Domingo, 23 de marzo do 2008
Fai cenmil anos, durante a derradeira glaciación do cuaternario, e durante os noventamil anos seguintes, instalouse nas Montañas de Sanabria unha gran masa de xeo, un glaciar de meseta, que cubría todo o altiplano cun espeso manto, derramándose por todos os vales que descenden dende o macizo, formando longas e potentes linguas glaciares. Ríos de xeo que escavaron estes vales transformándoos en anchos e profundos canóns tallados na dura roca plutónica.
Polo Val de Terá encaixábase a principal lingua glaciar, descendendo dende o circo de Trevinca e Survia, incrementando o seu grosor conforme íanse agregando o xeo procedente de outros pequenos circos, como o da Lagoa de Lacillo. Ó chegar onde hoxe se atopa o pobo de Ribadelago esta lingua tiña 15 km de longo, e un grosor de máis de 300 mts.
Aquí, o Glaciar do Terá recibía o aporte das linguas do Cárdena e do Segundera, incrementando aínda máis a súa potencia erosiva e escavando a cubeta que hoxe alberga o Lago de Sanabria, formado fai docemil anos, cando rematou a glaciación e a lingua glaciar retirouse deixando ó descuberto, ademais desta enorme cubeta, amplos e profundos canóns, vales pendurados, rochas aborreadas, estrías glaciais e morrenas.
Fai cenmil anos pisei estas terras por primeira vez, e dende entón xa vivín unhas cantas glaciacións, xirando na espiral incesante das idades, e no derradeiro deses xiros volto a ela, cos ollos cheíños de lembranzas.
Xa non queda case nada daquel que viña de escalar os Mallos de Riglos, as Peñas de Etxauri e os Desfiladeiros de Pancorvo, e que unha mañá de setembro mergullouse nas augas xélidas da lagoa, despois dunha noite xogando as agochadas ca garda civil, e moi pouco do que viu dende as terras de Trevinca, enchendo a mochila cun feixe de amigos mentres baixaba a carón do Río Tera, sen saber tódalas veces que ía xirar polas congostras, canicouvas e carreiros con estes camiñantes.
E aínda así estas terras e eses tempos me conforman, como os surcos da espiral que segue tatuando as miñas carnes, ata que os tempos e as terras se confundan e xa non queden nin osos onde pescudar na memoria.
Pero non chegou o momento, as pernas aínda me sosteñen, e un feixe de soños seguen aniñando na miña cabeza, a pesares de que nin as pernas nin os soños teñan a mesma forza, así que alédome de que Zalo, aquel que engadiu estes lugares ó meu imaxinario particular, propoña facer un alto do camiño, trala nosa precipitada fuxida dos Pirineos, para aproveitar o sol radiante que verniza a comarca sanabresa.
É cedo de máis para xantar, e decidímonos a facer unha visita a San Martín de Castañeda, pero antes facemos unha paradiña na oficina de información do Parque Natural, e saímos dála con un mapa da rede de camiños tradicionais e con outro da rede de sendeiros, dos que nos desaconsellan os que discorren polos canóns do Tera de do Cárdena, o primeiro polo xeo e o segundo pola neve. ¿Fálanos de neve a señorita? Botámonos a rir lembrando o entorno do Refuxio de Linza, onde estabamos ata o carallo de neve, e estamos tentados de ensinarlle as fotos á paisana, pero en troques decidimos que podemos almorzar o sendeiro desaconsellado, antes de sentarnos a xantar.
Pasamos polos dous Ribadelago, o novo e o vello, construídos trala rotura da presa do encoro de Vega de Tera, que liberou oito millóns de metros cúbicos de auga, e sepultou o pobo orixinario, oito quilómetros máis abaixo, levándose a vida de cento corenta persoas. E deixamos o coche á beira do pequeno encrave de Moncabril, onde remata a estrada e comeza a Senda dor ríos Cárdenas e Segundera, pouco antes de que sumen as súas augas as do río Tera e engrosen a cubeta da lagoa.
A pesares de que a sinalización, unhas estacas coa pintura vermella roída polo tempo, necesitaba unha nova partida presupostaría, iniciamos o camiño ó carón do Segundera, onde case dez anos atrás fixen de modelo para un artigo da revista Turismo Rural (nº 25, novembro 1999), que animaba a facer este mesmo itinerario. Naquela ocasión so fixen o paripé, e adquirín unha débeda que agora pago, aínda que non sei moi ben cal é o prezo. De tódolos xeitos o camiño ascende lentamente, primeiro por un firme empedrado e despois, aloxándose do leito fluvial, por unha estreita senda entre xestas e carballos miúdos, e eu sigo posuído polo espírito do Petretxema, e intérnome nela ata atopar con outro río, o Cárdena, que sigo a nascente, seguido polo Miguel e o Zalo que, como sempre, seguen dándolle voltas ó mapa.
O dos carballos miúdos ten a súa explicación, xa que por debaixo dos 1500 metros (a lagoa atopase a menos de mil), a fraga dominante é a carballeira de rébollo, formada por árbores xoves, xa que dende antigo foi explotado como parte importante da economía doméstica sanabresa, provendo ós seus habitantes de vigas para as casas e leña para os fogares. Nas bagoadas frías e húmidas é trocado por bidueiros salpicados de servais e aciveiros.
Conforme imos gañando metros tamén van aparecendo pequenas agrupacións de neve no camiño, e volvemos a facer escarnio dos consellos da señorita da oficina de información, porque somos nós os que sabemos do asunto, e pensamos en por unha reclamación á volta. Aínda non sabemos o que temos diante, pero parécenos que váisenos facer curto o paseo.
Cando levamos xa un bo anaco ascendendo polo Canón do Cárdena perdemos de vista o río, introducíndonos nunha fermosa carballeira, desas que animan a disparar a memoria dixital a mans cheas, eso si houbera, xa que está repleta de imaxes do Pirineo oscense, e teño que borrar algunhas postais repetidas para facerlle sitio ás paisaxes sanabresas.
Dende a fraga o camiño gaña verticalidade e o León de Páramos queixase do resfriado que lle fai boquexar coma un peixe fora da auga, e ademais temos que ter conta de onde poñemos os pes, xa que atopamos bastantes placas de xeo, e máis adiante o terreo está enlamado de máis, e hai neve e auga por todas partes.
Nunha pequena chaira enchoupada descubrimos un gran cartel, indicativo de que estamos na Ruta de Don Quijote, que ignorabamos que pasara por estas terras, no que podemos ler o seguinte texto: “Le enterraron al pie de la peña, donde está la fuente” polo que chaman ó lugar Serra do Enterro, e sigue dicindo: “Yace aquí de un amador / El mísero cuerpo helado, / Que fue pastor de ganado / Perdido por desamor.”
Buscamos rastros da tumba ou da fonte, pero só atopamos máis verbas de Cervantes: “Por la cima de la peña, pareció Marcela –Yo nací libre- dijo- y para poder vivir libre escogí la soledad de los campos... Los árboles de estas montañas son mi compañía y las aguas de estos arroyos mis espejos... Con los árboles y con las aguas comunico mis pensamientos y hermosura... Tienen mis deseos por termino estas montañas”.
“Don Quijote y Sancho se entraron por el mismo bosque por el que Marcela desaparece y habiendo andando más de dos horas... vinieron a parar a un prado lleno de fresca hierba junto al. Cual corría un arroyo apacible y fresco... Andaban por aquel valle paciendo una manada de hacas galicianas de unos arrieros gallegos.”
Arrieiros somos e no camiño nos atoparemos, que di o refrán, aínda que a esta altura do campionato xa estamos cansos coma burros, por que o terreo segue poñéndose costa arriba, e o que en principio parecía un paseo dominical estase a converter nun pateo de regulamento, deses que merecen unha crónica como esta que estás lendo.
Aínda que fose só por sinalar que, despois doutra subida do carallo, divisando o lonxe a Lagoa de Sanabria, e volvendo a atopar o curso do Río Cárdena, o Zalo bota un espirro tremendo e tira con Miguel ó chan, que leva unha boa culada contra unha rocha, un espirro de león, claro.
A neve empeza a estenderse por toda a serra, cando chegamos baixo a presa do Encoro de Cárdena, e vémonos obrigados a cruzalo río, facendo equilibrios entre as pedras. Estamos a mais de mil quiñentos metros de altitude, e nótase o desnivel que salvamos dende a nosa saída de Moncabril, case seiscentos, fai un frío do demo, e aínda quédanos a metade do sendeiro por percorrer.
No altiplano da serra, o xeo escavou no seu desprazamento innumerables cubetas, das que unhas convertéronse en lagoas de augas transparentes, que forman o segundo conxunto lacustre mais importante da Península Ibérica, e outras fóronse racheando de sedimentos e musgos o longo de miles de anos, producindo as turbeiras. E ó chegar á primeira desas lagoas, por onde discorre unha pista que comunica o pobo de Porto, preto da fronteira administrativa entre Galiza e León, co Encoro de Vega de Conde, atopamos un panorama polar, e temos ganas de saír correndo a pedirlle desculpas a moza do oficina de información, pero estamos demasiado ocupados buscando os sinais, interpretando os mapas, discutindo sobre a dirección a seguir.
Eu voto man da memoria, e volvo dez anos atrás, cando recorrín estes paraxes con Anxo e Mili, facendo a sesión fotográfica para unha desas revistas nas que publica o meu amigo, e lémbrome que á lagoa que temos diante síguelle outra máis pequena, seguindo á dereita da pista, tal como indica o mapa, así que apremo o paso ata confirmalo.
A Lagoa Roia está parcialmente xeada, e dende alí bérrolle ós meus amigos, indicándolles que estamos no bo camiño, a pesares de que sigan estrañándose de que este siga pola pista. E seguimos ata chegar o Encoro de Garandones, co seu enorme vaso sitiado pola neve, dende onde divisamos os cumios lonxanos da Serra Segundera, entre os que destaca o Moncalvo, con 2044 metros.
Deixando atrás esta lagoa chegamos a unha bifurcación da pista, por un lado diríxese ó Encoro de Vega de Tera, e polo outro vai cara o Pico Fraile. Aquí o Zalo sorrí, xa que neste camiño xa ten pastoreado a máis dun exército, aínda que segue preguntando inquedo pola hora, porque o seu estómago, e o noso, xa reclama alimento. Uns poucos metros despois chegamos a un pequeno refuxio, no que atopamos un kit de supervivencia: unha barriña enerxética, un condón, unha pastilla de parecetamol e un tampón, para atallar calquera emerxencia.
Pasamos o carón da Lagoa de Paión, e dende alí comezamos a descender lixeiramente, ata que atopamos un grupo de camiñantes que fan, é un supoñer, o noso sendeiro en sentido contrario, e con quen Zalo intercambia catro verbas, por certo ¿que se dixeron? Fora o que parolaron, tras o encontro chegamos ó comezo da Tubaria de Presión, e tamén do Plano Inclinado, que baixaban abruptamente os seiscentos metros que nos separan da Central Eléctrica de Moncabril.
O descenso fíxosenos duro de máis, e lembrounos outras ocasións nas que baixamos este camiño de pedras grandes e pequenas, nas que os xeonllos ían cruxindo como galletas e as tripas rosmaban como cañarías vellas, e chegamos cansos e famentos a nosa meta, o noso FIN.
Fai cenmil anos, durante a derradeira glaciación do cuaternario, e durante os noventamil anos seguintes, instalouse nas Montañas de Sanabria unha gran masa de xeo, un glaciar de meseta, que cubría todo o altiplano cun espeso manto, derramándose por todos os vales que descenden dende o macizo, formando longas e potentes linguas glaciares. Ríos de xeo que escavaron estes vales transformándoos en anchos e profundos canóns tallados na dura roca plutónica.
Polo Val de Terá encaixábase a principal lingua glaciar, descendendo dende o circo de Trevinca e Survia, incrementando o seu grosor conforme íanse agregando o xeo procedente de outros pequenos circos, como o da Lagoa de Lacillo. Ó chegar onde hoxe se atopa o pobo de Ribadelago esta lingua tiña 15 km de longo, e un grosor de máis de 300 mts.
Aquí, o Glaciar do Terá recibía o aporte das linguas do Cárdena e do Segundera, incrementando aínda máis a súa potencia erosiva e escavando a cubeta que hoxe alberga o Lago de Sanabria, formado fai docemil anos, cando rematou a glaciación e a lingua glaciar retirouse deixando ó descuberto, ademais desta enorme cubeta, amplos e profundos canóns, vales pendurados, rochas aborreadas, estrías glaciais e morrenas.
Fai cenmil anos pisei estas terras por primeira vez, e dende entón xa vivín unhas cantas glaciacións, xirando na espiral incesante das idades, e no derradeiro deses xiros volto a ela, cos ollos cheíños de lembranzas.
Xa non queda case nada daquel que viña de escalar os Mallos de Riglos, as Peñas de Etxauri e os Desfiladeiros de Pancorvo, e que unha mañá de setembro mergullouse nas augas xélidas da lagoa, despois dunha noite xogando as agochadas ca garda civil, e moi pouco do que viu dende as terras de Trevinca, enchendo a mochila cun feixe de amigos mentres baixaba a carón do Río Tera, sen saber tódalas veces que ía xirar polas congostras, canicouvas e carreiros con estes camiñantes.
E aínda así estas terras e eses tempos me conforman, como os surcos da espiral que segue tatuando as miñas carnes, ata que os tempos e as terras se confundan e xa non queden nin osos onde pescudar na memoria.
Pero non chegou o momento, as pernas aínda me sosteñen, e un feixe de soños seguen aniñando na miña cabeza, a pesares de que nin as pernas nin os soños teñan a mesma forza, así que alédome de que Zalo, aquel que engadiu estes lugares ó meu imaxinario particular, propoña facer un alto do camiño, trala nosa precipitada fuxida dos Pirineos, para aproveitar o sol radiante que verniza a comarca sanabresa.
É cedo de máis para xantar, e decidímonos a facer unha visita a San Martín de Castañeda, pero antes facemos unha paradiña na oficina de información do Parque Natural, e saímos dála con un mapa da rede de camiños tradicionais e con outro da rede de sendeiros, dos que nos desaconsellan os que discorren polos canóns do Tera de do Cárdena, o primeiro polo xeo e o segundo pola neve. ¿Fálanos de neve a señorita? Botámonos a rir lembrando o entorno do Refuxio de Linza, onde estabamos ata o carallo de neve, e estamos tentados de ensinarlle as fotos á paisana, pero en troques decidimos que podemos almorzar o sendeiro desaconsellado, antes de sentarnos a xantar.
Pasamos polos dous Ribadelago, o novo e o vello, construídos trala rotura da presa do encoro de Vega de Tera, que liberou oito millóns de metros cúbicos de auga, e sepultou o pobo orixinario, oito quilómetros máis abaixo, levándose a vida de cento corenta persoas. E deixamos o coche á beira do pequeno encrave de Moncabril, onde remata a estrada e comeza a Senda dor ríos Cárdenas e Segundera, pouco antes de que sumen as súas augas as do río Tera e engrosen a cubeta da lagoa.
A pesares de que a sinalización, unhas estacas coa pintura vermella roída polo tempo, necesitaba unha nova partida presupostaría, iniciamos o camiño ó carón do Segundera, onde case dez anos atrás fixen de modelo para un artigo da revista Turismo Rural (nº 25, novembro 1999), que animaba a facer este mesmo itinerario. Naquela ocasión so fixen o paripé, e adquirín unha débeda que agora pago, aínda que non sei moi ben cal é o prezo. De tódolos xeitos o camiño ascende lentamente, primeiro por un firme empedrado e despois, aloxándose do leito fluvial, por unha estreita senda entre xestas e carballos miúdos, e eu sigo posuído polo espírito do Petretxema, e intérnome nela ata atopar con outro río, o Cárdena, que sigo a nascente, seguido polo Miguel e o Zalo que, como sempre, seguen dándolle voltas ó mapa.
O dos carballos miúdos ten a súa explicación, xa que por debaixo dos 1500 metros (a lagoa atopase a menos de mil), a fraga dominante é a carballeira de rébollo, formada por árbores xoves, xa que dende antigo foi explotado como parte importante da economía doméstica sanabresa, provendo ós seus habitantes de vigas para as casas e leña para os fogares. Nas bagoadas frías e húmidas é trocado por bidueiros salpicados de servais e aciveiros.
Conforme imos gañando metros tamén van aparecendo pequenas agrupacións de neve no camiño, e volvemos a facer escarnio dos consellos da señorita da oficina de información, porque somos nós os que sabemos do asunto, e pensamos en por unha reclamación á volta. Aínda non sabemos o que temos diante, pero parécenos que váisenos facer curto o paseo.
Cando levamos xa un bo anaco ascendendo polo Canón do Cárdena perdemos de vista o río, introducíndonos nunha fermosa carballeira, desas que animan a disparar a memoria dixital a mans cheas, eso si houbera, xa que está repleta de imaxes do Pirineo oscense, e teño que borrar algunhas postais repetidas para facerlle sitio ás paisaxes sanabresas.
Dende a fraga o camiño gaña verticalidade e o León de Páramos queixase do resfriado que lle fai boquexar coma un peixe fora da auga, e ademais temos que ter conta de onde poñemos os pes, xa que atopamos bastantes placas de xeo, e máis adiante o terreo está enlamado de máis, e hai neve e auga por todas partes.
Nunha pequena chaira enchoupada descubrimos un gran cartel, indicativo de que estamos na Ruta de Don Quijote, que ignorabamos que pasara por estas terras, no que podemos ler o seguinte texto: “Le enterraron al pie de la peña, donde está la fuente” polo que chaman ó lugar Serra do Enterro, e sigue dicindo: “Yace aquí de un amador / El mísero cuerpo helado, / Que fue pastor de ganado / Perdido por desamor.”
Buscamos rastros da tumba ou da fonte, pero só atopamos máis verbas de Cervantes: “Por la cima de la peña, pareció Marcela –Yo nací libre- dijo- y para poder vivir libre escogí la soledad de los campos... Los árboles de estas montañas son mi compañía y las aguas de estos arroyos mis espejos... Con los árboles y con las aguas comunico mis pensamientos y hermosura... Tienen mis deseos por termino estas montañas”.
“Don Quijote y Sancho se entraron por el mismo bosque por el que Marcela desaparece y habiendo andando más de dos horas... vinieron a parar a un prado lleno de fresca hierba junto al. Cual corría un arroyo apacible y fresco... Andaban por aquel valle paciendo una manada de hacas galicianas de unos arrieros gallegos.”
Arrieiros somos e no camiño nos atoparemos, que di o refrán, aínda que a esta altura do campionato xa estamos cansos coma burros, por que o terreo segue poñéndose costa arriba, e o que en principio parecía un paseo dominical estase a converter nun pateo de regulamento, deses que merecen unha crónica como esta que estás lendo.
Aínda que fose só por sinalar que, despois doutra subida do carallo, divisando o lonxe a Lagoa de Sanabria, e volvendo a atopar o curso do Río Cárdena, o Zalo bota un espirro tremendo e tira con Miguel ó chan, que leva unha boa culada contra unha rocha, un espirro de león, claro.
A neve empeza a estenderse por toda a serra, cando chegamos baixo a presa do Encoro de Cárdena, e vémonos obrigados a cruzalo río, facendo equilibrios entre as pedras. Estamos a mais de mil quiñentos metros de altitude, e nótase o desnivel que salvamos dende a nosa saída de Moncabril, case seiscentos, fai un frío do demo, e aínda quédanos a metade do sendeiro por percorrer.
No altiplano da serra, o xeo escavou no seu desprazamento innumerables cubetas, das que unhas convertéronse en lagoas de augas transparentes, que forman o segundo conxunto lacustre mais importante da Península Ibérica, e outras fóronse racheando de sedimentos e musgos o longo de miles de anos, producindo as turbeiras. E ó chegar á primeira desas lagoas, por onde discorre unha pista que comunica o pobo de Porto, preto da fronteira administrativa entre Galiza e León, co Encoro de Vega de Conde, atopamos un panorama polar, e temos ganas de saír correndo a pedirlle desculpas a moza do oficina de información, pero estamos demasiado ocupados buscando os sinais, interpretando os mapas, discutindo sobre a dirección a seguir.
Eu voto man da memoria, e volvo dez anos atrás, cando recorrín estes paraxes con Anxo e Mili, facendo a sesión fotográfica para unha desas revistas nas que publica o meu amigo, e lémbrome que á lagoa que temos diante síguelle outra máis pequena, seguindo á dereita da pista, tal como indica o mapa, así que apremo o paso ata confirmalo.
A Lagoa Roia está parcialmente xeada, e dende alí bérrolle ós meus amigos, indicándolles que estamos no bo camiño, a pesares de que sigan estrañándose de que este siga pola pista. E seguimos ata chegar o Encoro de Garandones, co seu enorme vaso sitiado pola neve, dende onde divisamos os cumios lonxanos da Serra Segundera, entre os que destaca o Moncalvo, con 2044 metros.
Deixando atrás esta lagoa chegamos a unha bifurcación da pista, por un lado diríxese ó Encoro de Vega de Tera, e polo outro vai cara o Pico Fraile. Aquí o Zalo sorrí, xa que neste camiño xa ten pastoreado a máis dun exército, aínda que segue preguntando inquedo pola hora, porque o seu estómago, e o noso, xa reclama alimento. Uns poucos metros despois chegamos a un pequeno refuxio, no que atopamos un kit de supervivencia: unha barriña enerxética, un condón, unha pastilla de parecetamol e un tampón, para atallar calquera emerxencia.
Pasamos o carón da Lagoa de Paión, e dende alí comezamos a descender lixeiramente, ata que atopamos un grupo de camiñantes que fan, é un supoñer, o noso sendeiro en sentido contrario, e con quen Zalo intercambia catro verbas, por certo ¿que se dixeron? Fora o que parolaron, tras o encontro chegamos ó comezo da Tubaria de Presión, e tamén do Plano Inclinado, que baixaban abruptamente os seiscentos metros que nos separan da Central Eléctrica de Moncabril.
O descenso fíxosenos duro de máis, e lembrounos outras ocasións nas que baixamos este camiño de pedras grandes e pequenas, nas que os xeonllos ían cruxindo como galletas e as tripas rosmaban como cañarías vellas, e chegamos cansos e famentos a nosa meta, o noso FIN.