe nada. Por sorte para nós o canal de pedra quedou debaixo da tubaria e podemos camiñar por esta antiga construcción, moito máis integrada na paisaxe que a moderna estructura.
Dende esta levada temos unha boa perspectiva tamén do Camiño Real, que recorremos fai unhas horas, e tamén das curvas que debuxa o río douscentos metros máis abaixo, discorrendo cunha furia impresionante por un canón encaixado entre os suaves outeiros da Serra do Cando. Tamén podemos observar o Regueiro de Fonte Fragosa, que atravesamos no inicio da ruta, precipitándose ó encontro do río nun soberbio salto de auga. Aínda máis impresionante é a Fervenza do Xesta, que observamos dende a atalaia privilexiada da Volta do Recanto, dende onde multiplicamos as postais que levaremos para casa. Aínda nos queda valor e forzas para subirmos á boca da fervenza, onde nos impresiona esta mostra da natureza salvaxe, non temos verbas, nin o ruído das augas estrelándose sobre as pedras nos deixaría escoitalas.
Voltamos un chisco sobre os nosos pasos para inspeccionar o miniencoro que rouba parte de caudal ó río, aínda que debido á intensidade da pluviosidade desta semana nin sequera o notemos. Pero non deixamos de maldicir esta serie de construccións que non teñen sentido nun país como o noso, que xa ten enerxía dabondo, e que ademais tampouco se notan moitos beneficios na factura da electricidade. E por riba perdemos o camiño cara Liñares, e temos que comernos un pequeno rodeo, coas botas enchoupadas e as pernas pedindo repouso.
Despois de oito quilómetros e tres horas longas de camiño regresamos ó coche, onde nos esperan roupas secas e víveres, satisfeitos de vencer a Santiago Pemán.

E4 Trilho d'Aquilino (Paredes de Coura)



Domingo, 15 de outubro de 2006



Comezo a atopar unha razón para vivir estes días terribles que son os domingos, nos que sempre espertan máis espesas as teas de araña, e se senten máis fortes as ausencias, e son poucas as razóns para abandonar o calor pegañento dos soños. Comezo a atoparlle as ganas ó espertador, para poñerme outra vez as roupas de montaña e encher a mochila con un puñado de pegadas coa intención de derramalas noutro sendeiro, na compaña dos meus seres queridos, ou polo menos cunha parte deles. Comezo a recuperar este corpo que se me antollaba abandonado, castigado por un millón de cicatrices que nunca terminan de pecharse e que ademais reproducen dores nos pregues da miña anatomía que eran descoñecidos, como se fose un único dor que me recorrese en forma de verme. E comezo a apertar as verbas e as imaxes que conforman esta particular historia, que de algún xeito comparto para que non se esvaeza na memoria e se perda.

Outra vez somos tres, como os mosqueteiros, e voto a bríos que non voto de menos as multitudes: non temos que esperar por ninguén, ni ninguén nos espera, e podemos decidir sobre a marcha o destino dos nosos pasos e o comedeiro onde encher o noso bandullo. Para esto aceitamos a proposta de Zalo de recalar na vila fronteiriza de Tui, concretamente no Cabalo Furado, da que podo dar fe da súa cociña por aquela cea multitudinaria cos badulaques, cando asistimos o Festival de Cine Documental. Eliximos un menú sinxelo: caldo, tortilla, calamares e xamón, o suficiente para non desfalecer polo camiño, evitando tamén a dixestión pesada dunha gran paparota. Eso reservámolo para os venres, nos que este mesmo trío citase simplemente con intencións gastronómicas, nunha cerimonia institucionalizada que xa adquiriu rango de tradición, con orixes que se perden na noite dos tempos.

Trala inxestión de calorías, e tamén de colesterol e outros velenos os que non podemos, ou non queremos negarnos, pomos rumbo ás terras do Vale do Coura, que comeza a ser unha especie de obsesión para nós, aínda máis para Zalo que lle interesa recoñecer o terreo para traer en datas posteriores os seus pupilos. E despois de media hora de deslizarnos suavemente polo asfalto, descontando quilómetros co noso obxectivo, chegamos a Romarigâes, onde comeza o sendeiro escollido: o Trilho d’Aquilino.

O nome da ruta sinalizada ven dado, como nos explica o caudillo ilustrado, polo escritor Aquilino Ribeiro que, residindo nunha casa próxima a onde deixamos o vehículo, escribiu a obra “A Casa Grande de Romarigâes”. Coas ganas de iniciar o camiño esquecemos acercarnos ata ela, para comprobar a nobreza das súas paredes e ver se nos inspira algunhas verbas axeitadas, e conformámonos con observar a igrexa, mentres facemos os estiramentos de rigor, e a pulcritude dos seus muros níveos e as súas tellas encarnadas temos que anotar, como detalle curiosos, unha veleta en forma de galo que coroa a torre do campanario.

Emprendemos a marcha deixando o ciminterio as nosas costas: porque estamos vivos, camiñamos, e atravesamos a estrada, coas beiras salpicadas de casas de pedra, cara a aldea de Mordago, por onde comezamos unha leve ascensión que, entre verdes pastizais condúcenos ó conxunto etnográfico dos muíños do Poço das Cabanas, no lugar de Boavista, e recoñecemos que é unha bela estampa a que ofrecen esta media ducia de inxenios hidráulicos, pola súa disposición e estado de conservación. Aínda que a Nacho e a Zalo chámelle máis o camiño, e me quede un pouco retrasado intentando capturar imaxes de estas construccións centenarias, polas que aínda corre cantareira a auga. E tamén me deteñen a cantidade de setas que hai no camiño, que non dubido en fotografar impresionado pola súa gran variedade de formas e cores, sorte que o camiño está moi ben sinalizado por grandes frechas amarelas que evitan que perda de vista os meus compañeiros.

Dende aquí o traxecto faise por camiños de servidume ós campos de cultivo, e a nós lévanos a Beira, pequeno núcleo rural onde voltamos a sementar pegadas en formato de trío. Xunto a un cruceiro, onde atopamos un gran rabaño de ovellas, xiramos á dereita para chegar a outra aldea: Carvalhido, onde os sinais condúcennos a unha pista forestal entre carballos e piñeiros, e despois entre esa praga que tan ben coñecemos o outro lado do Miño, os eucaliptos, sobre os que destaca o campanario dunha impoñente igrexa. Ó acercarnos volvemos pisar piche, pero pouco nos importa marabillados pola Casa do Outeiro, unha edificación señorial en ruínas que eclipsa a beleza da igrexa parroquial de Agualonga. Aquí detémonos outro rato, aínda menos do que quixera dada a cantidade de imaxes que quero atrapar para o noso arquivo dixital. Só por chegar ata aquí paga a pena levantarse da cama.

Deixamos este lugar cheo de maxia e de misterio con ganas de voltar, e con compartilo con alguén que tamén sexa propicio a caer nos seus feitizos, camiñando por unha estrada alcatreada que nos conduce a Tulhe, onde atopamos curiosas vivendas cheas de cor, como só podería ser neste país, con xardíns onde conviven os leóns, as bañistas, os gnomos, e as monecas diabólicas, para adentarnos outra vez nunha fraga de carballos, pseudotsugas e cedros, por un camiño que nos leva á Quinta da Moreira, no lugar de Rubiâes, que reúne tódalas condicións para albergar un deses enclaves que conforman esa nova do turismo rural, que ven sendo o que facemos nós pero con cartos no peto.

No pobo non resistimos a chamada do pecado orixinal, a pesar de que non atopemos a ningunha Eva, e Nacho fai equilibrios sobres as pedras envellecidas dun muro para aprovisionarnos de mazás. Con estes víveres iniciamos a ascensión cara o lugar de Silverto, por unha pista de terra que franquean carballos con follas carmesís e castiñeiros cunha alfombra de ourizos, e dende aquí tomamos outro camiño onde só hai eucaliptos, que entristecen a paixase e amotinan as tropas, mentres sigo facendo inventario de flores, cogomelos e herbas. E pouco a pouco imos gañando metros ó ceo ata acometer unha rampa vertical que, nacendo de un destes camiños alcatreados por onde circulan vehículos a motor, lévanos a un conxunto de bloques graníticos onde se atopa o noso cumio: o Penedo do Macaco, de 489 metros de altitude, a cota máxima do percurso pedestre.

Detémonos nesta atalaia privilexiada para repoñer forzas con froitos secos que xa pasaron a data de caducidade, e con tragos de auga fresca, e observamos, ós nosos pes, o pobo de Infesta, e para facer unha homenaxe ó cumio conquistado tamén facemos un pouco o mono, enredando para que non nos colla o frío que fai nestas alturas. E despois de abrigarnos iniciamos o descenso por un corta lumes bastante pronunciado, cheo de pegadas de motocicletas que deixaron algunha peza atrás na baixada, mentres nós poñemos a proba as articulacións que tamén ameazan con romperse. Por fortuna chegamos sans á fraga que nos agarda ó final de este enorme tobogán de terra e pedras, e enlazamos un tramo do Trilho dos Combatentes da Travanca, que nos acolleu fai exactamente unha semana.

Por este camiño chegamos a Cunha, avanzando ata o punto onde voltamos a atopar o cartel que nos advirte das condicións de acceso ó monte nos períodos críticos de risco de incendio, e dende alí enlazamos coa pista aberta polo gasoducto, onde os meus compañeiros intentan resolver, sen éxito, as diferencias sindicais do grupo onde se gañan o xornal.

Atravesamos o Monte da Coroa, onde volvemos atopar un bosque mixto de carballos e piñeiros silvestres, e unha cantidade incrible de cogomelos, que intento capturar na memoria da cámara que Nacho tivo a ben deixarme para tal fin, e con estas e outras gracias termino perdéndome nunha interminable pista ata que desemboco, despois de camiñar en solitario quince minutos, nun cruce de camiños onde non hai nin unha soa sinalización.

Véxome na obriga de recorrer ás novas tecnoloxías, e gracias ó satélite, a miles de quilómetros de distancia, logro contactar cos meus compañeiros e voltar sobre os meus pasos para reunirnos no punto no que pasei sobre a indicación que me debuxaran no chan. Outra vez o eterno debate sobre os usos e costumes da montaña, e Zalo fai leña do árbore caído cando me lembra que non é a primeira vez que me perdo e, como na vez anterior, por culpa de querer levarme a casa un feixe de postais. Tampouco entendo a presa, e menos nun grupo tan reducido, despois de todo ¿a quen non lle gusta mirar esas imaxes para activar as lembranzas?.

Con estas amables discusións acercámonos os muíños do Poço das Cabanas, onde aínda insisto en levarme na mochila máis fotogramas destas construccións onde, non fai moito tempo, moían a materia prima para facer ese alimento básico da nosa dieta atlántica que é o pan. Ó pouco de deixar ás nosas costas o conxunto de muíños rompe a chover, bañando os enormes pastizais e ameazando con empapar tamén as nosas roupas, polo que temos que alixeirar o paso para non chegar enchoupados ó coche, despois de cinco horas e catorce quilómetros secos. Por fortuna os nosos impermeables impiden que o zume das nubes nos amole a tarde de domingo e para celebralo, despois de recoller o vehículo que nos truxo ata aquí, imos a tomar uns finos a Ramarigâes, facendo plans para o próximo domingo: a uns espéranos as terras de A Lama, a outros O Courel. Que a forza nos acompañe para sorrirlle, unha vez máis, ó espertador.

E3 Trilho dos Miradouros (Paredes de Coura)





Xoves, 12 de outubro de 2006

¿De onde sae o sentimento de pertenza a un territorio, a un país, a unha patria? Hoxe celebrase o día da hispanidade, e como non atopo motivo para conmemorar esta onomástica, ¿o xenocidio de miles de indixenas americanos? ¿a expulsión de xudeus e mouros? ¿o proceso de doma e castración do Reino de Galiza? ¿a victoria dos tercios de Flandes ou a sublevación fascista? ¿o estado das autonomías e a incorporación no mercado común?. Non, certamente é allea a celebración dunha nacionalidade que non sinto, que me foi imposta á forza, como o bautizo da fe católica: a ambas cousas renuncio, e fago oficio dobre de apostasía. Por eso non atopo nada máis natural que refuxiarme máis alá da fronteira, onde as televisións non retransmiten a parada militar dese exército que é garante de unidade e integridade territorial: non existen colonias sen a imposición das armas, ¿non e certo?.

Así que levántome rebotado coas teas de arañas, e voume rodeando desa cobertura afectiva que evita que manifeste un sentimento que non comparten a maioría dos meus compatriotas (quero dicir desa patria que sinto), estrelándome contra o muro inexpugnable da realidade. Primeiro aparece Xurxo, que seguro que ignora a mala dixestión que me causa esta data, e despois recollemos a María Chinita, que xa ten experiencia en sufrir os meus rancores co mundo, e despois a Tesorito, co que non solo tratar destes aburridos temas, e Zalo, que neste punto é o que me comprende e comparte afinidades políticas. Bo, xa estou a enredar: se supón que tiña que contar una agradable día de pateo polas terras portuguesas, con esta boa compaña, e non a expoñer outra vez as miñas pallas mentais sobre estados e nacións.

Seguindo a fórmula de anteriores edicións, detémonos a xantar polo camiño, e como ninguén pon pegas seguimos a proposta do caudillo camiñante, e sentámonos a unha das mesas de O Pote, na vila fronteiriza de Tui, onde improvisamos un menú para todos: taza de caldo, tortilla de patacas e churrasco de porco. Tampouco estamos para encher o depósito a tope, que despois non hai quen dea un paso, e ademais agradécenolo o peto que, polo menos o meu, non está para grandes festas. Eso si, permitímonos algunha lambetada, porque ¿a quen lle amarga un doce?. E despois de pagar cruzámolo río, deixando atrás un país que aínda non sabe como chamarse.

Chegamos a Paredes de Coura, e dende alí ó lugar de Travanca, deixando o vehículo ó comezo dun camiño de terra que dá acceso a paraxe protexida de corno de Bico. Aquí facemos os estiramentos de rigor, aínda que sempre hai quen se estira máis que outros, mentres o Zalo tenta instruírnos sobre as peculiaridades do recorrido que imos a realizar. Comezamos camiñando polo Trilho da Varanda do Coura, subindo por unha pista forestal alfombrada polas follas verdes, vermellas e amarelas, como a bandeira portuguesa, que se foron desprendendo dos impoñentes castiñeiros e carballos que proxectan a súa sombra sobre nós. Agradecémola, porque o sol ponse un pouco farruco co outono, e fainos suar a subida.

Pouco a pouco imos gañando metros e vai desaparecendo a cobertura arbórea e deixando paso a enormes bloques de granito que nos levan ó Alto da Pena, onde atopamos unha curiosa estructura de metal sobre un deses bolos de pedra, o Penedo do Rebolinho, a 735 metros de altitude, dende onde podemos observar unha fantástica vista de Castinheira, no monte de Travanca e a vila de Paredes de Coura. A pesar das queixas dos meus compañeiros disparo unha e outra vez a cámara, querendo rexistrar a nosa presencia nesta atalaia metálica, e as panorámicas que nos ofrece, con un ceo no que as nubes non teñen intención de aparecer.

Descendemos outra vez e adentrámonos na fraga, onde hai un pequeno continxente de guerrilleiros lusos que non teñen tampouco ganas de celebrar o día da hispanidade, aínda que polas chea de botellas que teñen no seu campamento seguro que algo celebran. E dende aquí acometemos outra pista que nos conduce ó segundo dos miradoiros: o de Riomao, a 802 metros de altitude, onde apreciamos unha boa visión da Serra do Corno de Bico e do Vale do Río de Cavaleiros. Aquí o Zalo fai gala das súas habilidade lingüísticas e confraterniza con un paisano armado para quitarlle información topográfica e podernos guiar sobre o itinerario que debuxou na súa cabeza, mentres Xurxo intenta descubrir por onde lle entran as pedriñas que leva nas botas. Seguindo a pista forestal, onde empezamos a ver os efectos dos incendios do verán pasado, cos bosques de piñeiros arrasados, atopamos un cruce onde márcanos a dirección do Trilho dos Miradouros e a do Trilho da Varanda da Coura, aínda que o noso guía decide abandonar os sendeiros marcados e adentarse nun terceiro ramal que sinala o Caminho da Cruz.

Este treito é bastante aéreo e, polo tanto, tamén bastante árido, as poucas árbores que atopamos están calcinadas, e o sol aperta con forza sobre a tropa poeirenta, aínda que o atractivo que presenta a visión dos campos de pasto e cultivo e as pequenas aglomeracións rurais que salpican o val, ben merecen a pena o esforzo. A fraga, ou o que queda dela, vai deixando paso a unha sucesión de bloques graníticos, que nos levan a Cruz Vermelha, onde intento facer unha replica dunha crucifixión e acabo sendo lapidado, ou sexa: quen non son o único que vin “A vida de Brian”. Seguindo por esta monótona pista chegamos a unha bifurcación, preto do Alto do Cabeço, e tómanos a dirección de Corno do Bico, que está ben sinalizada, aquí tomamos outra vez contacto cunha fraga de especies autóctonas que, como ben di Zalo, forman unha sinfonía de cores. Sorprendidos pola variedade cromática chegamos a un pequeno estanque, e detémonos conmocionados pola súa fráxil beleza e, abandonamos o camiño principal para adentarnos na espesura da fraga.

Por unha estreita senda desembocamos na área de Corno do Bico, composta por unha basta e densa mancha de árbores, e unha elevada diversidade de especies non só arbóreas, senón tamén arbustivas e herbáceas que no seu conxunto constitúen un hábitat esencial para numerosas especies animais. Este é un pequeno santuario natural modelado no período da dictadura do Estado Novo, onde os servicios forestais desencadearon un proceso de arborización e valoración forestal nun espacio que, ata entonces, era ermo pola excesiva actividade pastoril. Ata en esto foi diferente a dictadura española, dedicada unicamente ó espolio mediante grandes pantanos que mostraban o seu máis absoluto desprezo polo medio ambiente.

Estamos no Alto do Espiñeiro, onde un marco xeodésico marca 883 metros de altitude, e non podía faltar a súa estructura metálica exercendo a función de miradoiro, onde se abre unha paisaxe maxestosa sobre o Val do Coura, e máis ala os Vales do Vez e Lima. Tamén se destacan cara o leste os cumios das Serras de Peneda e Soajo, cara o oeste a silueta aplanada da Serra d’Arga e un pouco máis lonxe o Bom Jesús de Braga e, máis aínda, cara o norte divísanse as montañas dese país que nos sufre. Aínda nos quedan ganas de subirnos ás pedras que acompañan a caseta de vixilancia forestas, e pasamos algúns apuros para baixalas, e xa que estamos así seguimos descendendo, baixo a sombra dunha formación pechada de carballos.

Neste treito María chámame a atención sobre a cantidade e variedade de cogomelos que hai nas beiras do camiño, ben certo é, nunca vira tantas formas distintas, algunhas de gran tamaño e con unha gama de cores impresionante: dende o vermello de fogueira das amanitas, coas súas características pintas brancas, ata unhas similares ás patamelas, pero dun marrón máis intenso e tamén salpicadas de manchas, e outra alaranxadas, grisáceas, douradas, de forma e textura variable. Por si algún día atopo a alguén que entenda grávoas no arquivo dixital, aínda só pola súa beleza xa merecen ser convertidas en postais. Con todas estas interrupcións o grupo alónxase, e teñen a deferencia de esperarnos nun cruce de camiños. Menos mal, porque aparte de Zalo, ninguén ten unha idea clara de onde nos atopamos. Mais adiante atopamos unha gran represa, que está practicamente seca, e que supoñemos que é Riomau. Curiosamente está prohibida a navegación e o baño, aínda que cústanos imaxinarnos a quen se lle ocorrería traer unha embarcación ata aquí, pero bo, hai xentiña para todo: nos somos unha boa mostra, vagando por estes camiños do señor.

Voltamos ó cruce de camiños por onde collemos a dirección do Caminho da Cruz, pero saíndo pola indicación do Trilho dos Miradouros, co que completamos un circulo no mapa imaxinario que o noso guía ten na cachola. Dende este punto comezamos a parte final do descenso pola pista forestal, da que non voltamos a desviarnos ata chegar a unha pequena poza, onde tomamos as derradeira fotografías, a pesar de que algún pailán insista en romper os reflexos do noso grupo na auga estancada. Tampouco ten que esforzarse moito, porque neste momento rematase a batería e con ela a galería de lembranzas pixeladas. Tampouco hai moito máis: o resto é terra e cansazo, ata que alcanzamos o coche.

No traxecto de volta algúns durmimos coa selección de música clásica coa que nos ilustra Xurxo, e ó chegar á metrópole Zalo abandónanos e o resto decidimos estrear o piso de Tesorito, cunha improvisada escalibada, pasta e espárragos. Os nosos estómagos non foron demasiado esixentes, e o viño e as catro horas invertidas no pateo fixeron o resto. Sortearamos o día da hispanidade inventando un novo territorio: o dos seres queridos que, en certa maneira, son tamén a miña patria.

E2 Trilho dos Combatentes da Travanca (Paredes de Coura)



Domingo, 8 de outubro do 2006



Tódalas tradicións teñen un comezo, como xa dixera o sabio, e para darlle continuidade, para que adquiran o carácter necesario para converterse en costume, reunímonos por segundo domingo consecutivo coa intención de xantar, camiñar e compartir sendeiros y sorrisos. Temos a intención de repetir o recorrido que, fai exactamente tres semanas, descubrín co caudillo do Club de Camiñantes, nunha desas tardes amables de outono nas que o ceo invita a abandonar a preguiza do sofá e saír a respirar algún rabo de nube.

Ó núcleo central destes pateos dominicais: Nacho, Xurxo e este pretensioso cronista, únesenos Vicki, que tamén ten saudade dos grandes espacios e a súa irmán, María, á que rifa cariñosamente pola súa roupa mimetizada e as súas botas de sete leguas, certamente non ven cunha indumentaria moi montañeira, pero as ganas tráeas todas.

Para pór orden e concerto na tropa, e comezar con bo pe, detemos o coche no Stop, e como o atopamos fechado e non podemos meternos unha sesión de arroz malandro con panados, xantamos enfronte, no Marco de San Pedro, unhas boas racións de franco asado con patacas e arroz, por media ducia de euros por cabeza. Satisfeitos coa relación entre calidade e prezo, e despois de resistir o encanto da feira que atopamos un pouco máis adiante, conducimos ata Paredes de Coura, aínda que nesta ocasión non teñamos ningunha invitación musical, e tomando a dirección do pobo de Cunha, chegamos a Ermida da Sra. Das Abróteas, onde comeza o Trilho Combatentes da Travanca, que é o noso obxectivo. O sendeiro toma o nome en alusión ós combates que se produciron nos días 9 e 10 de agosto do 1662, na Guerra da Restauración, onde os portugueses romperon definitivamente os lazos que lles unían administrativamente co resto da península, poñendo fin á dominación española e conformando o único estado nacional da Europa occidental.

Despois dos estiramentos de rigor, que sempre son menos dos que precisan os nosos músculos atrofiados pola metrópole, rodeamos a ermida, para acceder os campos de cultivo que están baixo a súa sombra, onde empezamos a atopar as marcas características deste tipo de trilhos de pequeno recorrido, vermellas e amarelas, que en ningún momento nos abandonaran e impedirán que erremos o camiño.

Esta é a esencia que pretendemos imprimir nestas saídas dominicais: un grupo pequeno, unha ducia de quilómetros e unha cantidade de horas reducida, que xa imos maiores e imos sumando achaques e lesións. Os tempos en que cargábamos vinte quilos ó lombo, durante máis de dez horas, sorteando desniveis insufribles, quedáronse atrás, agora son outras condicións.

Ós poucos metros saímos a unha estrada, pero abandonámola deseguida para coller unha pista de terra que se abre á esquerda, pola que avanzamos sorteado grandes charcos que deixaron as primeiras chuvias da estación outonal. Pese a que xa están lonxe os momentos nos que nos derretíamos nos areais que salpican a nosa ría, aínda levamos os brazos descubertos, querendo sentir os derradeiros lambetazos dun sol que xa vai canso.

E ademais a monotonía da pista é só para acostumar os nosos pasos, porque chegados a un cartel que nos advirte das condicións de acceso nos períodos de risco de incendio, xiramos novamente a esquerda para comezar unha pequena ascensión por un camiño semi empedrado, onde nos envolven os colores das xestas e dos toxos, que son endémicos a ambas beiras do Miño.

Dende aquí adentámonos nun bosque mixto de piñeiros e castiñeiras, no Monte da Coroa, aínda que lamentablemente son os primeiros os que máis abundan, e non atopamos máis vestixios da presencia humana que o propio camiño que pisamos, que a diversa vexetación intenta ocultar, e polos muros camuflados baixo mantos de musgo que, en tempos, servían para delimitar terras de pasto e tamén montes particulares. Imprimimos as nosas pegadas entre as liñas verdes da herba e as liñas marróns das agullas dos piñeiros, que forman un certo orden natural nestes sendeiros por onde, unha vez que desaparecen as nosas sombras, só permanece o silencio.

Seguindo as indicacións da folla de ruta que levamos, e coa débil memoria do noso guía, subimos un cortalumes crendo que vai a conducirnos o punto máis alto do camiño, pero despois de gañar uns metros non vemos nin unha soa sinal, e temendo un motín a bordo, decidimos voltar sobre os nosos pasos e continuar entre os piñeiros perfectamente aliñados, por onde non tardamos en atopar a sinalización que nos conduce a outro cortalumes, este si, que nos conduce, despois dunha forte subida, ó marco xeodésico que marca os 701 metros, no Alto de Travanca, onde temos unha panorámica marabillosa do Vale do Coura.

O ceo cubriuse mentres nos acercabamos, paseniñamente, ás nubes, e temos que botar man das roupas de abrigo, eso si, despois de facer as fotos de rigor no cumio, como mandan os manuais montañeiros, para que ninguén poña en dubida as nosas fazañas, que incluso neste caso poderiamos dicir bélicas, porque cando comezamos a descender atopámonos cos restos dese exército que, fai tres séculos e medio, decidiron o futuro desta nación atlántica. Por fortuna para nós non teñen ganas de combater esta vez, e limítanse a buscar algunha peza de caza que sexa comestible.

Tan pendentes estamos dos movementos destes homes armados que case non nos damos conta do que mudou o paisaxe, xa que estamos nos viveiros forestais do Estado Novo, unha especie de illas botánicas coas que o fascismo portugués intentou poñer un pouco de orden nestes paraxes. Ademais de resultar curiosa a alineación dos árbores que franquean o camiño, chámanos a atención a rareza das especies como os abetos, bidueiros e cedros de Oregon, que forman manchas compactas limítrofes con outras especies autóctonas como o castiñeiro, o carballo e os diversos tipos de piñeiros.

Aquí, aínda que non chegamos a ela, está a casa forestal de Cerdeira, e xunto ós muros que conducen ata ela detémonos, refrescando as nosas gorxas coa auga fresca que se derrama nun estanque pragado de follas secas. Mentres tomamos un respiro dedícome a capturar as imaxes dun cardume de cogomelos que crecen xunto ós ourizos que se precipitaron, nun salto mortal, dende os castiñeiros, iniciando unha colección que aínda non cesou, mentres María busca no mapa un pobo onde podamos tomar un café.

Descendendo dende o Alto da Portelha, onde os seguidores de Salazar crearon esta curiosidade botánica, asistimos ó espectáculo que a variedade de fungos e cogomelos que trouxeron as chuvias dos días pasados, e pouco a pouco recuperamos a fraga mixta dos inicios, ata desembocar no núcleo rural de Penim, onde volta a saudarnos un sol preguiceiro que verniza os tellados desta aldea, onde atopamos improvisadas provisións. Si, xa probara as mazás deste lugar, e non hai mellor maneira de recuperar forzas que encher o bandullo con este froito do paraíso. Mentres trabamos con voracidade nestes manxares, sorteamos amplas extensións de milho miúdo, cereal autóctono anterior á chegada do millo americano, e co que se fan as típicas papas do Coura, que din as guías é algo único no patrimonio gastronómico nacional.

E chegamos á Capela de Santo Estevâo, onde Xurxo e María dannos unha mostra gratuíta dos efectos benéficos da abrazo terapia, a pesar de que o resto da tropa non parece moi proclive a crer en tales prácticas. Dende a capela continuamos por un camiño que sae ás súas costas, para acadar o barrio de Codeçal, pertencente ó lugar de Cerdeira, que nos recibe cunha continuación dos campos de cultivo e de pasto, onde pacen alleas á nosa presenza varios exemplares de vaca barrosá, que mentres intento inmortalizalas cómense a batería da cámara, mentres o sol se derrama sobre a herba.

Tras outro pequeno tramo de asfalto, no que voltamos a asaltar as ramas de outra maceira, vencidas polo peso de ducias de froitas douradas, imos abandonando as casas e os campos para adentrarnos por estreitas corredoiras en belas e frondosas fragas autóctonas, onde reina, con toda a súa maxestuosidade, o carballo. Aínda que as forzas da nosa pequena partida guerrilleira comezan a fraquear, non deixamos de marabillarnos pola beleza deste tramo, chamado Monte de Assureira, onde atopamos muíños agochados entre a maleza, restos de antigas calzadas de pedra, e levadas por onde aínda corre cantareira a auga.

E un bosque enfeitizado e parece que en calquera momento váisenos aparecer algunha criatura máxica, pero o que atopamos é o cruce de outro sendeiro e, un pouco máis alá, uns viñedos aínda repretos de uvas negras como a noite, que nos anuncian as primeiras construccións de Roriz, aldea da freguesía de Infesta, onde, ó pisar os primeiros tramos de asfalto, xiramos a esquerda, ata chegar a unha embarcación nostálxica do océano que nos indica o novo camiño de terra por onde percorremos os derradeiros montes que nos conducen ó noso inicio, na Ermida da Sra. Das Abróteas.

Recorrimos en total trece quilómetros e medio, en aproximadamente catro horas, e non podemos resistir entrar no recinto coa melodía dos prisioneiros británicos que construíron o ponte sobre o río Kwai. Só nos resta completar os estiramentos de rigor, que Vicki, preparada para a guerra, realiza con esterilla incluída, dando una mostra do que deberíamos facer todos, aínda que non cunda o exemplo.

Abandonamos Cunha con ganas de voltar, e no regreso facemos plans para a próxima semana. Parece que se repetirá a historia, aínda que non teñamos intención de facelo.

E1 Sendeiro de San Xusto (Cotobade)



Domingo, 1 de octubro de 2006





Continuamente reinventámonos e voltamos a reeditar vellas obsesións, como a de imprimir as nosas pegadas nos sendeiros que, nos tempos pretecnolóxicos, comunicaban os pobos que conforman esta terra que sentimos como nosa. Xa non somos os mesmos que conquistamos montañas, ou que éramos conquistados por elas, aínda que os nosos corpos conserven rastros daqueles cumios e a suma de esas cicatrices nos conformen, como o paso inexorable do tempo. E por iso aquí estamos, unha vez máis, saíndo da Carballeira de San Xurxo, para facerlle honra ó debutante que acompaña a estes restos de aquel Comité Central de vida efémera e gloriosa, que precisamente aquí, nas terras de Cotobade, tivo os seus inicios.


Comezamos o PRG 29 lamentando que non sexa un seis de agosto, e saír comulgados para levar na mochila unha boa indulxencia para os nosos pecados, intentando captar a esencia das árbores centenarias polas que loitou a boa xente de San Xusto. Baixando polo pequeno tramo de estrada que nos conduce ó río Lérez observamos os estragos dos incendios que asolaron a esta comarca no verán, e aos tres róndanos pola cabeza a idea de que este crime quedará sen castigo, e os culpábeis deste desastre ecolóxico cometerán outros, hasta converter o país en cinzas.

Nas beiras do Lérez, que ten un sospeitoso cor grisáceo, detémonos a observar os pequenos baños de augas sulfurosas, que saen a unha temperatura estable de 22 º e que, según a nosa guía, son beneficiosas para problemas de pel e de aparato dixestivo. Aínda que de seguro viríanos ben para combater os excesos etílicos da véspera, decidimos desestimar a inxestión desta auga que cheira a sotanas rancias e gatos mortos e adentrámonos nas ruínas do antigo balneario, que dous anos antes de comezar a Revolución de Outubro xa estaba mitigando os males da poboación local con doce bañeiras de augas medicinais.

Tamén en ruínas atopamos dous muíños, auténticos tesouros do noso patrimonio etnográfico, que pouco a pouco vai desaparecendo, como esa memoria histórica que agora celebramos e que sen embargo desvanecese como a dos peixes, que por certo tamén están ausentando dos nosos castigados ríos, por efecto dos vertidos, pola proliferación de encoros, e agora tamén polas cinzas dos nosos montes.

Dende o derradeiro muíño xiramos cara unha fraga característica de ribeira: bidueiros, salgueiros, amieiros e carballos, que resisten moito mellor a bafarada mortal das chamas, e comezamos a ascensión ata que desaparece das nosas vistas o río, e tamén o ceo, pola densidade forestal das especies autóctonas. Aquí entroncamos co GR 94, un sendeiro de gran recorrido, pisando un terreo cada vez máis húmido, sementado por fentos xigantes, ata chegar a un deses regatos que engordan o leito do Lérez, que adiviñamos no eco das súas augas cen metros máis abaixo.


Atopamos ó noso paso multitude de árbores caídos, vencidos polo tempo e as treboadas, que lle confiren un aspecto fantasmagórico ó noso recorrido, e tamén complicadas arquitecturas de pedra que dirixen o sendeiro e encauzan regatos, diminuíndo a altura ata volvernos a atopar co río, na impresionante Ponte Nova, que foi construída no século XVIII, onde mostra a súa natureza máis salvaxe, aínda que nesta ocasión a espuma non sexa branca, polos efectos que xa constatamos ó principio.

Sobre as pedras centenarias da ponte, escoitando as cantigas monótonas que nos cantan as súas augas, decidimos deternos para que Nacho, erixido en portador das nosas provisións, saque da mochila unha botella de Ribeira do Douro, dúas barras de pan e varias latas de malva e de pementos de piquillo. Os tres estamos famentos como mosqueteiros, e cada un conta cadansúa historia mentres van minguando as existencias que gardaban os envases de vidro e metal, noutro novo lamento comunal polos amores perdidos ou lonxanos. C’est la vie, que dirían os meus políglotas acompañantes.

Pero a que nos toca vivir é esta colección de pasos que nos levan a voltar a encher a mochila e a abandonar o rumor incesante do Lérez, para internarnos en corredoiras ocultas entre árbores centenarios, como se camiñaramos trincheiras en medio dunha guerra silenciosa. Pero aquí non hai inimigo visible, e loitamos contra das nosas propias forzas, gañando outra vez altitude ata comezar o sorteo de prados de un verde que nos devora os ollos, mentres nós devoramos as primeiras mazás que dende as ramas máis baixas espertan a nosa gula. Durante esta parte do sendeiro estamos baixo o abrigo dunha fraga mixta de carballos, piñeiros e castiñeiras, e comemos tamén as primeiras castañas do outono, para completar a nosa dieta. O terreo faise cada vez máis húmido ata chegar a un regato que vadeamos sen dificultade.

Continuamos por un camiño empedrado, por onde seguramente non fai demasiados anos podíase ver a pegada dos carros cheos de fariña que discorrían dende o muíño, que atopamos en ruínas nada máis cruzar o regato, para intercambialo por outros productos básicos, nunha economía de troque que está definitivamente desaparecida.

A pesares do abandono do rural aínda atopamos algún paisano afanado nas tarefas do campo, que nos saúdan e con quen detémonos un intre a falar dos efectos dos incendios do verán na zona. Debeu ser un espectáculo dantesco para esta xente, impotente ante o avance do lume cara as súas propiedades, pero aínda así seguirán, quizais sexan vellos de máis para elo, sen que lles xermine a rebeldía, a necesidade de desfacerse das raíces de estas catástrofes que teñen moi pouco de naturais.

Nestas veigas facemos colleita dunhas mazás roxisímas, como as dos contos, e comémonos algunha aínda viva, coa sabia que a unía ó árbore intacta, un luxo gastronómico que a cidade nos nega. E con este botín camiñamos cara as primeiras casas de Cutians, que recorremos pola carreteira, facendo inventario do feísmo que invade os pobos que conforman este país que nos tocou sufrir. Certo que tamén admiramos belísimos pazos e casas solaregas, pero o que abundan son esas construccións de novos ricos, que deixan morrer as casas dos seus antergos e levantan muros de ladrillo de agresivas formas, que danan a vista e o entorno.

Despois desta breve incursión no núcleo rural, volvémonos internar na masa forestal, por outra corredoira alfombrada de herba que nos conduce a sortear outro pequeno regato, e dende aquí comezamos a ascender lixeiramente, ata que desaparecen da nosa vista as derradeiras casas de Cutians. Aquí marabillámonos pola visión das viñas, que na súa maioría están ben coidadas, e que están cheíñas de uvas negras como ollos de xitana, esperando a vendima que debe estar próxima.

Volvemos ver casas ailladas, a maior parte delas abandonadas, parece ser que canto máis grande e máis bela é a construción o estado de abandono é tamén maior, e fantasiamos cos usos que nós poderíamos darlle, nestes tempos en que o turismo rural é unha actividade empresarial en alza. Aínda que só teñamos boas intencións, e no fondo ningún dos tres nos imaxinemos levantando estas ruínas.

Xa en Fontán, o seguinte pobo atopamos no noso vagar, marabillámonos co Muíño do Cubo, chamado así pola súa xigantesca boca de auga, de máis de seis metros, e resúltanos curioso que se atope en tan bo estado de conservación. Un pouco máis adiante, xa no corazón do pobo, calmamos a sede nunha fonte e enchemos as nosas minguadas cantimploras.

Cruzamos esta parroquia de San Xusto de Sacos ata chegar ó lugar de Calva da Viña, onde podemos contemplar a igrexa de Santa María, templo románico do século XII, dominando o Val do Lérez, e dende aquí contemplamos o efecto devastador dos lumes do derradeiro verán. Como curiosidade, o ábsida presenta o tellado apoiado en pequenos arcos sobre ménsulas labradas e unha cruz grega sobre as figuras do carneiro e do lobo, coroando a parede este.

Alí comeza a historia dos pui-pui, e pouco me dura a fortuna de saberme con un grande, mentres que Nacho ten un pequeno e Xurxo non ten, o ver un burro entre a sucesión de canastros que nos saen ó paso e caer, definitivamente, na burra. Tamén aparece a chuvia, e temos que quitar os chuvasqueiros da mochila, e buscar refuxio baixo o enorme castiñeiro que garda a entrada do Pazo de Bermúdez de Castro, que está parcialmente rehabilitado, vestixio vivo da importancia deste lugar en outros tempos. Para combater os rigores climáticos propios da estación, ou máis ben do cambio de estacións, deleitámonos cunhas peras enormes e cuns figos saborosos que nos ofrecen as rúas desta aldea que aínda conserva a vida rural dos nosos antergos.

Abandonando o núcleo rural atravesamos avenidas de pedras centenarias, que quizais en outros tempos formaron parte das vivendas primitivas dos primeiros moradores, dado a proximidade do complexo megalítico d’A Laxe das Rodas, que atopamos totalmente calcinado e onde, a pesar de que os buscamos, non atopamos nin un só petroglifo, coa súa provisión de labirintos, cérvidos e figuras antropomórficas.

Nós completamos o círculo, despois de catro horas, voltando á Carballeira de San Xurxo, onde aquel cura senvergoña quixo vender o que por dereito pertencía o pobo.

E0 Eu chorar chorei o domingo a tarde


Novembro de 2008

Eu chorar chorei o domingo á tarde...

Eramos poucos e pariu a vella. Como non coxeo abondo despois das pateadas con esa particular familia que é Caminhantes e dos intentos, con menos suceso do que eu desexaría, de revitalizar Congostra e das saídas en solitario ás que teño volvido nos últimos meses recuperando unha vella afección abandonada nin das esporádicas saídas con un ou con outro, agora ademais fíxenme adepto de Anxo que, eivado e todo, está nunha de consolidar un pequeno grupo para pateos de pequeno formato, con xantar incluído, no domingo á tarde.

Que veña Lorenzo...

A cousa ten mérito. Parece que lle ven salva-lo domingo a algunha xente que considera este coma un día maldito (aparentan estar a piques de ir traballar o domingo do mal que o pasan, seica) e Anxo, o seu mentor, mantén o intuito de que sexa un grupo numericamente pequeno. Que caiba en dous coches di el, veremos. Pero eu xa teño comprobado que iso mais que de Anxo vai depender de Lorenzo.

Que veña Lorenzo e que diga a verdade.

A verdade é que parece xente que se move maiormente de maneira heliotrópica, coma os xirasois. Se Lorenzo está, van e se non está, fican. Non aman as nubes e por tanto dificilmente saberán da luz que hai no fondo do mato nos curtos días do outono cando o sol é unha abstracción. Tampouco saberán o que é unha molladura.

Para alén de todo iso o saír o domingo á tarde non impide trasnoitar o sábado co cal conséguese a cadratura do círculo de combinar copas, xantaradas e pateadas. Un notable deseño!, aí é onde o Anxo estivo campión.

Que diga a verdade pero con cautela.

A cautela da verdade verdadeira é que non se sabe ben se é unha pateada con xantar previo ou un xantar con paseo posterior. Claro que ¿Quén quere saber tal cousa?

Quen o queira saber dispón ademais, e isto é marca exclusiva e orixinal de casa Padín, dun relato da xornada, especie de crónica deportiva, onde o noso pastor nos lembra e nos ilustra sobre o que fixemos no día, creo eu que con bo criterio por aquilo de que pode haber quen non saiba por onde andou, cousa mais común do que poida parecer.

Así, para alén da cadratura do círculo disfrutamos tamén do círculo perfecto: gastronomía, deporte e literatura.

Iso sen mencionar as sesións de repaso fotográfico, lecturas corais e ceas ás que eu de momento me vou resistindo que tampouco hai porqué abusar que unha cousa é unha cousa e outra cousa é outra cousa e non son a mesma cousa.

Túa nai e meiga

Pero ten a súa meiguize o choio. Mesmo sendo pouca xente e levando pouco tempo xa se van acreditando lugares míticos e xa sabemos todos que a continuidade dun colectivo ten unha relación directa coa creación de mitos nos que se recoñecer.

O Stop, onde nos poñemos coma porcos de arroz malandro e viño maduro, e Paredes de Coura, onde a cámara municipal tivo a ben nos marcar unha manchea de rutas que nos teñen moi entretidos non só a Pateadas Anxo e Cia S.L. como tamén a moitos outros, veñen sendo as mecas das peregrinaxes desta nova relixión.

A verdade e que estiveron simpáticos estes courenses e deben ter conseguido con toda certeza elevar notablemente o índice de venda de finos.

Túa nai é meiga teño medo dela

Teño medo dela daquela maneira porque estas cousas enganchan e a min danme a oportunidade de me encontrar con xentes que saen pola noite, cousa que eu non fago apenas ultimamente, e que logo son quen de ir abrazarse ás árbores, cousa que tampouco fago porque non sei como levan os bidueiros esas familiaridades, e iso sempre é un punto porque seguramente de non ser aquí nunca nos dariamos atopado no mundo xentes tan diversas o cal en según que casos tamén sería unha mágoa.

Un dos abrazadores de bidueiros mais conspicuos na asistencia é un de seu nome Xurxo a quen parece que lle proe o verme do pateo o cal é bo sinal para a continuidade do grupo. Téñolle visto esa cousa indefinible que os camiños poñen na ollada dos seus elixidos, un pouso evanescente, un querer ser que ataca a aqueles feridos pola peste dos carreiros.

Porque o que a xente non sabe é que os camiños elíxente. E convértente nun Sísifo maldito condenado a un eterno ir e vir. Por iso ás veces meten medo.

Teño medo dela i ela non me come

Tamén non son así todos descoñecidos porque, como enuncia a segunda lei da termodinámica, o universo tende ao caos e outra lei da vida di que o mundo é un pano cheo de mocos e por iso xunto aos abrazadores hai tamén elementos mais ou menos eivados procedentes de Caminahntes o cal lle da un aire familiar á esta cousa epigonal que fai que me sinta como na casa.

Nomeadamente alégrame a presenza de Nacho que aquí se transmuta de Tremendopavo en Tesorito e que malia abandonarnos ás veces pola mar océana a min préstame a súa presenza reconfortante.

Mesmo unha vez nos visitou Iolanda procedente da súa nube particular nun lugar onde o mundo se chama Vilagarcía e mesmo Panette ten paseado os seus reais con estas compañías dominicais.

Túa nai e meiga teu pai un mal home.

O único mal home censado de momento é o xefe do quiosco ao que lle entrou unha furia fotográfica fora do común que non deixa pedra nin herba sen lle rouba-la alma e que sempre se anda perdendo porque non está ao que ten que estar e logo pasa o que pasa, que se perde. Unha calamidade.

Por todo iso e por moitas outras cousas das que agora non me lembro, saúdo esta nova empresa da multinacional da pateada que xa imos sendo e pretendo seguir arrastrándome por eses carreiros que aínda van quedando.

Mentres poida seguir coxeando e cobregueando por eses innúmeros cardumes de carreiros que diría un poeta que eu sei.

Enquanto há força.

Se así non fose, sempre poderei asistir á parte gastronómica e literaria. E mesmo vé-las fotos.


Zalo de Paramos. Novembro de 2006

Archivo del blog

Seguidores