E36 Trilho Cabeço de Meio día (Caminha)

Domingo, 24 de xuño de 2007


Estou na obriga de confeccionar varias crónicas, antedecentes da resaca que seguiu á noite máis curta do ano, na que se multiplican modernos aquelarres polos sufridos areais da nosa xeografía, deixando un rastro inequívoco de cinzas, plásticos, vidros rotos, condóns, vómitos e pegadas confundidas, como o escenario dun campo de batalla, na que todos foron definitivamente derrotados.

E se me semella necesaria a crónica da véspera para explicar que as fogueiras de San Xoán non estaban nas miñas prioridades, o cal tampouco é estraño, porque nunca fun demasiado proclive ás intoxicacións etílicas colectivas, á procura do sexo espontáneo na area húmida nin ós ritmos electrónicos ou folclóricos cos que soen aderezar estas convocatorias.

Unha das edicións máis pracenteiras que lembro foi cando tiña dezaseis ou dezasete anos, e quedei só na casa vendo a película “Pedro Páramo”, do realizador galego Carlos Velo, cunha cervexiña fresquiña e un xaroto de polen.

Ademais tiña a escusa perfecta para evitar verme involucrado outro ano máis nestes ritos, ós que so me rindo ante a ausencia de mellores ofertas, xa que coincidía coa terceira xornada do Festival de Jazz de Vigo, o Imaxina Sons.

Así que, despois dunha sesta reparadora que aliviara as imposicións da quenda de maña, me reunín cunha parte deste grupo de “estorniños” (como di Yoli) que insistimos en cultivar, ademais da amizade, as nosas inquietudes culturais. Baixo os soportais da praza máis enigmática da cidade nos reunimos Miguel, Xacobe, Yuka, Ramón e máis eu, para refrescarnos antes de ascender ó Monte Castro, onde se atopa o singular edifico do Conservatorio.

Patrocinados por Estrela de Galicia, aínda que sexa en versión botellín, trasladamos os nosos reais ata ese pulmón verde metropolitano, onde chegamos ó comezo do concerto do S.O.S. Trío, con Virxilio da Silva na guitarra, Xacobe Martínez ó contrabaixo e Max Gómez á batería.

Estes tres avantaxados alumnos do Seminario Permanente de Jazz de Pontevedra nos ofrecen un repertorio de clásicos do xénero e de composicións propias durante unha hora escasa, durante a que non logran espertar o entusiasmo dos neófitos que, como Miguel, incluso se arrincan algunha sesta por fascículos. A Xacobe e a min, que xa os vimos en varias ocasións, agrádanos a súa execución incontestable a as súas pinceladas de swing, pero tamén nos apetece algo máis arriscado, para premiar a nosa fidelidade ó festival.

Como é un programa dobre depositamos as nosas esperanzas no segundo concerto, o do contrabaixista luso Carlos Bica e o seu Trío Azul, unha formación veterana no jazz do outro lado da fronteira, e non só nos sorprende senón que supón unha revelación que esperábamos para contaxiar o noso entusiasmo por estes ritmos ós amigos que nos acompañan.

Especialmente en estado de gracia estaba Jim Black, o batería, ou baterista como din os entendidos, con un despregue de cachivaches digno dunha ferretería que nos deleitou coa súa contundencia aporreando bombos e platillos, cunha ampla selección de novos sons, perfectamente secundados pola guitarra eléctrica de Frank Möbus, un xigante, en varios aspectos, que non deixou de xogar cun senfín de pedais durante todo o recital. Sen dúbida, un dos mellores da terceira edición do Imaxina Sons.

Saímos tarde do conservatorio, satisfeitos e famentos, e decidimos apelar ós bos sentimentos de Isaura, a patroa da Casa Gazpara, para que unha vez alimentada a alma tamén puideramos alimentar o corpo. Outra vez decide adoptarnos esta boa señora, e cos modais dunha aboa nos pon sobre a mesa unha fonte de chipiróns fritos con patacas, outra de pementos de Padrón, unha ensalada e unha fritura de pescadiños da ría.

Comemos con verdadeiro apetito todo o que nos ofrece, mentres se nos suman María e Iria, reclamando a atención de Xacobe, ás que intentamos convencer sen éxito das bondades da cociña local, e dos diversos linguaxes do jazz, que non teñen intención de entender, aínda que Iría, máis ben por cortesía, mostra algo de curiosidade polo tema. Tamén sumásenos a Chinita, a quen tampouco seducen as fogueiras da praia, para compartir cafés, licores e xarotos con este desordenado e variopinto exército.

Unha vez que consensuamos a axenda de Xacobe, para repartirnos a este bo mozo entre María i eu, e despois de firmar unha tregua indefinida, baixamos cara o Berbés, para ver os restos da fogueira do Casco Vello, onde fai tempo que rematou a representación e onde minguaron bastante as lapas. É so unha visita de conveniencia, para arrastrar outra vez ó grupo cara ao terceiro concerto da xornada, cando xa fai unha hora que ingresamos no domingo. E, aínda que conseguimos arrastrar ó grupo cara o Manteca, non podemos evitar as desercións en masa.

Mentres o Pablo Seoane Trío faise escoitar entre a chusma canalla do Manteca, abandónanme os amigos, cara os seus cuarteis do inverno, agora que desapareceron as estacións, cada un empurrado polos seus propios motivos.

Ramón e Yuka non aguantan un tema, esgotados pola inxestión masiva de jazz e peixiños, e polo pouco acostumados que teñen os corpos a estes ambientes viciados e viciosos; Chinita e Miguel non aguantan máis de dous, os que tardan en baixarse unha copa, e emigran cara os locais de Churruca; Xacobe, Iría e María chegan ata a metade do concerto, aínda máis que nada pola insistencia de Petete, que non logra espertar o interese por esta música nas súas acompañantes.

Así despídense estes anacos da miña cobertura afectiva, ata deixarme coa única compañía das composicións de Thelonius Monk e de Chick Corea.

Pero non me dura moito a soidade, porque rematou compartíndoa con Emilio, que ten gran parte de culpa da miña adición a estes ritmos que remiten, aquí teño que darlle a razón a Iria, ás películas en branco e negro de detectives golpeados, mulleres fatais e asasinos a soldo.

Esgotado o recital aínda teño forzas de reunirme outra vez con Miguel, Xaime e María na Iguana e na Fábrica, que están insólitamente desertas, xa que os seareiros habituais se precipitaron ás praias, para empenicarse e bailar á luz das fogueiras.

Como si estivera dentro delas volvo a casa un par de horas despois, máis queimado que Xoana de Arco, cando xa pasaron as cinco da mañá, esfollándome como unha margarita e espallando os pétalos que me cobren polo chan da habitación.

Así que amañezo, estrañamente, sen as típicas formigas pastando na miña cachola, e as teas de araña non tiveron o tempo suficiente para cicatrizar sobre os meus ollos, ou sexa que aínda non chegou a resaca. Que bendición: aínda non estou sufrindo as consecuencias.

E antes de que soe o espertador xa estou facendo equilibrios sobre a roupa sementada sobre a alfombra, para atender ás mensaxes que me envía o satélite. Un deles di: “Vou pa la”, outro di: “Vou pa i”, lacónicas misivas que me anuncian que Miguel e María se suman á convocatoria dominical para compensar con osíxeno a inxestión de toxinas da véspera.

Comparto un café coa Chinita, que se adiantou á cita, confundindo as cuarto e as menos cuarto, mentres encho desordenadamente a mochila con camisetas térmicas, mapas portugueses, chuvasqueiros, panos piratas e outros “por se acaso”, como calzón de reposto, pensando no que sempre me dí a miña nai.

Mentres apuramos o café, aproveito que o meu compañeiro se ergueu da cama, para descargar as fotografías e os vídeos dos concertos no seu ordenador, e ter libre a memoria para que non me pase como ós peixes. En definitiva é o que motiva estas crónicas, exercitar a memoria para que non se confundan os camiños, os concertos e as persoas, e quede constancia destes días que estamos compartindo.

No punto de encontro habitual embarcamos na nave dos seguidores do piloto asturiano, e emulándoo nos levan máis alá da fronteira, ata chegar a ese sinal de tráfico que nos obriga a deternos para repostar, e así manter os niveis de malandrina nunha proporción aceptable.

A pesares de que a sección feminina opte por la disidencia en forma de lulas con patacas, os que seguimos a tradición volvemos insistir nese prato fundamental no noso imaxinario colectivo.

Unha vez apaciguados os nosos bandullos, vólvemos ó asfalto, pero na rotonda non xiramos á esquerda, seguindo a nosa inclinación natural cara as terras do Coura, senón que continuamos de fronte, cara Caminha, á que chegamos despois de dar unha volta por Vilar de Mouros, debido a precariedade dos mapas de estradas que manexamos (a pesares dos bos oficios de Yuka como copiloto).

Seguimos as indicacións cara a Serra d’Arga, aínda que nalgún momento Ramón teña que saír a interrogar a algunha ancián enloitada sobre a dirección correcta, mentres eu teño algún efecto secundario das sustancias inxeridas na noite anterior, e os torturo coas miñas prácticas de portugués.

Unha vez que comezamos a ascender polas serpenteantes estradas da serra, asistimos atónitos a unha paisaxe de montaña que non esperabamos, como si estivésemos nas estibacións dos Picos de Europa, a pesar de que a altitude é moitísimo máis modesta.

Buscamos na toponimia que nos sae ó paso algún indicio que nos leve ó noso punto de partida, a Capela de Santo Antão, á que chegamos bastante máis tarde do previsto, xa que unha boa visión do terreo polo que habemos sementar as nosas pegadas.

A pequena ermida ten dous pequenos petos: un para os santos e outro para as almas, pero nós non deixamos máis esmola que os “ais” que nos arrancas os estiramentos obrigados antes de acometer este tipo de actividades. Con estas contorsións alarmamos a un rabaño de pacíficas ovellas, e interrompemos momentaneamente o seu monótono mastigar de herbas e raíces, mentres decidimos cal das tres marcas que atopamos sinala o inicio do trilho do Cabeço do Meio Día.

Decidimos desbotar as marcas que se atopan nas inmediacións do templo e seguir o indicador de madeira que nos ordena cruza-la estrada que nos trouxo ata aquí. Un vello transformador, onde están os incontestables trazos vermellos e amarelos, nos anticipa unha serra erma, colonizada por carrascos e pedras, na que nos internamos por unha pista forestal.

En varias ocasións bifúrcase, e vémonos na obriga de indagar en busca da dirección correcta, aínda que tampouco invertemos demasiado tempo nelo.

Pasamos baixo un pequeno outeiro, onde observamos unha senlleira construcción de pedra, pode que o abrigo de cazadores do lobo que está indicado no mapa, aínda que a curiosidade, cando estamos comezando o sendeiro, non é tanta como para ascender entre os toxos, así que continuamos ata acadar o Ribeiro das Pombas, coas súas beiras pregadas de prados, pequenos soutos e campos de millo.

Cruzamos este curso fluvial por un senlleiro paso de pedras, onde María dáse conta que, coas presas, esqueceuse de traer un calzado axeitado e fai equilibrios para non mollar as zapatillas do ximnasio. Unha vez na outra beira visitamos o Muíño das Pombas de Baixo, do que nos chama a atención as grandes lousas de pedra que forman o teito, e curioseamos no seu interior que está ben conservado.

A paisaxe que se estende ante nós, fertilizado polas augas que cruzamos, é dunha beleza que non acado a describir, polo que disparo unha ducia de fotografías, que me aforran un milleiro de palabras. Aínda así é difícil reproducir as sensacións que, conforme avanzamos polo Lombo dos Pichos, dando as costas a un estreito salto de auga e as ruínas do Moinho Velho, producíanse neste corpiño meu: seguía lixeiramente ebrio, tal e como amencera, a pesar de que os meus poros comezaban a cuspir gotas salinas de alcohol destilado, e a vez entraban nas miñas veas pequenos fragmentos deste territorio que xa comezaba a sentir como meu, como noso.

Conforme avanzamos, sempre próximos ó serpenteante río, alternamos prados asolagados, piñeirais descontinuos e outras agrupacións típicas de ribeira, con terreos máis inhóspitos, onde só hai pedras e carrascos. Chegamos así ó núcleo rural de Varziela, que forma parte da poboación de Arga de Baixo, onde se multiplican os campos de millo, e que atravesamos brevemente, non sen marabillarnos polas mostras de arquitectura popular que atopamos ó noso paso.

Abandonamos a aldea por unha calzada de pedra coidadosamente conservada, por onde, en sentido contrario ó noso, avanza un rabaño de ovellas curiosas que se preguntan se a cámara será comestible. As indicacións nos obrigan a desestimar a preciosa vía pétrea e introducirnos novamente nun camiño forestal que nos leva o Ribeiro da Arga, que baña e nomea a esta serra, que cruzamos novamente polo ponte de Porto Carro, con media ducia de pilares de pedra, desgastada polo continuo bater das augas, e un pouco máis adiante atopamos outro enxeño hidráulico, o Moinho de Baixo.

Atrás deixamos o aire que nos levaría ata o Cabeço do Meio Día, que ostenta a altitude de 550 metros, e dende onde poderíamos apreciar unha fantástica vista da Serra d’Arga, pero estamos inquedos pola posibilidade de refrescarnos en algunha poza que nos ofreza seguridade para elo, polo que continuamos ata atopar o Moinho das Traves, que anticipa unha zona na que temos que deternos obrigatoriamente.

Sobre as augas do Ribeiro da Arga álzase o precioso Ponte das Traves, e baixo el atopase unha piscina natural coas dimensións idóneas para satisfacer os nosos desexos, antes de precipitarse nunha pequena fervenza. Miguel máis eu dubidamos o xusto, antes de destrepar pola parede de pedra, nun verdadeiro “so integral”, xa que deixamos as nosas roupas arriba, para entrar neste espello líquido, a unha temperatura máis agradable do que cabería esperar.

Un anaco do paraíso onde recuperamos, por un momento, a inocencia, mentres María lánzanos unha ducia de disparos fotográficos, certeiros como os de aqueles francotiradores de Stalingrado retratados na magnifica “Inimigo ás portas”. Non hai nada máis agradable que comer cando se ten fame, soñar cando se ten sono, e mergullarte nun río limpo cando se ten calor. Aínda que, polo visto, ninguén ten a mesma fame, nin os mesmos soños, nin os mesmos calores. Cuestións que respecto, pero que a veces se me fan difíciles de comprender.

Non sen mágoa temos que saír do noso leito acuático, e volver cubrir as nosas vergoñas (aínda que non teñamos), e aquí é onde me lembro da miña nai, e lle agradezo ter uns calzóns limpos para facer a derradeira etapa do traxecto, e poder cambiar tamén a camiseta, que para algo levo cargando os “por se acaso” durante todo o camiño, que reanudamos limpos e secos, seguindo a montante polo mesmo río.

Mentres continuo este incesante indagar nas augas profundas da memoria, volven mesturarse pequenas xoias vertidas ó chou, e teño ganas de refacer os folios que levan cuspido os meus dedos, para volver facer este camiño que comezou o sábado pola tarde. Pero estas crónicas, debido ás miñas carencias informáticas, son efémeras, e teño que recuperar a memoria onde a deixei, obviando os detalles que non fun quen de rexistrar no seu momento.

Así que volvemos ó Ponte das Traves, onde tivemos cumprimento a algún dos nosos soños. Outros, sen embargo, como os que fomos debuxando mentres dábamos as costas ó Ribeiro da Arga, aínda co seu alento fresco bailándonos o corpo, parece que se resisten, como este verano preguiceiro que aínda ten ganas de primavera.

Non perdemos de vista o río durante moito tempo, e tras un breve ascenso acadamos a vista das primeiras casas de Gandara, que abre unha fenda azul nos seus campos, derramándose sobre estreitas paredes de granito e formando unha fermosa fervenza. Cara ela nos leva o camiño, e nos detemos no Moinho da Fiucha, que abre ante nós a súa porta para que nos sorprendan os seus elementos intactos, listos para moer o gran. Aquí non me resisto a levarme un pequeno tesouro da etnográfica local, a pesares de incrementar notablemente o peso da mochila, e os reproches que me fai Yuka que me fan sentir un turista que se leva un fragmento dunha pirámide exipcia.

Cruzamos outra vez o río, uns por un paso de poldras e outros pola ponte por onde discorre a estrada que comunica diversos lugares da serra, para introducirnos na aldea, onde as seareiras se agolpan no banquillo, como si estivesen esperando para saltar a un imaxinario terreo de xogo, gozando dos aloumiños do sol e desatando as linguas. Mentres estas veciñas se entregan ó ocio, outra comanda un rabaño de ovellas, como viñeron facendo os seus antepasados dende a noite dos tempos.

Abandonando o pobo polo Pontilhao que sortea outra vez o río, sorpréndenos á nosa esquerda a visión das viñas que forman un túnel vexetal polo que desaparece a auga, e a nosa dereita os Moinhos de Granda, movidos polo Regato da Fraga, subindo pola aba dun outeiro, cara onde nos diriximos. Como curiosidade observamos as enormes tocas de pedra cos que están apuntaladas as súas canles e, aínda que non cheguemos ás tres horas de camiñata, me pregunto se non me farán falla algunhas, non sei precisar de que material, para apuntalar as miñas pernas, esgotadas da intensidade do fin de semana.

Por sorte, consultando o mapa do trilho, estimamos que queda pouco para completar o círculo, e antes de finalizar buscamos un interesante elemento de inestimable valor no patrimonio etnográfica da serra: o Pontâo do Lobo. Este consiste nunha serie de lousas toscas, dispostas en vertical e formando un curioso arco. A Ramón semella que non lle chegou e intenta alongar o sendeiro cara á montaña, pero conseguimos disuadilo e volver sobre os nosos pasos para acadar o lugar de Lousado, onde se atopa o noso vehículo.

Antes de regresar á metrópole facemos un alto en Arga da Cima, para refrescarnos con Super Bock, Sagres Zero e xeados Olá na Taberna do Horacio, onde os seareiros xogan a cartas. As nosas nos sorriron outra vez, despois de descubrir Corno do Bico, en Paredes de Coura, ou as Lagoas de Bertiandos, en Ponte de Lima, sumamos outro lugar con encanto ó noso imaxinario colectivo, ó que non dubidaremos en volver.

Polo de agora volvemos cara a nosa cidade de orixe, que nos recibe cunhas nubes incontinentes. A Miguel e a min, apenas danos tempo de pasar pola ducha e cear atropeladamente no Tamarindo, e saír correndo ó centro cultural, para o concerto de clausura do Festival de Jazz de Vigo. Imos obviar os detalles dos continuos desprezos ós que me someten as estrelas, pese as miñas bos intencións: as miñas invitacións caen en saco roto.

Reunímonos con Xacobe, que ven con sobredose de jazz, para darlle a puntilla, xa que Chano Domínguez co seu New Flamenco Sound ten tódalas trazas de ofrecernos un espectáculo intenso. Aínda que teño que subliñar que non é o pianista gaditano o que me ten ancorado ó asento, facéndome disfrutar a pesar das miñas reticencias coa mestura da música andaluza e o jazz, senón os seus acompañantes de luxo, especialmente Llibert Fortuny no saxofón, Marc Miralta na batería e Marina Albero nos teclados, salterio e vibráfono. Os integrantes máis sureños: Tomasito, Kejío e Piraña me resultan, como agardaba, prescindibles.

Do que non prescindo, para pór un broche de ouro a este finde completiño, é a tomar unha cervexa ou varias, na compaña da Brujita, para facerlle un relato de todo esto que agora escribo, mentres ela me pon ó día das súas andanzas pola Illa de Ons, lugar que, cun pouco de sorte, serán obxecto de algunha destas Crónicas Eivadiñas.

E35 Trilho da Boulhosa (Paredes de Coura)

Domingo, 10 de xuño de 2007

Como consecuencia lóxica do comezo da semana de vacacións, déixome arrastrar polo entusiasmo e na véspera desta convocatoria entrégome novamente ós excesos da noite.

Axúdame a complicidade de Tesorito para compartir unha botella de Mencía, unha tapa de xamón e unha tortilla no San Amaro; os acordes do blues dos rapaces do Bukowski Trío, a pesar da súa escasa erudición literaria en materia tan sensible; as contorsións de Habibi na pista da Fábrica de Chocolate, axitando o licor café que lle corre polas veas; os sorrisos amables de Nuria e María, a quen arrastro outra vez a un concerto sen informarlles previamente das súas características; e a enerxía de Petete, que aguanta as miñas confidencias ata altas horas da madrugada, cando se mesturan, como un cóctel letal, tódalas sustancias inxeridas polos labirintos tóxicos do meu corpo.

Todo isto podería levarme a outra consecuencia lóxica, desas que colecciono dende tempo inmemoriais, e que transcribo nestes informes con bastante frecuencia: a un deses domingos nos que amañezo cun exército de formigas pastando na miña cabeza, ou sexa, cunha resaca monumental. Pero non, esta vez non me ergo nese estado lamentable, que me fai cuestionar sempre as vésperas, senón que me ergo levemente ebrio, e non precisamente de trementina e longos bicos, como no poema daquel comunista universal.

A todo esto teño que engadir que non atopo ós pantasmas habituais acubillados nos pregues das miñas sabas, porque no día anterior os enviei polo desaugue da lavadora, e ó regresar a casa non estaba en condicións de poñer un xogo limpo, nin de xogar a nada, polo que esperto embutido no saco de durmir, improvisando unha acampada solitaria.

Precisamente por todo isto, que non son máis que unha sucesión de consecuencias, me refuxio outra vez nas miradas dos meus seres queridos, que non teñen tantas adicións perigosas como as que me posúen, e con eles nos diriximos, conformados novamente como un pequeno continxente guerrilleiros, cara as terras portuguesas. Outra vez descontando quilómetros cara a nosa terra prometida, onde os nosos espíritos se reconfortan e se curan as feridas que o cemento nos imprime nos días de xornadas obrigatorias na metrópole.

Fago inventario dos que volvemos sentarnos en torno ós potes fumeantes de arroz malandro, para continuar con este exercicio de memoria: Tesorito, antigamente coñecido como Nacho (o sinto, non son capaz de asumir o trauma), comandante en xefe dos seguidores do xarope de arce; Miguel, repartindo como aquel os derradeiros días da semana entre o océano e a montaña, con idéntico entusiasmo; Isabel, a Brujita, que ven de soportar as críticas canallas ás que acostuma este cronista a verter ós camiños alternativos, como os que nos propón Jorge Bucay.

A este heteroxéneo grupo únense Yuka y Ramón, que aínda non teñen claro si acompañarnos ou face-la guerra pola súa conta para non perderse a carreira de fórmula un, e que finalmente son convencidos para compartir a nosa ruta; e Zalo e Salomé, que xa decidiron facer a sobremesa nas terras do Rosal, seguindo o rastro dos muíños do Folón, para por a proba a perna rebelde do noso emperador.

Así que, despois de encher os depósitos de malandrinas e outras herbas, dirixímonos cara os obxectivos previstos, no noso caso o Trilho da Boulhosa, un dos poucos percursos pedestres da rede municipal de Paredes de Coura que nos quedan por recoñecer, e no traxecto caio nun soño espeso, como consecuencia (outra máis) dos caldos amables do viño alentexano, para que os meus amigos tamén descansen dos lostregazos que sofren os seus oídos coa miña lingua de serpe.

Engalanada para a ocasión recíbenos a freguesía de Insalde, xa que o sendeiro arranca da súa igrexa, e apenas temos tempo para deternos a admirar a súa arquitectura, nin para acometer os estiramentos oportunos, xa que os seguidores do piloto asturiano arrancan sen escoitar o pistoletazo de saída, e Tesorito, proclamado guía da xornada, tamén parece ter presa e ameaza con non esperar ós rezagados (ou sexa, a min).

Por fortuna, en canto atravesamos o núcleo rural de Cidade, topónimo que deriva de cividade, e que delata a antiguedade do asentamento, e mentres as nubes preñadas ameazan con precipitar a súa incontinencia, comezan as primeiras dúbidas sobre a dirección correcta, e volvemos reagruparnos para acometer a ascensión por unha pista de terra e pedras, cara unha zona descampada que serve de pasto a amplos rabaños ovinos e bovinos. Aínda que Yuka e Ramón volvan insistir na súa táctica automobilística e, como se tivesen alas nos pés, comecen a incrementar as distancias co resto do grupo.

Aínda que volvamos coller ós fieis do piloto asturiano, nun cruce confuso situado no Cabeço da Ramalhosa, debido a que os sinais están agochados, e retrocedamos na súa compaña, deseguida nos abandonan, esta vez definitivamente, para continuar a súa carreira aloucada cara o cumio, mentres vai desaparecendo o bosque conforme gañamos altitude. Tamén se multiplican as ameazas do ceo, aínda que a temperatura siga sendo agradable, e apuramos un pouco o paso ante as miradas atónitas dos rabaños de vacas barrosás.

Esta especie bovina de raza autóctona do norte luso, caracterizada polas súas grandes cornamentas, asusta a Isabel, que non se fía das miñas actitudes para o toureo, e decide abandonar o camiño para aloxarse dos seus pastos. Aínda lle intimida máis o meu empeño por retratar a estes pacíficos rumiantes, aínda que recoñeza a beleza destas imaxes bucólicas e, certamente, pastorís.

Estamos recorrendo as siluetas redondeadas que conforman a Serra da Boulhosa, xunto ós límites que separan Paredes de Coura e Monçao, que garda nas súas entrañas vestixios dunha antiga necrópole megalítica, mámoas e antas que foron completamente destruídas pola incontrolable avidez dos ciprianistas que, en busca de ouro, foron responsables da destrución de gran parte do patrimonio arqueolóxico destes municipios.

Conforme debuxamos as nosas pegadas nestes desolados territorios, acadando as maiores altitudes do sendeiros, no lugar de Casela do Lobo, onde temos unha ampla panorámica do recorrido realizado, comezan a derramarse sobre nós as primeiras gotas, e case sen darnos tempo a reaccionar se desata sobre nos un pequeno temporal, en forma de vento, raxadas de auga e sarabia que, en poucos minutos, nos deixa totalmente enchoupados.

Por sorte para o noso reducido grupo é so un chaparrón, e non tardamos demasiado en acadar a estrada que nos conduce ás ruínas da cooperativa agrícola da Boulhosa, de onde saía a famosa e apreciada pataca coñecida polo nome da serra, e no que aínda observamos algún rabaño illado de cabras, aínda que non vexamos nin rastro de presenza humana. Miguel enreda entre as ruínas imitando a un francotirador serbio, e a verdade é que parece que estamos no escenario dunha batalla, nunha desas aldeas de Bosnia onde medían as súas forzas chetniks e ustachas, rivalizando nos seus intentos de limpar eticamente o territorio conquistado, cousa que en certo modo lograron.

Dende aquí podemos apreciar a bela paisaxe envolvente da freguesía de Insalde, rodeada de bastas áreas de pasto de montaña e por carballeiras que, ó longo do ano, lle confiren diversas tonalidades. Tamén podemos apreciar a distancia que nos quitan Ramón e Yuka, a quen divisamos como dous afastados puntos ó outro lado da estrada asfaltada que rodea os campos que se estenden ós pes do complexo agrícola.

Aproveitamos que o ceo ofrécenos unha tregua para despoxarnos das nosas roupas enchoupadas e pornos todo o que levamos de abrigo na mochila, que tampouco é demasiado. Incluso Miguel insistía pola mañá, saíndo da cidade, en buscar un sendeiro preto do río para refrescarse, ignorando os azares que nos deparaba esta meteoroloxía caprichosa que confirma a negación das estacións ós que nos somete o cambio climático.

Sempre dirixidos por un Tesorito que se toma moi en serio o seu papel de vangarda, avanzamos pola estreita estrada, descendendo cara unha espesa masa forestal. Despois de dubidar brevemente, ata que retomamos os sinais vermellos e amarelos característicos deste tipo de percursos, entramos un túnel vexetal polo que acedemos a un bosque de carballos, castiñeiras e mimosas, que se alternan con áreas de carrasco constituídas por toxos, urces e xestas.

A Fraga da Boulhosa é un terreo radicalmente distinto ó que deixamos atrás, e en ocasións é tal a espesura da vexetación que temos que facer esforzos para descubrir a dirección correcta. Pensamos na parella que nos precede e nos preguntamos como puideron avanzar sen un mapa que os guiase, pero aínda así non dubidamos da capacidade de Yuka para orientarse.

Isabel aproveita algunha pausa para sorprendernos coas novas posturas que aprendeu nas clases de ioga, antes de abandonar o camiño e internarnos no estreito pasillo esmeralda que nos conduce ó corazón da fraga, onde camiñamos con certo temor a eses animais que se arrastran entre as herbas, un deses medos atávicos que, seguramente, se remontan á noite dos tempos.

Mentres, o descenso faise cada vez máis abrupto, descontando os metros que gañamos ó ceo cando este nos botou algúns caldeiros de auga que lle sobraban. Se antolla demasiado breve este tramo que conflúe con unha pista forestal dende a que intuímos o que pode ser un pobo.

Despois de atravesar estes territorios enfeitizados, e á vez que se despexaron os vapores etílicos que cubrían a miña cabeza, volve a pecharse a ameaza do ceo sobre nós e, á altura dun peto de alminhas que anticipa a entrada no núcleo rural, entre as últimas árbores da espesa masa forestal, comezan a caer anacos licuados de nube.

Cruzamos o Regueiro do Fojo, e as súas augas fan de fronteira natural, e así as áreas de matorral son trocadas por zonas de pasto e campos de cultivo, e o camiño de terra é mudado por un camiño empedrado, que nos leva ó lugar de Souto da Torre. Este enclave da freguesía de Insalde está cheo de primavera, xa que os seus habitantes acostuman engalanar as súas casas cunha variada selección de flores, que espertan a cobiza da nosa meiguiña boa.

Esto motiva que cando por fin o ceo decide derramarse en forma líquida sobre o pequeno grupo, este xa está dividido en dous, e Isabel máis eu nos refuxiamos nunha marquesiña de bus, próxima a outro peto, onde entoamos unha pregaria para que o sol se abra paso entre as nubes e nos permita completar o noso trilho.

Para nosa sorpresa, entre a cortina de auga que está caendo, aparecen Miguel e Nacho, eso si, motorizados, xa que estamos moi preto de onde empezamos a debuxar o círculo que, de algún xeito, se pecha. E podemos considerarnos afortunados porque agora si que está a desatarse o temporal, e mentres discutimos sobre o asfalto, camiño de Paredes de Coura, non atopamos mellor destino para secar os nosos osos que Dosselandia.

Chegamos á vila atrapados polos ecos da música folclórica, e mentres aparcamos empezamos a ver grupos de seareiros ataviados con traxes rexionais, polo que decidimos aprazar a nosa visita obrigada ó local onde teñen prohibida a entrada os diabéticos.

Así que, seguindo os acordes courenses e as súas coloridas roupas nos atopamos coa praza maior ocupada por unha auténtica festa. Unha feira de produtos gastronómicos e de artesanía, que nos dispara en varias direccións. Isabel desaparece curiosa entre o labirinto de postos para informarse das súas propostas, o señor Panette e o señor Betanzos se refrescan con senllos finos, confundíndose coa tropa local, e eu marcho a retratar ás belezas locais.

Volvémonos agrupar, como se aínda estivésemos acometendo un tramo do sendeiro, obrigados polo diluvio que finalmente se desata, cumprindo a ameaza que durante todo o día víase nos tons escuros do ceo, e os nosos estómagos non son inmunes á visión de tantos manxares dispostos antes nos, polo que nos rendemos a esta invitación ós sentidos.

Ocupamos unha das poucas mesas que atopamos valeiras, xa que parece que dende tódolos pobos do val acudiron as xentes a esta romaría, e a choiva tamén axuda a estimularnos para a merenda.

Da nosa se ocupa a Brujita, que utiliza a súa maxia boa para conseguirnos unha botella de viño alvarinho, un prato de presunto, outro de embutido e unha especie de boliños de bacallao, dos que damos boa conta mentres observamos os diversos tipos humanos desta parte da xeografía lusitana. Sobre todo chama a nosa atención un paisano, notablemente influído polos caldos courenses, que non para de lamentarse porque “aquí non canta ninguem”.

Para a súa sorte e para a nosa rapidamente atopa un par de acólitos cos que arrincarse cuns cantos serráns, un fanado que manexa un pequeno instrumento de percusión, algo parecido ás tarrañolas, e un bigotón que toca, con bastante acerto, un acordeón.

Botamos de menos a Yuka e a Ramón, que seguramente disfrutarían esta festa que non estaba nas nosas previsións bastante máis que as carreiras de fórmula un, cousa que confirmaríamos despois, e tamén a Zalo, que sempre gusta destas demostracións da cultura popular, máis aínda nas súas vertentes gastronómico - folclóricas. Para uns e outros tiramos un feixe de fotografías, aínda a risco de fomentar o pecado capital da envexa. Nós satisfacemos outro, o da gula, e brincamos baixo a incontinencia dos ceos para regresar os nosos cuarteis de inverno, agora que desapareceron as estacións.

Volvemos á metrópole, outra vez con este cronista entregado ós brazos de Morfeo, porque sempre hai que deixarse querer, coa mel nos beizos doutra xornada amable nesta topografía que levamos gravada no corazón e, certamente, no estómago. Cada quen a súa cova, a soñar novas aventuras, novos camiños nos que se confunda, hasta non saber quen de nos as sementou, as nosas pegadas.

E34 Sendeiro da Fervenza Invisible (Cenlle)

Domingo, 3 de Xuño de 2007

Hai noites nas que me empeño en perseguir soños imposibles, camiñando ó fío da navalla, polo lado máis salvaxe da vida, como si fose a última, e outras, como a pasada, nas que sinxelamente me pecho no meu refuxio, eso si: para soñar, para recuperar os soños tranquilos, os que non fan dano, como as boas dixestións.

E despois destes benéficos efectos amañezo co corpo doce, sorríndome as atencións, e para completalas almorzo enerxético en boa e bela compaña, mentres nos pomos ó día dos últimos soños.

Non é estraño que, por ser este un domingo diferente, non queira volver ós sendeiros esgotados de Paredes de Coura, pese ás insistencias dos meus fieis e me apeteza sementar de pegadas novos camiños. Para elo conto co entusiasmo de Yuka e Ramón, que nesta ocasión non teñen o corazón partido polas competicións automobilísticas, e con Yoli, a quen a noite do venres lle roubou a voz e as forzas para outras convocatorias máis multitudinarias, e volve a darnos unha oportunidade ós eivadiños para convencela das vantaxes da nosa fórmula.

Baixo un sol de xustiza imos cara a terra do lume, animándonos coa proximidade dos cursos fluviais nas rutas que nos ofrece a fértil terra do Ribeiro, mentres repaso as noticias sobre o cerco ó campo de refuxiados palestino no Líbano, os avances da ultradereita nas eleccións municipais e os destinos dos protagonistas das revoltas alemáns de finais dos sesenta.

Asombrado por todas estas noticias, seméllaseme ridícula a distancia que recorremos ata chegar ó pobo de As Chabolas, pero o certo é que cando conduce Ramón sempre encollen os quilómetros, ávido por imitar ó seu ídolo asturiano. Así que non pasaron demasiados minutos da unha da tarde e xa estamos cruzando a porta do comedeiro, onde o dono lémbrase de nós e nos ofrece a mesma mesa na que iniciamos a xornada do río Avia.

Outra vez a desculpa pola escasez do menú do día, e a pesar deso tomamos crema de verduras, pementos de piquillo recheos de carne, ensaladilla (tan rica como o salpicón da miña tía de Barreiro, chipiróns guisados con arroz e xamón asado con patacas fritas. E de postre flan caseiro e mousse de queixo con marmelada, ó que temos que sumarlle os cafés e as bebidas. Todo por oito pavos, como si houbésemos cruzado novamente a fronteira. Eso si, coa malandremia presente.

Mentres todo isto sucede valoramos as distintas pocións que nos ofrece a zona e decidímonos aventurar nun dos sendeiros que nos oferta o concello de Cenlle, para saciar a nosa sede de novos horizontes xa que se axusta en lonxitude e tempo ó noso formato e ten a vantaxe engadida de ser un itinerario circular.

Polo que gardamos celosamente o bocadillo que Yuka preparou co sobrante do xamón asado e as patacas, en previsión de que non sexan suficientes as súas barriñas enerxéticas, e nos diriximos cara ó Colexio Público da poboación escollida, onde arrancan as dúas rutas sinaladas nos seus folletos turísticos.

Unha vez no punto de partida, despois de baleirar o encher as mochilas, segundo o gusto de cada camiñante, e despois de acometer variados exercicios ximnásticos de quecemento, tamén con distintas formas e duracións, que neso tampouco somos uniformes, buscamos algunha sinalización que nos guíe.

Tardamos un bo anaco en atopala ata que ó facelo xorden varias dúbidas, xa que a descrición de ambas rutas está ó revés do noso folleto, polo que decidimos cambiar a orixinal, denominada Ruta do Avía, por outra máis curta, a Ruta do Miño, aínda que esta non sexa completamente circular e sigamos tendo dúbidas sobre a súa extensión.

Antes de comezar a confundir as nosas pegadas, decidimos recalar nunha finca próxima que nos invita a probar o sabor das cereixas, ese sinxelo motivo polo que un dos protagonistas das historias de Kiarostami decide que paga a pena seguir coleccionando amenceres. Aínda que Yuka teña serias dúbidas sobre a legalidade da nosa acción e teña que ser convencida por Yoli dos desexos da árbore por ceibarse do seu peso. Falta nos fai este aliciente para comezar camiñando o asfalto, azoutados polo alento violento dun ceo incandescente, mentres nos internamos nun amplo piñeiral que alcanza a refrescarnos coas súas sombras e a tranquilizar os nosos temores a sufrir unha sucesión de insolacións.

Os sinais son restos de grandes brochazos de amarelo, que perdemos en canto chegamos a un poste de alta tensión, onde todas as direccións que entendemos posibles están marcadas con cruce, indicándonos que non debemos continuar. Como non vemos máis opcións decidimos continuar descendendo, facendo caso á lóxica, para intentar achegarnos a Cima de Vila, o núcleo rural que nos sirve como referente para confirmar o noso camiño, ata que, pasando un bo tramo de firme alcatreado, chegamos a un cruce e vemos marcada unha desviación con bastas frechas, polas que abandonamos a estrada.

Nos introducimos nun camiño de terra, no que cobran sentido os nosos pasos, mentres Yuka olfactea as pegadas como un explorador cheroqui, para confirmar que imos na dirección correcta, confirmando unha vez máis as súas dotes para dirixirnos. Nunha das beiras do camiño atopamos un muro de pedras vernizadas polo musgo, que nos separa dunha das moitas plantacións de Ribeiro que atoparemos nas próximas horas. Na outra, pequenos prados, descontinuos entre as últimas formacións de piñeiros que nos acubillaron do ceo, onde a primavera sementou margaridas, violetas, dedaleiras, papoulas e un número indeterminado de especies descoñecidas para min.

Deseguida perdemos altitude, como icaros caídos en desgraza, e a preguntarnos como será o regreso, cando teñamos que recuperar as curvas do desnivel que debuxamos coas nosas botas, mentres nos internamos nunha selva de fentos xigantes que desembocan nunha canteira. Esta anticipa as primeiras casas dun núcleo rural que podería ser o que buscábamos ou ben podería tratarse de A Pena, segundo o ramal que estemos a seguir. A falta de confirmalo, deducimos que se trata da segunda opción, pola cantidade de bolos de granito que salpican o pobo.

Este lugar é unha magnifica atalaia sobre a que obter unha boa panorámica de tramo do río Miño que antecede ó encoro de Castrelo de Miño, e nos detemos a contemplala, a hidratarnos e, algúns, a quitarse capas de roupa, como si foran cebolas, para soportar mellor a canícula que nos está caendo enriba. Tamén o enclave é peculiar, discurrindo sobre un outeiro baixo o que se derraman, nun desnivel notable, as viñas, como sedentas dun mar doce que se abre antes as súas abas perladas de esmeralda.

Ese desnivel é o que nos fai albergar dubidas sobre o regreso, xa que ó abandonar as súas rúas por estreitos corredores de pedras centenarias e internarnos nunha fraga onde reinan as acacias, seguindo agora unha boa sucesión de sinais amarelas, constatamos que de seguir descendendo imos chegar ás beiras do encoro. Tamén atopamos unha pequena agrupación de sobreiras, como non podía faltar nunha comunidade con tanta tradición vitivinícola que, sen embargo, sorprende e entusiasma á nosa sección feminina.

Esta etapa nos deixa belas estampas da comarca, quizais para distraernos dos lategazos de lume que sentimos nas costas cando desaparece a cobertura da praga de acacias, que forma unha intricada rede de túneles, e nos asomamos a algún balcón privilexiado para compadecer ós vendimadores destas terras.

O descenso detense chegando ó pequeno lugar de Ervedelo, situado como un torreiro de vixilancia sobre a autovía do Atlántico, e sobre o fértil val que abre o río, e onde nada máis pisar os seus estreitos camiños asfaltados nos saúda a Ermida de Santa Lucía, onde aproveitamos as vistas e as sombras, unhas para retratarnos e outras para descansarnos, mentres volvemos botar man dunha cantimplora que semella insuficiente, dada a cantidade de líquidos que perdemos no traxecto.

Cruzamos fronte ás escasas construccións da aldea, aínda que unha delas sexa bastante grande e conserve certo señorío, para internarnos outra vez na fraga, na que os carballos lle ganan o pulso ás mimosas, iniciando unha forte ascensión, que esperta novas inquietudes. Comezamos a parte lineal do sendeiro que na próxima etapa ten unha boa recompensa: acadar A Fareixa, un espectacular salto de auga visible dende a autovía, especialmente no sentido de Ourense, á altura da localidade de Xubín.

En tempos se podía subir entre as vellas casas do lugar, pola destra do río ata os seus espectaculares muíños, colgados practicamente do precipicio, e onde a pesar da súa ameaza de ruína aínda é posible (ou o era a derradeira vez que as visitei fai case dez anos), aproveitar o que queda das súas estructuras para asomarse a caída das correntes, pero coa máxima precaución ante a delicada ubicación na que se atopa.

Agora este acceso dende Xubín non é posible, debido a que a canteira, que avanza dende as beiras dos catro carrís asfaltados, devoraron os camiños que trazaban entre a vexetación, e os transformaron nunha montaña de escombros, vertidos dos desfeitos deste agresivo negocio que para nada ten en conta o impacto ambiental que causa, e do que habería que responsabilizar á administración emisora da licencia.

En pouco tempo se nos fai visible a explotación mineira, e aínda que non nos sexa posible a visión da fervenza, o bater das súas augas nos fai confirmar o noso sentido, e a pesar de que se peche o ceo por un asombrado túnel de frondosas mimosas, non perdemos o ánimo, nin ten sequera en aqueles tramos onde se confunde e se difumina o noso rastro, que a veces son simples rastros de pintura amarela. E este é o risco dos sendeiros non homologados, onde cada un sinaliza seguindo os seus propios criterios, sen atender ós xa establecidos.

Desembocamos nunha pista forestal, que nomeamos camiño de volta, para evitarnos descontar o desnivel gañado, e descansamos neste punto, esperando que Yuka recupere índices aceptables de azucre para continuar a marcha. Xa postos, nos azucramos e hidratamos todos, incluso vemos a inminencia dun baño, si atopamos unha zona propicia pola que acceder á fervenza.

Reiniciando a marcha chegamos a unha zona de prados onde dous muíños compiten por alimentar o regato de Xigas, que son as que forman a cortina de auga que buscamos, e os sinais nos dirixen cara a súa nacente, internándonos nunha xungla que cada vez vai espesándose máis, grazas á abundancia das comunidades helofíticas e os bosques húmidos típicos das ribeiras, onde podemos observar bos exemplares de olmos, freixos e salgueiros.

Perdemos as marcas na proximidade das ruínas doutro muíño, colonizado polas silveiras, que aquí acadan unha densidade que dificulta seriamente o noso avance.

Ramón máis eu empregamos os medios que temos ó noso alcance para abrirnos camiño, imitando a Conan o Bárbaro e ós lanzadores de troncos escoceses, e conseguimos uns resultados sorprendentes, pero aínda así insuficientes para continuar cos nosos plans. Polo que decidimos dar media volta e renunciar á mergullada ou, polo menos, a atopar esta fervenza que semella invisible.

Así que descontamos os nosos pasos, poñendo pegada sobre pegada, volvendo á zona dos primeiros muíños e dende alí, seguindo a pista forestal, onde comezan outra vez a reinar os piñeiros, ir gañando altitude, desbotando o ramal de Ervedelo, ilusionados coa posibilidade de que por este camiño pasemos poucas penurias que engadir á nosa experiencia na xungla.

Nun dos claros volvemos á canteira, esa boca desdentada que se ri de nós, e na lonxanía o torreiro da igrexa de Cenlle, que volveu converterse no noso obxectivo. Comandados por Ramón, que decidiu que ten a intuición suficiente para acurtar a distancia que nos separa do coche, abandonamos a pista forestal e comezamos a avanzar por un sendeiro que racha a montaña, a media altitude, más ou menos pola liña do noso destino.

Yoli parece que sufre os efectos de tan accidentada marcha, ou pode que aínda teña efectos secundarios da súa noite de farra, aínda que non sexan tan visibles (aquí debería escribir correctamente e dicir audibles) que a súa perda de voz. Pero mantén o bo humor para, cando chegamos a unha carballeira, nada nun océano de fentos xigantes que nos anticipa unha nova e abrupta subida.

Esta pendente remata abruptamente nunha illada viña, que temos que atravesar para atopar un camiño que nos permita seguir confeccionando o círculo que, ó marxe do sendeiro que mais ou menos viñamos seguindo, de algún xeito teremos que completar. Por sorte non tardamos en acadar a estrada, sen dúbida a que conecta o centro de Cenlle con Cima de Vila, e as tropas anímanse ante a inminencia de confirmar as direccións que eliximos.

A pesares de todo o cansanzo acumulado, das catro horas que levamos camiñando, dos moitos suores que nos está arrincando o sol a lategazos, e da derrota que supón, non só non completa-la ruta elixida, senón o feito de non poder acceder á súa parte máis emblemática, A Fareixa, decidimos que aínda tivemos bastante sorte enlazando sendas sen máis datos que o instinto.

E si, non tardamos en chegar a un punto polo que pasamos no comezo, baixo as liñas de alta tensión, onde perdemos as marcas que agora, sen embargo, atopamos. Así que como comezamos, por un tramo asfaltado, rematamos, bastante fatigados e co corpo pedíndonos unha terraciña onde sirvan cervexa fresca. Aínda que antes de rematar volvemos visitar a cerdeira que nos saudou ó comezo, que nos pide que lle liberemos un pouco máis do seu peso.

Finalizamos no colexio público, no que nos detemos o tempo necesario para estirar os músculos e cambiar a camisola ou o calzado, e nos diriximos a Ribadavia, onde tomamos a súa praza central coa sede dos bandidos mexicanos. Eu case non deixo que se altere a temperatura dunha grande xerra de cervexa con gaseosa, e os demais, máis comedidos disfrutan das burbullas que baixan polas súas gorxas.

Cústanos despedirnos da vila que albergou a maior comunidade xudía de Galiza, pero as obrigas laborais fannos non demorar o regreso, e aproveito para repasar a actualidade periodística no traxecto: os tiros intermitentes en Nahar al Bared entre a milicia palestina e o exercito libanés, os discursos xenófobos de Anglada e o Espacio Habitable, e as imaxes que lles devolve o espello dun ministro verde, vinte anos despois.

En fin, que xa chega, e trala despedida me queda o tempo xusto para unha ducha acelerada que me leve a capa de suor e os restos vexetais que me cobren, preparar unha ensalada con catro cousas que atopo no frigorífico, tomar un café ben cargado e preparar o termo para tomar un par deles máis tarde, e coller o coche para a miña xornada nocturna.

Volvo a declarar o domingo como o mellor día da semana.