E292 Sendeiro do Pantano de Irabia (Val de Aezkoa)

Xúpiter, 26 de setembro de 2013

Xa levo un tempo escoitando o cruxir da madeira no pasillo e a sinfonía metálica dos trebellos da cociña, cando o meu compañeiro de camarote dime: “veña, vamos”, e un lixeiro movemento de cabeza faime lembrar que na véspera mandeille un gin-tonic de máis. Os meus colegas, cómplices de troula, xa están torrando pan e quentando leite para un almorzo enerxético, mentres eu so consigo erguerme co arrecendo do café.

Para espertar dáme por conectar a computadora e seleccionar un disco de Unicornibot, más os mathrock de Pontevedra só conseguen inzar un feixe de protestas entre os meus amigos e remato trocándoos por Julieta Venegas.

E bastante máis cedo do que acostuma nas convocatorias dos Eivadiños, e os meus movementos son tan lentos como as dunha lesma, aínda así conseguimos saír do noso refuxio de Murillo antes das nove, en direción ó Val de Aezkoa. Aproveito para mandarlle unha continuación dos meus soños no asento traseiro do Petete móbil, e cando volo abrir os ollos sinto un deses saltos no tempo nos que se refuxian os fantasmas.

Garaioa, Aribe, Garralda… noutra vida recorrín os seus sendeiros e sorrío á sombra daquel que fun, que aínda debe andar vagando por estas paraxes, mentres tento con Iosu, en van, poñerlle unha data a esta lembranza.

El nos leva ata Orbaizeta, a outra porta de entrada á Selva de Irati, e de aquí a Arrazola, o derradeiro núcleo rural onde a estrada se estreita e transformase nunha pista forestal que vai case ata os pes da presa do encoro de Irabia, onde comeza a nosa andaina.

Antes temos que deternos na caseta forestal para abonar os cinco euros da cuota do coche, que xa pagaramos onte, cousa festexada polo noso miguel, que a pique estivo de activar o turbolover pola simpática moza que nos recibiu na entrada ó parque.

Camiñando xa, a montante, polas beiras do Irati, espertaron tamén as inclinacións micolóxicas do noso guía, que non dubidou en botar man á navalla para cortar dúas lepiotas de bo tamaño, que iniciaron unha recolleita da que daríamos conta na cea.

A pesares de camiñar a escasos metros da auga era ben difícil quitar unha panorámica do encoro, dada a espesura do faial.

Eu tirei un bo tramo en cabeza, por non retrasarme pola insistente dor nos pes que arrastraba dende o primeiro día da expedición, quizais xa era hora de ir comprando unhas botas para a nova temporada invernal, e aledoume a sintonía na que camiñaban os meus compañeiros, que estaban especialmente faladeiros esta mañá, marabillado por unha fraga enfeitizada que, a pesares de que non era a primeira vez que a recorría, me descubría os seus mellores encantos. A vida bulía polas ribeiras do encoro de Irabia, e ata nos árbores vencidos xurdían novas formas de vida, fungos de texturas e tonalidades diversas, e pequenas flores que resistían o comezo do outono. 

Despois de percorrer uns cantos quilómetros, cruzamos por unha ponte de pedra o río de augas esmeraldas, xa adquirindo a aparencia de tal, e previa consulta ó mapa que levabamos con nós para reafirmar o noso rumbo, chegamos a unha Casa Forestal abandonada (eu pensei que era unha Casa da Luz, pois ben podía remontarse á construción do encoro en 1912), que no seu tempo debeu ter a súa importancia para a económica do val. 

Eu votaba, se no monte fora posible a democracia, por darlle algo de repouso os meus peciños alí mesmo, máis o noso guía tangueunos para que apurarámo-lo paso, pois aínda non estabamos a metade de camiño, e tiña fundadas sospeitas de que non chegaríamos a tempo para xantar onde tiña pensado.

A pouco funme quedando atrás, cada vez que paraba a tirar unha foto os tres mosqueteiros eran unha silueta afastada entre ó faial, máis estaba da miña parte a súa afeizón micolóxica, xa que non desaproveitaban cada cogomelo que lles saía ó encontro para debater se era comestible ou non, a pesares dos carteis de “Produktu Naturalen Barrutia”, que indicaban que esta era unha zona acotada para a recolleita de estes e outros produtos naturais.

Un par de vacas de grandes cornamentas nos saíron ó paso na pista que da ás Casas do Irati, de onde sairamos o día anterior, por onde vimos tamén un número significativo de excursionistas, e antes de chegar á casa forestal demos un novo quebro ó camiño, e comezamos unha costa bastante pronunciada para iniciar o regreso. Iosu e Xacobe non sei moi ben de que ían falando, pero semellaba que tiñan folgos para iso é para máis, mentres Miguel facía de Correcamiños na cabeza do pelotón, e a min no me quedaba outra que fedellar as ideas do Coiote, pensando en como chegar ó noso destino.

Agora penso que, lonxe de ser un camiño monótono, este sendeiro que rodea o encoro de Irabia (e algo máis) está cheo de matices, pois a fraga, ademais de faias e abetos, que son as especies dominantes,  ten unha variedade de especies arbóreas: abeleiras, capudres, salgueiros, acivros, pradairos, tilleiros e ulmeiros…

Semellaba pouca cousa a ruta escollida este día, máis o ritmo marcado polo Iosu arrancounos non poucos suores, sempre ca ameaza de quedar sen o xantar, e mesmo tivemos que descartar a volta completa ó encoro, pois non había tempo (nin forzas, polo no que a min respecta), así que na Casa Forestal enlazamos co camiño de ida e apresura-lo (aínda máis)  paso, o que non decreceu o noso espírito aventureiro, xa que collemos un camiño algo máis afastado do río para ver se acurtabamos, e se non gañamos moito terreo, si descubrimos outro recuncho bonito da Selva do Irati.

Estiramos un chisco no muro da presa, e catro pasos despois xa estabamos no coche, que saíu como un raio pilotado polo seu dono Xacobe, que non tiña nada que desmerecer a un campión de ralis, para que non quedasen os nosos bandullos baleiros, e a fume de carozo chegamos a Arrazola, onde o paisano de Iosu non atendeu, aínda que xa estabamos algo fora de hora, tan ben como a outra vez que comera alí con el.

Unha cunca de fabas vermellas con guíndellas devolveunos á vida, regadas con un Rioja de Calahorra, das bodegas Sacesa, das que non chegou unha botella, e de segundo prato, pementos de piquillo recheos, bacallau con patacas e polo con espaguete, a escoller, e  penso que todos quedamos satisfeitos ca elección, tanto dos pratos como do viño.

Saímos de Arrazola co balbordo de risas que ergueu un beltza, un home de color que, ataviado con txapela negra e camiseta borroka, fixo gala do seu excelente euskera, xa que era orixinario de Donibade Garazi, en Iparralde, e aínda vacilou ó dono do restaurante, que pese a súa militancia abertzale non tiña falaba tan ben o idioma de seu como o vendedor ambulante, que tiña a furgoneta carregada con arneses, cencerros e outras curiosas mostras de artesanía popular.

Eu non puiden, ou non quixen, evitar a caída no sopor pertinente para favorecer a dixestión das fabas, do polo e do viño, e cando espertei xa tiña diante unha fermosa arista, Erroitzate, no alto do nacedoiro do Errobi,  que animaba a unha ascensión  senón fora porque o noso guía tiña outros plans para nós, e decidira darnos unha tarde relaxada, e aínda nos deixou acariñar a uns cabalos bastante amistosos, que pastaban perto do aparcamento de Arpea, onde remataba a estrada, é onde, non sei moi ben cantos anos fai, viñera tamén co Iosu para visitar a marabilla xeolóxica que alí se agocha.

Por un estreito sendeiro que se interna no barranco que marca a muga, deseguida divisamos a cova de Arpea, que semella unha enorme tenda de campaña formada por varias capas de pedra, utilizada durante séculos, e aínda hoxe,  para refuxio de gando e de pastores.

Hai lugares onde a maxia é máis forte que a historia, e as fronteiras semellan esvaecerse, de tal xeito que perdemos a noción do espazo e do tempo, e temos que tomar contacto coa terra, sentarnos ou deitarnos mellor, para non esquecer que tamén nós estamos feitos de terra, e de que o noso destino e volver a ela, que somos auga e vento, e que as veces basta con acariñar a nobre cabeza dun cabalo para sentir a chamada dos nosos antergos, dos celtas ou dos vascones que antes de que viñeran os tempos malditos da conquista, vivían en contacto íntimo coa natureza, escoitando as súas sabias verbas.

O sol xa debuxaba as sombras das montañas sobre nós, máis non eramos quen de afastarnos do feitizo da cova de Arpea, eran moi distintos os camiños que nos xuntaran, máis os lazos eran fortes, deses que o tempo non pode podrecer, e ó carón dunha borda espallamos un feixe de sorrisos, comentando vellas xogadas ou as máis recentes, quizais falamos de loitas ou de amores, cos olliños plagados de soños e o bandullo agradecido ou pedindo xa unha cervexa.

Custounos erguernos e con pasos preguiceiros dimos as costas a Arpea, xurando que na próxima visita subiriamos o Erroitzate, aínda que só fora para mandarlle un bico ó horizonte, e volvemos outra vez a estrada, despois de despedirnos dos nobres equinos, para mergullarnos nas derradeiras luces do día nun lugar máis máxico aínda, os cromlechs de Azpegi.

En torno as pedras milenarias erguidas polos vascóns aínda antes de que se inventaran os mapas e as fronteiras, foi esmorecendo o sol, e sentimos as forzas telúricas deste lugar, como naqueles tempos en que a natureza e os seus fenómenos daban un certo respecto, e en torno a eles creábanse lendas e mitos para interpretalas. Cos ollos cheos de maxia, de tantas paisaxes fermosas como percorreran as nosas miradas (e os nosos pés) nesta xornada, démoslles as costas a esa muga imposta polos conquistadores, e baixamos cara Orbaizeta, a pesares de que, nesta ocasión, non visitámo-la fábrica de armas, nin mercamos os seu queixo de fama ben merecida.

Orbara, Aribe, Garaioa, Abaurrepea, Jaurrieta, Ezcaroz… unha sucesión de pobos polos que aínda camiña a sombra de aquel que fun, e polos que eu, como xa é habitual paso nos brazos de Morfeo, entregado a eses soños nos que, as veces, me traba con forza a nostalxia, e outras veces as ganas de conquistar novos horizontes. Cun ollo aberto e outro pechado, sorrío o albiscar ós meus amigos en animada conversa, facendo chanza da miña condición de marmota, mentres nos internamos no Val de Salazar, onde aínda temos unha ultima parada, na Foz de Arbayun, xa cun alento de luz, máis a suficiente para que Xacobe poda tirar un par de fotos, botando man do seu trípode, onde se poda debuxar a ruta que discorre entre os vertixinosos cantís.

Regresamos á nosa base de Murillo, con algo máis de terra nas botas e cas miradas soñadoras, xa que cumpría coller forzas para o derradeiro día, no que tiñamos como obxectivo o teito de Nafarroa, a Mesa dos Tres Reis, que se nos resistira na anterior visita, fai xa uns anos, cando os Eivadiños non chegaban nin a un cento de saídas, e pensabamos que agora, tan preto de acadar as trescentas, ben pagaba un reto como este, para demostrarnos a nós mesmos do que eramos capaces.

Así que despois das quendas de ducha, e de preparar entre todos o condumio, sentámonos a mesa, cunha perola de galiña que aínda quedara do domingo, unha fonte cumprida de cogordos, unha ensalada de escarola e un paté artesán. Brindamos co viño da terra, e na sobremesa volvemos brindar cos gin-tonics, habilmente preparados por Iosu, e andivemos a enredar co feisbuc, máis por botar unhas risas que por outra cousa, de tal xeito que rematamos abríndolle unha conta ó noso anfitrión, que dende agora levaría o alcume Fendetestas, como aquel desventurado bandoleiro do Bosque Animado, a novela de Wenceslao Fernández Flores, e todo isto levounos ata pasada a medianoite, no que cada quen ocupou a súa habitación, aínda que na miña, como xa era habitual, xa descansaba o Xacobe, que seica precisaba máis horas de repouso e menos de troula…

E291 Polo corazón da Selva de Irati (Val de Salazar)


Mercurio, 25 de setembro de 2013

No terceiro amañecer na Casa Grande de Murillo espertei coma se na véspera levara unha boa tunda, pois as oito horas empregadas na conquista do Castelo de Acher semellaran talmente iso, polo menos para min, xa que os meus compañeiros da expedición galaica semellaban non acusar o esforzo, seica estaban pedindo a baixa dos Eivadiños, e xa estaban facendo plans na cociña entre pan torrado, bolachas, zumes e cafés con leite.

A min o corpo non me daba máis que para mandarlle un café máis negro cos meus pecados, e para botar unha ollada ós mapas que se espallaban pola mesa, para conquerir algún destino amable, e menos mal que acertamos cunha proposta axeitada para non esgotar todas as forzas, pois decidimos ir cara á Selva de Irati, un lugar ben coñecido polos meus fantasmas, xa que dende a miña primeira visita, fai vintecinco anos, foran moitas e con diferentes circunstancias nas que camiñara polo maior faial de Europa.

Saímos cara Otxagavía, marabillados pola bonanza climatolóxica, eu coma case sempre cos ollos pechados, quizais afectado pola picadura dalgunha variante navarra da mosca tse-tse, e unha vez alí visitamos o centro de interpretación do Irati, de onde saímos cun par de exemplares das revistas Euskalherria e O Mundo dos Pirineos, fantásticas publicación adicadas a estas terras, e cunha completísima guía da Selva, con vintecatro rutas moi ben documentadas, que Miguel tivo o acerto de mercar. 

Visitamos tamén alí unha interesante mostra micolóxica, que espertou os desexos do noso experto, que devecía por unha colleita clandestina, e despois fixemos algo de compra nunha tenda de ultramarinos, onde unha rapaciña ben xeitosa fixo que se activara o radarlove, e mesmo mercamos unha botella de xenebra para celebrar pola noitiña o regreso do noso mugalari.

Media hora despois estabamos desembarcando no corazón da Selva de Irati, preto da caseta de información onde pagamos a tasa por aparcar e onde nos fixemos cun mapa da zona e nos informamos das rutas que saían dende alí. 

No mesmo aparcadoiro dimos conta das provisións que mercaramos en Otxagavia, en un tristras papamos cadanseu bocata de xamón e queixo, pois xa ía sendo hora de almorzar, e aínda houbo quen repetiu e incluso lle mandou unhas noces para acompañar. Non, de fame non íamos morrer.

Decidímonos pola que vai río arriba, cara o pequeno encoro de Koixta, seguindo o sendeiro local, herri bidea na-69, seguindo as marcas verdes e brancas, internándonos nun faial espeso que semella non ter fin. A pesares de que cruzámonos cun GR ó pouco de comezar o Camiño vello de Koixta non ten perda, grazas á sinalización abundante, que nos leva polas abas do monte, nun estreito sendeiro entre abetos e faias, e variedade de fungos e cogomelos, como o matacandil, empregado en tempo para obter tinta para escribir. 

Seguindo sempre a montante o río Urtxurria, con abundantes subidas e baixadas, algunhas das cales arrancan as miñas primeiras maldicións, pois comezaba a constatar que os doce quilómetros do sendeiro íanme custar algo máis do que tiña pensado a priori. 

Non deixa de asombrarme a riqueza que agocha esta fraga, pois de cada especie vexetal quitou, o longo de séculos, beneficios en forma de tratamentos medicinais que agora semella que son patrimonio das farmacéuticas: a cetraria islandica, un lique común, se empregaba como antibiótico, a pulmonaria officinalis como expectorante, a euphorbia era empregada para curar verrugas, e da herba ignis, outro lique, facíase un remedio contra a tosferina.

A pesares de que o desnivel semella sempre positivo o meu corpiño o entende máis ben en negativo, máis que nada pola insistente dor instalada dentro das miñas botas, que semellaron encoller varios números, aínda que non se me ocorre protestar, xa que síntome privilexiado por estar camiñando por este recuncho do paraíso. Un océano de faias e de abetos, onde sentímonos pequenos exploradores, xa que non atopamos máis vestixios humanos que os propios sendeiros e as marcas que dirixen a nosa direción, as veces tan estreitos que se nos fai difícil imaxinar en que condicións se aproveitou a riqueza forestal do Irati, xa que non son moitas as pistas que cruzan a selva.

Saímos finalmente a unha delas, que a pouco lévanos ó encoro de Koixta, co monte Orhi ó lonxe, e as súas augas exercen unha potente atración para nós, tanto que non dubidamos en buscar unha beira segura onde espirnos e deixar as roupas, e mergullarnos nas fresquiñas augas o Urtxuria.

Demoramos o xusto para nos refrescar, mandarlle unha peza de froita e darlle un respiro ós nosos pes (os meus ben o agradeceron), e puxémonos outra vez en marcha, para emprender o camiño de regreso pola ribeira oposta a que empregaramos na ida, que nos recibiu cun desnivel que foi crecendo ata volver a cubrirnos de suor.

Outra vez no corazón da Fraga, onde non me estrañaría toparnos a Tasio facendo unha carboeira, seguindo de preto, aínda sen que fosemos moito tempo á par, os meus compañeiros, buscando o punto máis alto da ruta, con algo máis de trescentos metros de desnivel acumulado, onde ábrese un claro, prodigo en lepiotas e outros micelos, que nos leva, tomando un pequeno aire, ata o miradoiro de Akerrería, un magnifico balcón onde contemplamos a Selva de Irati en todo o seu esplendor, aínda que se non fixo imposible nin tan sequera intuír a liña do noso sendeiro, tal é a espesura desta fermosa fraga.

Dende aquí aínda restaban tres quilómetros e medio, xa de baixada, o que en principio aledounos, a pesares de que despois os nosos xeonllos sufriran nos tramos en que esta era máis pronunciada, e onde imaxinamos o perigoso que debe ser afrontar algún tramo en inverno, co firme máis ben esvaradío, xa que incluso nesta estación seca tiñamos que estremar as precaucións para non dar cos nosos cus no chan.

O derradeiro tramo é unha senda temática, onde uns carteis van ilustrándonos sobre as diversas especies que se atopan nesta fraga: faias e abetos máis que nada, pero tamén carballos, teixos, aciveiros, tsugas, bidueiros, e un feixe de arbustos diversos.

A Ermida da Nosa Señora das Neves sinalo o fin da ruta, e nos devecemos por celebralo algo máis abaixo, onde está o refuxio, no lugar de Casas do Irati, máis o atopamos pechado e tivemos que conformarnos con saciar a sede baleirando as cantimploras. Aínda nos restaba facer algo de compra en Otxagavía para a cea, e saímos sen moita demora, so a precisa para estirar e mudar a roupa e o calzado, para tomar unha cerveciña alí. Os días eran longos, e ben aproveitados que estaban, máis tiñamos ganas de que non rematara, pois era moito o que nos estaba dando o camiño.

Algo máis cansos do que prognosticaba esta xornada sen grandes desniveis que atacar, desfixemos os quilómetros que nos separaban de Otxagavía, onde fixemos algo máis de compra, pois o olfato levounos ata as portas dunha carnicería onde nos fixemos cuns bos chuletóns de tenreira para agasallar ó noso caseiro pola noite, tamén mercamos pan e a prensa abertzale, pois sempre é bo constatar que hai outro xeito de contar as noticias que non sexa a folla parroquial ou a caixa tonta. Con este botín recalamos nunha terraza a carón do río, cadaquén cas súas teimas, o Miguel fedellando no móbil, Xacobe co libro electrónico, i eu pescudando nas follas do Gara no seu suplemento de montaña, mentres baixabamos unhas canecas de cervexa, que xa era tempo.

Regresamos a Murillo, pouco antes de que chegara Iosu, e xuntos fixemos a cea, a base de chuletóns, arroz con froitos secos e ensalada, mentres facíamos quendas para utilizar o baño e mudabamos de roupa, pouco tardamos en sentarnos á mesa, e dar boa conta de todo o que estaba sobre ela, mentres lle contabamos ó de Burlata da nosa incursión na Selva do Irati. 

El tiña planeado levarnos alí ó día seguinte, máis por outro lado, por Orbaizeta, para recorrer as beiras do Pantano de Irabia, e con algo de sorte chegar a tempo para xantar nun restaurante dun coñecido seu, onde fai un feixe de anos comeramos os dous despois de ascender ó Anie. Rematando a xornada cos gin-tonics saborosos do noso anfitrión, con sesión de fotos e non poucas risas, e ata lle abrimos unha conta de fesibuc ó Iosu, que aínda non daba feito co teléfono novo, e con estas e con outras pasámo-la medianoite, e fomos camiño dos soños.

E290 Ascenso ó Castelo de Acher (Val de Hecho)

Marte, 24 de setembro de 2013

Moito madrugamos no noso segundo amencer no val de Salazar, pois os camiños que nos agardaban demandaban  de toda a xornada, e aproveitamos que o noso anfitrión puxera o espertador para atender os seus compromisos laborais e sindicais, que no seu caso viñan sendo os mesmos, para erguernos cedo. Eu durmira, por primeira vez dende que comezaramos a nosa viaxe, sen sobresaltos nin desvelos, quizais axudado pola fatiga e pola medicina a base de quinina e xenebra que preparara o doutor Urrutia na noitiña pasada.

Da cociña chegaba o arrecendo do café e do pan torrado, pois o noso amigo non descoidou ningún día, dos que almorzou con nos, o coidado ós seus hospedes, e cando cheguei alí xa estaba o Xacobe e máis o Miguel a rillar coma se non houbese outro día no mundo, e por máis que o tentei non fun quen de secundalos, e conformeime cun café con leite e unhas bolachas que mercaramos o día anterior en Otxagavía.

Despois de dar conta do almorzo, pouco despois das oito da maña, despedímonos do noso mugalari, e partimos en sentidos opostos, el cara Iruña, e nos cara Hecho, a porta pola que entrariamos a conquista dos Pirineos Aragoneses, cara onde fomos seguindo a autovía que vai a carón do Encoro de Yesa.

Eu aínda aproveitei a hora que nos levou chegar ata alí para acochar un chisquiño na parte traseira do coche, por máis que non teña costume de facelo, quizais porque sentíame a gusto dentro do forro polar, e era demasiado cedo para que as lembranzas doutros tempos, pois non foron poucas as veces que fixera este mesmo camiño polas beiras do encoro, me asolagaran como fixeran con tantos pobos agora mergullados baixo o pantano.

En Hecho tampouco demoramos tanto como para que me viñeran a trabar as pernas as pantasmas, o imprescindible para que o Panette se fixese con provisións para a xornada, mentres Xacobe e máis eu lle tirabamos catro fotos a prazas e rúas medievais, e despois de que lle preguntara á rapaza da gasolineira pola dirección axeitada puxemos rumbo a Selva de Oza, onde comezaría a nosa xornada montañeira.

Fomos subindo a carón do río Aragón-Subordán, en medio dunha frondosa masa forestal, e a estrada foise estreitando ata o mínimo na Boca do Inferno, un canón onde semella difícil que cheguen os raios do sol, o que propicia a presenza de magníficos exemplares de faias e abetos. Semellaba que estabamos cruzando un pasadizo que nos levaría a un reino descoñecido, e a paisaxe que atopamos ó chegar non podía ser máis suxerinte, pois se queríamos montañas, alí tiñamos un bo feixe delas, dispostas a retarnos.

O noso obxectivo era ben visible dende onde deixamos o coche, a carón co antigo cámping de Oza, un farallón de pedra que se alzaba 1250 metros por riba de nós, e non demoramos en saír á súa conquista, aínda que dende alí semellaba unha fortaleza inexpugnable. As nosas costas un feixe de cumios, agardando ser soñados: Txipeta, Anxotiello, Gamueta, Acherito, Petrechema, Mesa dos Tres Reis… Máis nos avanzabamos decididos, internándonos na Selva de Oza, unha fraga onde non tardamos en perde-lo camiño, levando o primeiro susto, que non sería o derradeiro, da xornada. Menos mal que conseguimos chegar á pista fosrestal que vai cara o val de Esparta, o único respiro que teríamos con respecto ó desnivel, xa que unha vez que a abandonamos o sendeiro tornouse cada vez máis vertical.

Os meus amigos semellaban en boa forma, Panette comandando con autoridade, e pronto se foron afastando de min, aínda que tamén facían por me agardar, aproveitando para deleitarse coa beleza desta fraga que semellaba enfeitizada, e coas panorámicas que, as veces, tiñamos da mole granítica do Castelo, que non parecía doado de asaltar. Os meus pes doíanme unha barbaridade, suaba coma nunha sauna finlandesa, e o avance resultábame cada vez máis penoso, a cada paso que daba dubidaba máis de que puidese completa-lo ascenso, e laiábame do paso do tempo polo meu corpiño.

A subida pola fraga levounos algo máis de dúas horas, ata chegar preto do refuxio forestal, a 1.700 metros, nun despexado chan, na divisoria entre os barrancos da Espata de do Berregueril de Acher. Foi aquí, onde os meus amigos, que xa estaban bastante afastados de mín, tanto que non me alcanzaba a vista para atopalos, tomaron un camiño distinto, internándose na meseta kárstica, mentres eu avanzaba pegado as abas da muralla. Pasei preto a brecha de aceso ó cumio, máis non me decidín a ascender pois divisei o fondo do val a unha parella de montañeiros, e pensei que eran os meus, non sabía entonces que xa os deixara atrás e que quedaran agardándome.

A punto estiven, despois de cruzar o val,  e atravesar un caos granítico, en subir pola canaleta de aceso o fundimento da meseta somital, seguindo o sinuosos cresterío entre a Punta de Oza (2.193 m) e o cumio principal do Castelo de Acher (2.050 m), máis desbotei o plan o facer un zoom coa miña cámara e decatarme que ós que estaba perseguindo non eran ós meus amigos. A dor dos meus pes era insistente, máis tamén a sede, pois non levaba auga comigo.

O termino de Acher ven da palabra Haitza (Pena), e aparece noutros lugares próximos como son: Achar de Alano o Mallo Acherito. Os antigos poboadores destes perdidos vales pirenaicos foron xentes de fala vasca que deixaron pegada da sua cultura megalítica en dolmens como los que se observan na área de Guarrinza, fai máis de 2.000 años.

Eu volvín sobre os meus pasos, orientado por unha grea de franceses que baixaban pola brecha de aceso da cara sur, e aínda demorei un bo treito en cruzar o pedrerío, para afrontar, aínda sen moito convencemento o asalto definitivo o Castelo, aínda que algo axudou atopar os meus compañeiros, que me facían sinais de ánimo xa moi próximos o primeiro cumio. Boteilles catro maldicións para que me deixaran unha botella de auga, e iso foi o que me fixo quitar forzas de onde non as había, todo para botar un grolo, aínda que fose dese líquido quente e desaborido.

A reunión, na cota sur, a 2.347 metros, non foi moi agarimosa, pois eu viña con moi mala hostia, esgotado polo esforzo e doente dos pes, e non quixen quitarme a foto pertinente (xa estaba impertinente de máis) nin facer o derradeiro esforzo para acadar o cumio principal, só corenta metros máis arriba, pero no que demorariamos unha hora máis entre a ida e a volta. Miguel e Xacobe celebraron o cumio comendo un bocadillo, i eu poñendo os pes ó aire para enganalos…

“O día seguinte recollo todo, é moito material a cargar, pero nunca deixo nin o máis mínimo resto (excepto o material orgánico), e o peso é brutal. Fabrico unha especie de trineo para aliviar a mochila e descendo ata a lingua do glaciar , onde non me queda máis remedio que cargar todo ás costas para cruzar o xeo, é o derradeiro obstáculo importante, e onde por certo rematou o descenso de unha hora e vinte minutos de Andrzej dende o cumio. 

Superar ese obstáculo tan cargado, levoume tres horas e cuarto (con anterioridade xa o realizara en apenas unha hora, sen carga). Foi moi duro. Despois aínda tiña que realizar un penoso descenso pola pedregosa beira do glaciar ata o Campo Base, un recorrido normalmente de dúas horas mínimo, máis o axudante de cociña do meu campamento agardábame para axudarme. Non pedira axuda, máis aceptei gustoso o ofrecemento. 

Cheguei ó Campo Base a tarde do día cinco, moi cansado, máis moi feliz, ó fin e ó cabo conseguira chegar ó cumio, fermoso lugar estea onde estea, forzara o meu corpo ó límite, sufrindo e resistindo… e sentín intensamente, vivira outro sono e iso é, en definitiva, o que fai que a vida paga a pena, loitar polos nosos soños.”

“Ascensión al Shisha Pangma Central”, SECHU LÓPEZ

Soñara outras veces con este cumio, pois eu son de soños recorrentes, máis nunca sufrira tanto para acadalo, e unha vez alí, tan pretiño das nubes, o soño derivaba en pesadelo pensando no descenso, que tivemos que iniciar sen demora, pois precisabamos tódalas horas de luz que lle restaban ó día e xa non eran moitas. Así que volvinme calzar, para tortura dos meus pes, botei a mochila ás costas, apertei o cu e dixen: veña, vamos!!! máis sen a convición doutros tempos.

Mentalmente dividín o camiño de regreso en distintos tramos, para que cando rematara cada un sentira un certo alivio, e o primeiro xa me custou, xa que se trataba dunha pedreira con bastante desnivel, onde os meus amigos tiñan a axuda dos bastóns, que nese preciso momento prometín regalarme en canto tivera ocasión. A paisaxe adquiría na baixada insospeitados matices, acentuados pola presenza de nubes de tormenta, que esporeaba os meus amigos pola penedía abaixo, erguendo unha capa de po arxentino, aínda que aledeime de chegar o val, e cumprir a primeira etapa do descenso. 

Fronte a nos, alzándose por riba do val, a Faixa de Caznarez, un murallón granítico que semella inexpugnable, tanto como a Faixa de Agüerri, que protexe o cumio do mesmo nome, de 2.449 metros. Os meus xeonllos competindo pola dor cos meus pes, tentando non perder o paso dos compañeiros, aproveitando o respiro que o val ofrecía ó desnivel, antes de precipitarse pola aba da montaña, cara a fraga.

Alí comezou a trotar o Xacobe, que ese día ía por libre, e non tardou en desaparecer an espesura das faias, mentres Miguel mantiña a promesa de non deixarme atrás, algo que animaba o meu tortuosos descenso pola Selva de Oza, coidando de non tropezar e acentuar esas dores que xa eran lexión e espallábanse por tódolos recunchos do meu corpo.

Algo de épico, aínda sen chegar ás dimensións do narrado polo alpinista vigués nas montañas tibetana, tivo para min esa baixada dende as nubes. Descendín do Castelo de Acher perseguido polos meus fantasmas, derrotado polo paso das estación,s que minguara as miñas forzas e engordara o peso da miña mochila, por decilo dun xeito que non faga máis mella na ferida, e envexei ó meu acompañante, que semellaba na mesma forma que cando o coñecín, mentres escoitabamos a Tonino Carotone na Carballeira de Caldas, o carón do río Umía.

Foron unhas horas nas que me abandonou o espírito montañeiro, se algo restaba de el, e maldicín a miña adición polos montes, tanto que decidín trocalo polo encaixe de bolillos ou pola brisca, e ás dores do meu corpiño e da miña alma sumáronse unha sede persistente, de travesía polo deserto, que ameazaba con rematar coas poucas forzas que me restaban.

Nin tan sequera a fermosura da fraga pola que camiñabamos era quen de afastarme das miñas doenza, e as etapas que ía consumindo, a pedreira, o val, a aba, o faial, a pista, semellaban unha sucesión de torturas.

A recompensa, aínda que miúda, foi a de atopar unha ra pirenaica, unha reliquia viva da era glaciar, especie descuberta nos anos noventa, a carón do noso camiño, que posou para nós, preto xa do cámping de Oza, onde nos agardaba Xacobe, que ata tivera ocasión de facer amizade con outro montañeiro,  e más que nada a fonte de auga fresquiña na beira do río Aragón-Subordan, e dende onde contemplamos a impoñente silueta do Castelo sobre a que se inzaba o Arco da Vella, xa que durante a derradeira parte do sendeiro ameazara a chuvia, aínda que non pasou dun lixeiro txirimiri.

Agradecemos podernos mudar de roupa e de calzado, aínda que eu non levaba outro que as sandalias da ducha, beber hasta fartarnos e petiscar un anaco de embutido para enganar ó estómago ata a hora da cea. Baixamos ata Hecho para celebrar cunha cervexa na man e lle metemos dúas rondas preto da igrexa, onde eu probei a autóctona Pirineos, nas súas variedades rubia e tostada, aínda que o Xacobe comezou a protestar xa que tiña fame e xa estábamos en hora de mandarlle algo contundente. Decidimos marchar de Hecho e cear a medio camiño, na localidade de Puente La Reina, aínda que ó chegar alí tampouco vimos claro o panorama e rematamos tirando cara Lumbier, onde contactei con noso mugalari para que nos indicara algún comedeiro axeitado ós nosos petos.

Rematamos no bar onde nos levara Iosu na nosa primeira noite, agradecidos de que, aínda que xa era algo tarde, nos prepararan uns bos pratos combinados a base de patacas e ovos fritos, filetes de lombo e de polo, xamón e chourizo, todo elo regado cunha boa cantidade se San Miguel, e ata lle mandamos un chupito de patxaran co café, como marca a tradición. Regresamos ó noso refuxio de Murillo, descargamos fotos e fixemos quendas de ducha, mentres se preparaban os gin-tonics, que paladeamos acompañados das imaxes da xornada. Aínda houbo quen estirou algo máis, desexoso de seguir os derradeiros pasos de Jesse Pitkman e mister White no mundo. Eu pechei os ollos antes de chegar á cama.

E289 Pico Orhi-Altos de Abodi (Val de Salazar)


Lúa, 23 de setembro de 2013

Despois dunha noite bailando cos meus pantasmas, sombras que se erguen dende os vales e montañas próximos, atrapado nunha carcasa caduca que contén a aquel que, por inocencia e soberbia, chegou a crerse inmortal, como lle pasou antes a outros que sentiron ó doce paxaro de xuventude, e como lle estará pasando a outros agora mesmo, érgome cun arrecendo a pan torrado que ven camiñando canda min dende a cociña do noso refuxio de Murillo. O noso anfitrión, Iosu, xa puxo a leite e o café a ferver, e colocou sobre a mesa manteiga, marmelada e ata uns anacos de sandía. Seica o noso Pondal pensara na xente da súa madeira cando escribiu: “os bos e xenerosos a nosa voz atenden…”, e que non precisemos as palabras sequera para que se adiante ós nosos desexos.

Miguel e Xacobe celebran engulindo todos estes manxares e algún outro que viaxou canda nós, mentes eu confórmome con mollar unha tostadiña no café, mentres o noso guía vai debullando os plans para o noso primeiro encontro coas terras pirenaicas, para completa-lo almorzo o ascenso ó primeiro dous mil da cordilleira, o pico Orhi, e despois de xantar a tortilla de patacas que está ultimando na tixola, paseo polos Altos de Abodi, con vistas panorámicas cara á Selva do Irati, ¡non podía haber mellor xeito de comezar a nosa aventura.!

Mentres os galegos enchemos as mochilas con un feixe de porsiacasos, coma se fosemos a facer unha expedición alpinista, o Iosu leva unha mochiliña ca tortilla e pouco máis, e o seu equipamento tamén marca a diferenza: camiseta da Korrica, pantalóns piratas (iso si, de Trango) e a inseparable txapela.

Montamos no Petetecar entre os ladridos de Chuquelo e poñemos rumbo a Otxogavía, seguindo a liña serpenteante da estrada que cruza o val de Salazar. Polo camiño lembramos aquela acampada invernal, a noite na que pasei máis frío da miña vida, nas beiras de algún afluente do río Zaraitzu, xa fai máis de vinte anos, cando a montaña era para nos outra escusa para troulear, e non camiñabamos cara outro sitio que non fosen os bares.

Dende Otxogavía iniciase unha vertixinosa ascensión cara o Porto de Larrañe, que eu aproveito para botar unha soneca por fascículos, onde volven bailar as lembranzas doutros tempos, non digamos mellores senón diferentes. As aves rapaces sobrevoan o ceo na nosa chegada á Portela, no inicio do túnel onde está situada a fronteira, a muga, aguias reais e voitres leonados, quizais algún quebrantaosos, os de máis envergadura, bandadas de choas, semellantes ós corvos aínda que máis pequenos, e algún exemplar de alimoche, falcón ou milano real.

Para sortear os catrocentos metros que nos arrendan do cumio, collemos unha senda bastante empinada na que quitamos as primeiras panorámicas da Selva do Irati e das primeiras montañas da cordilleira, tamén comezamos a atopar unha variedade sorprendente de flora silvestre: rosas pendulinas, campanillas, cardos, caraveis de porto, aguileñas pirenaicas, ou a belísima Carlina acualis, a espantameigas, que nos tentamos confundir co Edelwais. 

Tamén atopamos champiñóns, lepiotas e outros fungos, que espertan a cobiza de miguel, o noso micólogo, que xa os ve dourándose na tixola na compaña duns allos, isto debeulle de dar azos os meus tres acompañantes que pronto marcaron distancias con este caduco escribidor.

Pasamos a carón dunha balsa de auga, e o mundo pusoxe un algo máis costa arriba, e o Orhi deunos o primeiro agasallo do día, un corzo que atravesou veloz a poucos metros do noso camiño, en sentido inverso, cara o Porto de Larrau, burlandose da miña lenta progresión. 

No camiño tamén atopamos un feixe de remedios caseiros, como o tusilago, usado como expectorante; a milenrama, antiinflamatoria, cicatrizante e reguladora hormonal; o brezo, que sirve para tratar infecións urinarias e actúa como diurético, e a sanguinaria, utilizada para cicatrizar feridas e astringente.

Baixo un morro rochoso agardan os meus, animando a miña subida, con outra sorpresa, unha parella de pottokas, cabalos autóctonos de Esukalherria, semellantes ós gárranos lusos ou ós ponis galegos, de pouca envergadura, máis de forte constitución, habituados ás zonas de montaña.

Atravesamos un sendeiro estreito polas abas do Orhi, baixo a mirada curiosa das rapaces, que en canto nos detemos un chisco valoran se somos comestibles, e despois dunha pequena portela, onde posan os Eivadinhos con certa fachenda, iniciamos o derradeiro tramo de ascenso, sen dúbida o máis empinado, que nos leva ata o cordal que precede ó cumio.

Máis fotos no vértice xeodésio, a 2013 metros de altitude, con vista ó impoñente macizo onde resaltan o Arlas, Anie, Petretxema, e o noso Kamtchaka: Hiru Erreegen Mahaia, que agardamos conquistar algún día destes.

Había algo de vento no cumio, máis o que motivou que baixaramos a lume de carozo foi o temor de atopar a panadería pechada á volta a Otxogavía, e non poder acompañar a tortilla como corresponde, aínda que Miguel demorou un chisco para subir algunha testemuña gráfica ó fesibú, para envexa dos que, a estas alturas, esgotaran os días de vacacións e estiveran penando nos seus centros de reclusión voluntaria.

“Pensemos no preto outeiro de Muskilda, nome derivado de muskil, voz vasca eu designa ós mancuernos: montóns de pedras para sinalizar límites ou lugares especias. Muskilda é outro paso clave entre o val e a montaña, outra paisaxe sacra, coroado dende fai séculos por un santuario románico e epicentro de devocións dende antes incluso.

Baixamos a bo paso ó encontro das abas do Orhi, vixiados polas enormes rapaces que, con desigual fortuna, tentábamos atrapar na nosa memoria dixital, co noso mugalari encabezando o descenso con grandes zancadas, seguindo outra vez pola cara sur, enfrontados á Serra de Abodi, que visitaríamos pola tarde, tentando non demorar demasiado co rexistro de flores e fungos que xurdían por tódolos recunchos.

Xacobe mais eu, aínda así, retrasámonos un chisco marabillados ca fauna e ca flora deste lugar, así como das fermosas panorámicas que nos brindaba a bonanza climatolóxica, e perdemos de vista ós nosos compañeiros, que se desviaron cara o norte para visitar unha pombeira, unha pequena construción utilizada polos cazadores para abater a estas aves sen ser vistos.

Non perdemos tempo en estiramentos, apenas mudar a camiseta mollada e quita-las botas, se por fortuna levábamos (eu non tiven esa sorte) calzado de refresco, e subimos ó coche para que Xacobe fixese unha mostra de condución temeraria cara Otxagavía, que motivou algún susto co seu trazado agresivo nas curvas.

Chegamos a tempo de colle-lo pan  e algo máis, e dimos un pequeno paseo polo pobo, partido en dous polo río Salazar, coas fermosas fachadas brancas, balcóns e fiestras plagadas de flores, e as portas de madeira con curiosos tiradores e fechaduras de ferro, ás que lle quitamos un feixe de fotografías. 

E saímos cara Irati na procura dun lugar sombreado onde dar conta do botín, e pouco tardamos en atopalo, a carón dunha pequena ponte de pedra que cruzaba un río, onde un par de mozas francesas e máis un can gozaban do sombrío.

Ocupamos unha das mesas baixo o abeiro de faias e salgueiros, e as gabachas ocuparon a outra, o Turbolover a piques de entrar en modo revolución ata que se decatou que as rapazas entendíanse ben entre elas, e ademais eran ben brutiñas, pois acompañaban cada bocado con grandes eructos.

Eu o que máis agradecín foi descalzarme, xa que me saíra unha bichoca no talón, que estaba destinada a darme algo de lata nos próximos días, aínda que tamén festexei a tortilla que fixera o noso anfitrión pola maña, a pesares de que o meu apetito non era moito, non coma os dos meus acompañantes que moveron o bigote a gusto, e deron conta tamén do queixo e do xamón que completaba a nosa dieta sendeirista.

Aínda botamos un amago de sesta, estomballados contra o tronco dunha árbore, entre risas e saloucos que nos provocaban os aires brutotes das raparigas, e a envexa do Miguel da furgoneta que as agardaba ó carón do noso vehículo, na que ameazaba con colarse coma polisón.

O Iosu deu orden de recoller, e no momento xa estábamos ascendendo pola estrada serpenteante que se dirixía cara os Altos de Abodi, que nos levou ata o Taplako Pasabideo, o Outeiro de Tapla, onde se inicia o sendeiro do Paso das Alforxas, plagado de gando vacún e tamén de abundancia de cabalos.

Deseguida fixen amizade cunha loura que ben deixouse acariñar, ata que lle empezou a saír unha quinta perna e comprobei que máis ben era louro. Para que non fixeran chanzas comigo collín algo de distancia subindo por un camiño empinado, que debuxaba zetas na aba do monte, e despois de quince minutos déronme caza, onde o desnivel se suavizaba ata desaparecer, inzándonos sen dificultade ó cumio de Idorrokia, a 1552 metros, dende onde vimos o cumio do Orhi, o noso primeiro dous mil da expedición.

Había moitas eguas coas súas crías, e tamén atopamos un grande rabaño de ovellas, sen ninguén que as pastorear, o camiño era ben doado e por el chegamos ó Alto de Abodi, con vistas privilexiadas á Selva de Irati, estendida coma unha gran alfombra ós nosos pes. Semellaba un paseo polas nubes, ben doado e agradecido, de tal xeito que en casqueira momento pensei que se nos aparecería Aitana e Keanu, coma na película.

A paisaxe envolvíanos coma o abrazo dunha muller, con tenrura, e sentiamos que estes primeiros encontros coas montañas do Pirineo, aínda coas máis cativas, xustificaban sobradamente os moitos quilómetros que fixeramos para chegar ata alí. A min pagábame a pena simplemente con ver o sorriso sincero do meu amigo Iosu, que semellaba estar disfrutando tanto como a nós desta xornada montañeira.

“Esta transhumancia bota xa os seus derradeiros alentos. Aínda quedan doce ou quince pastores salacencos que tódolos anos “fan a cañada”, camiñando vinte ou vintecinco quilómetros durante cinco ou seis xornadas, levando unhas 35.000 ovellas en total. Pero moitos tramos pérdense xa entre o mato e a erosión do tempo afectou tamén ós pastores, ó igual que o seu antagonista: o lobo. Este predador poboou os pesadelos dos salacencos durante séculos, pero pagábanse boas recompensas por cazalos e así acalaron os seus ouveos. Do lobo só queda a memoria: aparece no escudo de Zaraitzu, con un cordeiro entre os dentes, e deixa a súa pegada en topónimos como Otsagabia (Otso: lobo).

Os montes de Irati a un lado, Mendizar, Erroizate, Mozolo, co encoro de Irabia os nosos pes, e a outro lado os montes da zona de Roncesvalles, Ortzanzurrieta, Astobiskar, Txangoa, e fronte a nos o cumio do Orhi, coma unha nave nodriza, trala que se ergue o resto da Cordilleira Pirenaica, coma un exército inexpugnable. Polo lombo do outeiro camiñamos en medio dun feixe de dentes de pedra, e a piques estamos de errar a nosa dirección, aínda que a sinalización non tarda en aparecer, indicándonos a presenza dun gran menhir de Arrizabala, agora tombado, no Paso das Alforxas. Unha certa maxia respirase nesta paraxe, e os meus amigos déitanse no penedo para tentar captar a súa enerxía.

Dende aquí o sendeiro da un xiro de 360 graos, e baixa paseniñamente cara a unha extensa fraga de faias, e polo camiño atopamos grandes concentracións de crocus nudiflorus, o azafrán silvestre, e tamén das hortigas pirenaicas, especialmente perigosas para os que se atreven a camiñar por aquí con pantalóns curtas, como o noso guía. O tramo do faial semellounos curto, pois era de gran beleza, e o saír o claro perdemos o sendeiro, camiñando entre manadas de vacas e cabalos, onde abundaban as crías, o que motivou que quedara algo afastado do resto do grupo, empeñado en atopar algunha imaxe bucólica e pastoril.

Non fixemos máis de sete quilómetros, máis os meus pes xa estaban pedindo repouso, eran moitos os pasos que restaban por dar nos próximos días, e non estaba moi convencido de cómo evolucionaría o tema. Neses momentos so quería quitar as botas e tomar unha cervexa fesquiña no primeiro bar que atopasemos, aínda que tiven que agardar a que a nosa xentiña fixese os seus estiramentos e tirase as ultimas fotos ós cabalos que pastaban no Outeiro de Tapla, entre os que estaba o amigo que fixera a nosa chegada.

Volvemos parar en Otxagavía, onde fixemos algo de compra e tomamos a tan ansiada cervexa, que penso que nos soubo a gloria bendita a todos nos, sentados nunha terraza onde se derramaba, con gran beleza, o alento crepuscular do sol. Era o remate perfecto a este primeiro contacto cos montes navarros, onde, para a miña sorpresa, descubrira novos camiños, pois a pesares de que xa pasara un feixe de veces por alí nunca subira ata o Orhi, nin os Altos de Abodi, aínda que máis sorpresa foi descubrir que o noso anfitrión tampouco o fixera.

Xa comezaban as tebras a lamber o val de Salazar, cando volvíamos ó noso campo base de Murillo, facendo plans para o día seguinte, no que as expectativas eran ben ambiciosas, pois tentaríamos subir o Castelo de Acher, que eu xa coñecía ben, ou polo menos iso cría.

A nosa primeira cea no refuxio de Murillo foi o preludio das grandes paparotas que verían despois, e estivo precedida das quendas de baño, pois todos precisabamos dunha ducha para sentarnos algo presentables á mesa, así que mentres uns se dedicaban o seu aseo persoal, outros poñían os pratos ou se afanaban coas tixolas. O resultado foi unha fonte de filetes de lombo empanados, tomate con allo e máis escarola, e uns pementos fritos que sabían a gloria bendita, todo elo regado cun viño que, sen ter unha denominación de orixe especial, deixábase beber, tanto que nos fixo debullar os primeiros sorrisos, mentres parolabamos sobre as nosas fazañas recentes e futuras.

Na sobremesa o Iosu andaba algo amolado co seu estreo na tecnoloxía 3G, e Panette tentaba polo ó día no manexo dos androides, mentres o noso industrial renegaba do feisbuc e outros inventos do diaño, e abrimos a barra para mandarlle uns gin-tonics tan ricos, ou máis, cos de A Reserva, que axudaron a animar a conversa sobre a actualidade política do país, máis que nada deste país que tan ben nos acollía, de mans dun portavoz ben cualificado. 

Arrastrámonos polo pasillo coma pantasmas, na búsquea de ese soño reparador que habería de chegar en canto nos meteramos no leito, houbo quen aínda lle quedaron forzas para estirar, máis a min non me deu nin para chiar, o día seguinte tiña que enfrontarme a un xigante, e sabía que tiña todas as de perder.

Archivo del blog

Seguidores