E12 Trilho das Lages Altas (Paredes de Coura)



Domingo, 17 de decembro de 2006

Recuperamos os motivos polos que paga a pena abrir os ollos a un novo amencer, para que o inventario co que nos enfrontamos ós diversos problemas que nos plantexa a tolemia cotidiá, á monotonía dos horarios obrigados, ós desaxustes entre nóminas e facturas, ás cicatrices do desamor ou da nostalxia, ou ós destrozos que o tempo vai facendo no noso corpo, incline a báscula a favor das ganas de continuar andando estes días.

Unha simple cerimonia como a de reunirse media ducia de individuos para contar e escoitar historias, para celebrar ese estraño rito que reunía en torno ó lume ós nosos antergos cando as palabras aínda non tiñan forma escrita, supón outra suma de razóns para combater esa sombra que se agocha en todos aqueles momentos nos que non somos máis cun barco á deriva, impotentes ante a inminencia do naufraxio. A maxia de compartir palabras, en compaña dun cardume de seres queridos, impulsa os meus dedos a precipitarse unha vez máis sobre as teclas, para insistir nas crónicas destes domingos nos que insistimos en seguir sementando pegadas.

Como na xéneses desta colección de pasos e voces, cando xerminamos amizades entre sendeiros, comidas e contos, citámonos os mesmos que compartimos a noite anterior festexando as lecturas que cada quen tiña gardadas máis ou menos preto da alma.

O noso anfitrión, Xurxo, excesivo en hospitalidade e afecto, entusiasta das reunións gastronómicas, veladas literarias e convocatorias sendeiristas, recóllenos no lugar e hora convidas, para poñer rumbo a onde a terra chámase Paredes de Coura. Nacho e Montse, os nosos tesouriños, tráense un abrigo de caricias para protexerse do ceo e non paran de sorrirse cos ollos e coas mans: non podemos evitar que nos recorra unha cobiza doce polas veas. E Zalo ven co seu recente titulo de Emperador, e non é para menos coa cantidade de terras conquistadas e os exércitos que acoden a súa chamada.

Mentres as nubes comezan a destilar os seus zumes sobre o asfalto, descontamos os quilómetros que nos afastan doutra boa ración de arroz malandro con panados, aínda que cando chegamos ó Stop Nacho e Xurxo pásanse polo forro a disciplina de partido e o centralismo democrático, e se arrendan para probar o cabrito, eso si, moi ben guarnicionado coa súa provisión de arroz, verdura e patacas, nunha desas pequenas traizóns que como se verá despois traerán traumáticas consecuencias.

Co bandullo cheo de algo máis consistente que as bolboretas, salvamos a distancia que nos afasta de Formariz, onde temos pensado engadir ó noso imaxinario colectivo outro dos sendeiros que as autoridades courenses tiveron a ben marcar para o noso disfrute, neste caso o Trilho das Lages Altas, que pola súa lonxitude e duración amoldase as nosas especiais circunstancia de grupo que fai a dixestión mentes camiña, para que a sangre tamén se alimente de terra e de vento.

Chegamos á Ermida da Nosa Senhora de Irijo, en Formariz, grazas ás indicacións dun par de seareiros que tamén van ó mesmo destino. Coa vantaxe que nos dar ir motorizados, mentres os paisanos avanzan como sombras baixo unha delgada pátina de chuvia polo asfalto, entregámonos ós estiramentos obrigatorios para evitar que sigan sumando lesións ás que xa nos habitan, dun xeito máis ou menos permanente. Os carballos que nos amparan e que soportan tamén algunha aperta gratuíta, segundo nos explica o mesmo seareiro ó que lle preguntamos fai un momento por este santo lugar, foron plantados polo seu avó fai máis dun século, aínda que non teñamos unanimidade no seu crédito, e nada máis comezar a multiplicar pegadas xa temos os primeiros elementos de polémica.

Este pequeno debate, nos inicios do sendeiro, pode que explique o que comecemos errando o sentido da nosa marcha, e que non sexamos quen de interpretar as curvas do noso mapa ata ben avanzada a tarde, e sigamos confiados nas marcas que por unha pista de terra nos internan nun bosque de eucaliptos, onde son patentes os estragos causados polo lume. Atravesando unha zona repoboada con esta especie tan nociva para o ecosistema das dúas nacións que se enfronta en primeira liña ó Atlántico, mentres facemos balance das historias e manxares que saboreamos na noite anterior, chegamos a un camiño onde as especies autóctonas comezan a asombrar o camiño, furado entre paredes de terra e verdes pastos.

Confiados en que son certos os nosos pasos atopamos un sinal que confirma o sendeiro elixido e a confluencia co Trilho das Garças, que vai en dirección contraria, polo que nos deleitamos avanzando por un chan alfombrado de follasca, mentes vemos as casas e campos do preto pobo de Cotaleira. As pedras centenarias que separan o camiño das terras de pasto e de labranza están cubertas de delicadas capas de lique, brión e couselos, e outra vez non podo resistir ese afán de atrapar un anaquiño de presente, para convertelo en imaxes dixitais, poñendo a proba a paciencia do pequeno destacamento guerrilleiro.

Reunímonos nunha pequena mina que forma un estanque sementado de outono, onde volvo deter o tempo conxelando os reflexos deste feixe de debedores do meu afecto, aínda que algún deles véxase tentado de romper este cristal líquido e desfacer os meus retratos. Por esta vez o Emperador mostrase magnánimo, e podemos continuar o noso catálogo de pequenas lendas mentres as nosas solas imprimen os seus debuxos sobre os territorios humedecidos por esas lágrimas intermitentes que se derraman dende o ceo.

Volvemos desbotar os prognósticos meteorolóxicos e xa non nos asustan as isóbaras despois da conquista do Galiñeiro, na anterior edición destas aventuras dominicais, e así chegamos á estrada que ven dende Paredes de Coura, e ás primeiras casas que ben poderían competir coas do outro lado da raia nun catálogo do feísmo.

Por un camiño empedrado que discorre tras estas mostras da arquitectura menos amable chegamos ó cruce de Amieira, onde hai outro deses iconos que me lembran insistentemente ás portadas dos discos de black metal, un peto de alminhas, con anxos xusticeiros brandindo espadas de lume ante os horrorizados penitentes e baixo a mirada triste do crucificado, e volvemos camiñar o asfalto para cruzar o Ribeiro das Poldras, pola Ponte da Rabuda.

Dende as súas pedras centenarias observamos os prados esmeraldas polos que o río vai deixando o seu inconfundible rastro de árbores característicos da ribeira, como bidueiros e salgueiros, e tamén vemos as ruínas de dous grandes muíños, onde antano moíase o millo e o millo-miudo, este último aínda cultivado na freguesía de Cunha, na que nos internamos, xa que a ponte separa esta da freguesía de Resende.

Amólame non baixar ó río, e buscar a fervenza que figura no noso mapa, pero me entretiven demasiado coas panorámicas e perdín de vista ó grupo, polo que apuro o paso e intérnome no monte, seguindo as marcas do sendeiro. Aínda non sei que me estou metendo no Trilho dos Combatentes da Travanca, e que estamos afastándonos do bo camiño, pero estou mais inquedo por enlazar outra vez cos meus amigos que por buscarme no mapa, e cando comezo a recoñecer a bela fraga pola que me interno creo, como os que me preceden, que se trata dun deses tramos comúns que abondan na labiríntica rede pedestre deste territorio con alma.

Cando nos atopamos xa temos á vista amplos campos de cultivo, e chegamos á estrada que nos leva á poboación de Codeçal, na freguesía de Cerdeira. Aquí temos un feixe de dúbidas, pois no cruce temos marcas en ámbalas dúas direccións, e despois dunha breve deliberación decantámonos pola opción da esquerda, que transcorre polos mesmos camiños polos que camiñamos na primeira vez que estivemos, neste formato de domingo a tarde, transitando por estas paraxes. Pero xa ninguén vai convencido, e os nosos pasos son reflexo das nosas dúbidas, mentres deixamos atrás as casas e os prados, e atopamos outras casas e outros prados no lugar de Lisouros, dende onde divisamos a Capela de Santo Estevao.

Neste pobo logramos asombrar ós seareiros, preguntando como chegar á ermida de Irijó, e indicándolles que vimos deses mesmo sitio. Non entenden porqué non damos media volta e desfacemos o camiño, si o que queremos é volver ó punto de inicio. Para eles o máis normal é ir e vir polo mesmo sendeiro, pola opción máis curta, e non dar un rodeo para non pisar as mesmas pegadas. Non conséguemos quitar en limpo máis que a nosa propia derrota, e temos que volver ó cruce onde había marcas nas dúas direccións, para tomar a da dereita, cara Ventosa, aínda que este topónimo non apareza na nosa carta xeográfica.

Tampouco aquí o vemos nada claro, e a néboa vai tecendo sobre nos un manto espeso que engade máis dificultade ó noso empeño, co que decidimos volver á Ponte da Rabuda, para ver si somos quen de atopar o camiño verdadeiro. Por si fora pouco parece que o cabrito ten efectos secundarios, e Nacho ten urxencia por unha coca cola, en fin, eses momentos nos que todo se desmorona. Por si fora pouco non nos pomos dacordo na dirección que temos que tomar unha vez que chegamos ó río, e as malas linguas falan de bicéfalia e de varios emperadores. Paciencia, e ó final volvemos cruzar o Ribeiro das Poldras, pero nin rastro das marcas, aínda que recorremos un pequeno tramo de bosque con encanto, co bater furioso da auga uns metros abaixo.

Aquí caemos na conta de que fixemos o sendeiro en sentido contrario, e facemos un alto no camiño para baleirar o termo de café (e unhas pingas de crema) que levo na mochila para facer fronte ós motíns, e decidimos volver desfacendo os nosos pasos, ante a inminencia da noite.

Con bo ritmo retirámonos, vencidos polos nosos propios servicios de información, mentres vamos contando historias da puta mili, pero con ganas de volver dar a batalla neste territorio que levamos escrito coa tinta que se imprimen os nosos soños.

E11 Sendeiro do Galiñeiro (Gondomar)



Domingo, 3 de decembro de 2006

Soño con seguir camiñando, con seguir soñando camiños unindo as miñas pegadas ás que sementan os meus seres queridos, por eso non atopo mellor motivo para volver escoitar os gritos do espertador un novo domingo, desprezando a calidez das sábenas onde se refuxian restos de fantasmas e insistentes resacas, e ignorando as previsións do home da tempo que da por finalizada a tregua coa que viña amabilizando a estación da follasca. Despois dunha ducia de convocatorias nas que o ceo nos animou, con diferentes formas e medidas, a seguir tecendo estes soños, amañece o último día da semana coa metrópole velada por unha persistente cortina de auga, e a xungla de cemento emerxe como un pesadelo entre a néboa.

A pesares do inconvinte dos fenómenos meteorolóxicos, que introduciron un novo fronte de precipitacións asociado a unha borrasca, con ventos do oeste e suroeste, e oscilación constante de isóbaras, insisto en abandonar o meu pequeno refuxio onde, aínda que de xeito moi precario, estou a salvo da chuvia e do vento. Eso si, antes de saír á rúa a desafiar ós elementos, vou cubrindo as cicatrices das miñas carnes cunha multitude de capas ata adquirir a mesma consistencia das cebolas, para poder chegar á corentena sen novos achaques que engadir os que me habitan.

Soño con que outros soñan comigo, e cando piso as aceiras xa me están agardando os meus fieis, para confirmar que os soños compartidos se converten en realidades, e que estas fanse costumes, e as costumes repetidas veñen a conformar tradicións. E os meus amigos soñadores, Xurxo e Nacho, insisten neste empeño de confundir as nosas pegadas e sementalas ó unísono polos camiños dende fai xa dous meses, para apuntalar afectos que non entenden de cambios atmosféricos nin de oscilacións climáticas, e eso lles converte nunha parte importante desa xeografía emocional que conforma a escala dos meus mapas e os seus nomes destacan sobre as topografías dos lugares que tamén levo tatuado, como un vello mariño, no peito.

Tamén baixo esa coroza de pelos, carne e osos que levo baixo a cabeza, teño unha habitación co nome propio de María, nese hotel en permanente estado de ruína que é o meu corazón, coa que me unen lazos máis sólidos que os que amarran os buques nos temporais, e que parece disposta a compartir un anaco dos nosos soños, a pesar de que sexa este o máis intempestivo dos nosos domingos camiñantes. Sen dubida unha muller valente que non teme enterrar as súas botas novas nos sendeiros enlamados a onde nos dirixen as nosas quimeras.

Recorremos a lingua humedecida do asfalto ata darlle as costas á cidade, ata chegar a parroquia de Vincios, pertencente o concello de Gondomar, onde agarda outro deses debedores dos meus afectos, Zalo de Paramos, que decidiu sumar os seus entusiasmos ós nosos, e seguir inventariando territorios incógnitos como dende os afastados tempos nos que xerminou a nosa amizade onde o mundo se chama Sanabria, a pesares de comandar na véspera as súas tropas nas terras do Coura, e nas noites da constitución, que non lle deixaron tregua nin descanso.
E co grupo ó completo dirixímonos ó centro da vila, para seguir coa tradición de encher o estómago antes de acometer a incursión nos grandes espacios, e Tesorito nos pastorea ata un típico polbeiro, con quen negociamos un par de pratos patrióticos que, afortunadamente, veñen acompañados por un alvariño fresquiño e non por unhas gaitas templadas. Contemplamos a nosa curiosa dieta cunha bolsa de buratos de rosquilla, da que damos boa conta mentres nos aproximamos o noso punto de partida no encoro de Zamans.

Baixo o muro de cemento da presa deixamos o vehículo de Zalo, e nos pertrechamos para facer fronte a unha chuvia que non cesou nin un so momento en toda a mañá, cada un coa súa peculiar indumentaria, contemplando o panel informativo do sendeiro das Greas, que inicia aquí unha das súas etapas. Nos eliximos para esta ocasión o PRG 1, pero facéndoo en sentido inverso ó sinalado, ou sexa, comezando no muíño das Maquías, verdadeira reliquia do noso patrimonio etnográfico de dous pisos, o superior utilizado como vivenda, e que despois de ser restaurado foi obxecto de varias incursións vandálicas daqueles que ignoran algo máis que a súa memoria histórica.

Cruzando o río Zamáns, chegamos ata a parede do dique coa súa espita aberta, pola que sae a presión da auga que xa non cabe no seu ventre colmado, e detémonos un instante a contemplar a violencia coa que o río quere volver ó seu leito, salvando esta barreira artificial. Subimos ata o encoro co seu enorme vaso ameazando con derramarse e desestimamos circunvalar o seu perímetro como tiñamos pensado, xa que o camiño que recorre as súas beiras atopase parcialmente anegado. Abandonamos este pequeno mar interior, pospoñendo o seu recoñecemento para mellores ocasións, e seguimos os sinais Blancos e amarelos que nos sinalan o internamento nun dos bosques onde escasean os carballos, e piñeiros e eucaliptos forman unha masa forestal compacta.

Iniciamos unha ascensión que vai gañando metros a un ceo que non deixa de enviarnos os seus xugos, enchendo os estreitos camiños dunha pasta composta por follas en descomposición e lama, e as pistas máis amplas de grandes charcos que temos que sortear con coidado de non enterrar as nosas botas. E conforme imos avanzando cara o macizo rochoso notamos o efecto das diversas capas que nos cobren, espertando os primeiros suores, co que combatemos a baixada de temperaturas que comeza a anunciarnos a proximidade do inverno. Non hai perda posible nesta sucesión de cruces de pistas e sendeiros, pola cantidade de sinais que nos saen ó paso, só nun punto en onde uns bloques de granito a modo de peche nos deteñen, aínda que seguindo de fronte atopamos máis marcas, para continuar ata unha zona de repoboamento onde se intenta facer un pequeno illote de especies autóctonas, onde o camiño gaña en verticalidade e mingua en anchura.

Abandonamos o manto forestal e escalamos un camiño por un empedrado natural que serpentea formando meandros entre unha ampla extensión de toxos e, sobresaíndo entre eles, formacións graníticas de diversos tamaños e caprichosas formas, onde por momentos perdemos de vista a un pequeno can que nos acompaña dende que iniciamos o sendeiros, e que está pensando en adoptarnos.

Completando este tramo chegamos a unha antena de telefonía móbil e acadamos a pista que recorre a ladeira norte do macizo rochoso do Galiñeiro, que xa se atopa ó noso alcance, aínda que a néboa nos impida disfrutar da súa elegante silueta. Aquí os pequenos torrentes de montaña se multiplican tanto en número como en tamaño, inundando en varias ocasións a totalidade da ampla pista de terra, e durante uns poucos metros recuperamos a horizontalidade antes de acometer as últimas rampas que conducen ó cumio. Aínda así cústanos sortear o desnivel que nos separa do cresterío, porque temos que camiñar sobre bloques cada vez máis húmidos e grandes, e tamén empezamos a notar o frío das alturas que se adhire ás partes menos impermeables das nosas anatomías.

Camiñamos baixo a sombra severa do Centinela, unha das zonas máis esixentes da escola de escalada, onde competiron por vencer ós graos máis altos varias xeracións de adictos ó baleiro, entre a matogueira ennegrecida polos fogos infames do verán, que volveron calcinar esta castigada montaña, mentres o vento nos guinda á cara diminutos e afiados disparos de sarabia, que fan que a nosa aguerrida montañeira, María, tema con saír voando en dirección inversa á que pretendemos avanzar.

Por sorte para todos nós o vento non é quen de arrebatarnos a nosa criaturiña celeste, e chegamos ata a Citania que se atopa ó abrigo da ladeira norte, onde sorteamos os restos do muro de defensa do castro, no que apenas se aprecian un par de construccións xa moi deterioradas, e non podemos deixar de imaxinar o precario de vivir nestas altitudes sen o concurso do Gore-Tex, o Water-Pluf, ou calquera dos modernos revestimentos cos que intentamos protexernos do temporal, máis en tal día como hoxe, cando o vento nos fai pensar en desbotar o cumio, o que sen embargo parte o grupo, en medio dunha intensa néboa, para conquistar os seus setecentos metros. Aínda que non todo o grupo, xa que María máis eu quedamos o abrigo dun vivac de pedra facendo balance dos nosos fríos.

Cando regresan os nosos imitadores de O fío do imposible, emprendemos un descenso non exento de perigos, porque ó vento lle temos que sumar o esvaradío de lousas sobre as que descontamos metros, baixo unha cortina pertinaz de auga que non cesa, e non está o día como para torcer un pe e converter unha salda máis ou menos afortunada nun inferno.

Aínda máis no tramo que discorre entre as zonas de Douradulla e os Cornos do Demo, onde en outras condicións físicas e climatolóxicas pasei tantas tardes de agradables escaladas en compaña de tantos amigos que se esvaeceron no aire e que agora son só farrapos da memoria, para conformar esa colección de fantasmas que habitan na miña mochila.

Pouco a pouco abandonamos o coloso granítico e a escola de escalada, descendendo pola aba calcinada, ata acadar a placa en lembranza de Santiago Suárez, alpinista vigués desaparecido durante a ascensión ó Manaslu, na cordilleira do Himalaia, onde se suaviza o terreo e podemos camiñar sen as dificultades derivadas da verniz húmido da chuvia sobre as pedras desgaxadas do macizo.

Pouco a pouco deixamos atrás esta montaña onde habitan algúns dos mellores días da miña vida, ata chegar ó Refuxio Miguel Regueira, propiedade dos Montañeiros Celtas, onde cruzamos a pista de terra para continuar ata o Parque Forestal, coa súa infraestructura de fontes e merendeiros, e ata onde chegou o asfalto para mellor servicio das industrias madeireiras e as numerosas canteiras que ameazan todo este entorno.

Atravesamos novamente un bosque mixto de piñeiros e eucaliptos, descendendo á par dos torrentes de auga que incrementan o seu caudal ata formar auténticos ríos. E nos últimos tramos camiñamos sobre estes ríos marróns onde hai tanta lama como auga. Só nos queda, como epílogo ó noso periplo, atravesar o túnel que sortea a autopista, cegos como Polifemos, para completar os nosos modestos soños.

E9 Trilho Megalitico de Vascoês (Paredes de Coura)



Domingo, 19 de novembro de 2006

Insisto en recuperar os domingos, en enchelos de contido, para que cada un deles teña unha historia que contar, un camiño que compartir, unhas pegadas que sementar. Insisto en soñalos antes, durante e despois, facendo un inventario de toponimias coas que conformar a miña xeografía emocional, para sumar motivos á sucesión de amenceres, nesta estación na que as miñas sábenas teñen a mesma calidez que a follasca.

En cada rabo de nube que mastigo cos ollos, en cada semente de pedra que bico coas botas, en cada alento de auga que no que deposito o meu reflexo, están os desexos detidos dos últimos meses, nos que a metrópole engulía a miña sombra sedenta de grandes espacios.

Agora adelgazaron a miñas montañas, e os cumios amabilizan as súas aristas para que non se volvan abrir as miñas feridas, e podo volver comulgalas. Non sei ata cando esta ilusión, en que momento volverán os meus osos a chama ó inferno, pero xa teño unha boa colección de domingos nos que fun terra e tempo, nos que volvín camiñar horizontes, a ser parte deles.

E na miña xeografía emocional, formando as liñas variables dos meus mapas, están os meus seres queridos, aqueles cos que desexo compartir esta manía de inventariar lugares comúns cos que encher o peto, para soportar a cotidiana loucura, as xornadas idénticas, as facturas telefónicas, os créditos aprazados, a falta de cariño e a estupidez humana.

Zalo e Xurxo forman parte desta cobertura afectiva na que me refuxio para combater o rancor ou a nostalxia, e por eso alégrame xuntar unha vez máis as nosas pegadas, desoíndo os prognósticos meteorolóxicos, para volver a ese territorio máxico do Vale do Coura, cunhas curvas de nivel que xa vernizan as nosas veas. Con eles ignoro as teas de araña dominicais, e bendigo esa ración e media de arroz malandro con panados, coa que santificamos o derradeiro día da semana, nunha cerimonia que non temos inconveniente en revalidar como bos fieis, mentres confesamos os excesos etílicos da véspera.

Así volvemos devorar as estreitas linguas de asfalto, que se internan no corazón das terras que baña o Coura, pois somos xentes teimudas e non deixamos de alimentarnos con estas visións rurais nas que forman parte dos nosos soños. Para tentar atrapalos chegamos ó pobo de Vascôes, coa ilusión de exploradores, deslumbrados polos focos solares que iluminan a súa igrexa nívea, tras abrir unha fenda nun ceo de chumbo que aínda non sabe si ameazarnos cunha boa treboada.
Recorremos os lugares de Belide e Aldeia, entre curiosas casas apoiadas en xigantescos bolos graníticos, aínda que non atopemos ningunha sinalización que corrobore que estamos na boa dirección, ata que desembocamos na igrexa de Nosa Senhora de Fátima, onde se atopa o inicio do trilho Megalitico de Vascôes, que aspiramos a completar para que engrose a nómina de sendeiros que levamos nas nosas mochilas.

Un peto de ánimas, cunha desas visións apocalípticas que poderían ser unha boa portada para un disco de death metal, despídenos deste pequeno enclave dende onde nos internamos nunha extensa sucesión de pastos e campos de cultivos, verdes como a esperanza, que bordeamos por camiños centenarios por onde aínda se escoita o rumor dos carros de bois.

A terra vai desaparecendo baixo os nosos pes, cuberta pola follasca que se precipita con paciencia dende as ramas dos carvalhos alvarinhos, gilbardeiras e castinheiros, que nos anuncian un deses bosques onde non podo reprimir o desexo de atopar algún día a unha desas criaturas que habitan os contos que o meu bisavó Henrique me contaba sentado á sombra do canastro.

E van desaparecendo os muros de pedra vernizados co brión, para levantarse paredes de terra tamén pintadas con diferentes capas de manto vexetal, formando fermosísimos túneles nos que se nos dispara a cobiza de imaxes dixitais para ese arquivo gráfico que, grazas á xenerosidade de Tesorito, non deixou de crecer.

É de tal beleza este traxecto que coincidimos en que xa pagou a pena o amencer, e danos un certo reparo abandonar este territorio de lenda ó desembocar en outro peto de alminhas, no lugar de Cha dos Ferros, onde volvemos a atopar outra mostra desa iconografía tan enraizada na tradición relixiosa, enraizada na superstición local, e tan características dos pobos do Alto Minho, e que sen dubida forma parte da súa riqueza etnográfica.

Pero aínda temos pegadas que sementar e as vamos espallando por un camiño de terra que vai gañando metros ó ceo, e conforme avanzamos van desaparecendo as árbores e no seu lugar xorden grandes bolos de granito que no horizonte forman siluetas impoñentes, que me fan soñar con aqueles tempos nos que os meus dedos tiñan unha sede perpetua de vértigo e de bacío, e os meus músculos tensábanse como arcos para intentar acariñar as nubes. Consólome fotografando os lagos de montaña que as chuvias da véspera formaron no camiño, recortando as siluetas das boas xentes que me acompañan, as beiras enchidas de fungos e cogomelos das formas máis variadas.

Insisto, porque son un animal obsesivo, en levarme pequenas postais nas que se repiten, unha e outra vez, os mesmos elementos, quizais tremendo que desaparezan ou que as miñas articulacións non respondan ós meus apetitos e se instale definitivamente o inverno, ou simplemente para reforzar ese exercicio da memoria co que evito ter o mesmo destino que os peixes.

E rexistrando fochancas ou pedras, mentres desafío a paciencia dos meus amigos, chegamos ó lugar de Porto Velho, onde atopamos un pequeno regueiro sobre o que está unha casa abandonada e os restos dun vello Wolswagen, que se me fai difícil entender como chegou ata aquí. Poderíamos preguntarlle a un seareiro que atopamos neste solitario lugar, pero o balbordo de cans que o acompañan, e a lonxitude da súa escopeta non lle confire un aspecto moi amigable.

Así que continuamos ata a colonia forestal de Châ de Lamas, que resultou da rotación dos terreos forestais para aproveitamento agrícola na década dos corenta, durante o período do Estado Novo, atravesando a parte menos grata do noso periplo que se atopa pragada de vastas extensións de piñeiros e eucaliptos.

Cando chegamos ó pequeno núcleo rural detémonos nun fermoso estanque que, quizais en outra estación, invitaríanos a mergullarnos, e como tampouco estamos para estes excesos limítome a tentar a captura das distintas plantas acuáticas que o habitan, así como as árbores que tecen pacientemente a alfombra que cubre as súas beiras.

Tamén fago un pequeno catalogo do gando, preferentemente cabuxas e ovellas, que atopamos nos vastos prados que se crearon na época de Salazar, onde tamén podemos observar pequenos montículos que agochan as mámoas, eses monumentos megalíticos nos que se enterraban os nosos antepasados, que dan nome á ruta circular. Estes túmulos de terra que cobren unha cámara funeraria formada por varias laxes de pedra, constitúen o núcleo megalítico de Châ de Lamas.

Camiñamos por unha pista forestal que rodea os enormes pastizais, convertidos en esmeralda polo zume das nubes, alternado pequenas agrupacións de piñeiros e campos de cultivo, ata acadar un río senlleiro que nutre as raíces de altivas faias que aledan o noso paso coa súa sombra. Este precioso camiño desemboca nun camiño asfaltado, polo que por fortuna non avanzamos mais ca uns metros para ascender lixeiramente por un outeiro pelado que nos leva o lugar de Senra, e pouco despois a acadar a pequena Ermida de San Antonio, e algo máis adiante observamos como o ceo derrete ouro líquido sobre o pobo de Vascoês.

Por alma de quem facemos exercicio de inmersión nestes camiños? Que nos move a insistir nesta xeografía de topografías amables? Mentres nos afastamos destes territorios outonais nos que semella detido o tempo deixoume apertar polos soños, cos ecos afastados da música barroca coa que Xurxo intenta culturizarnos, e se disparan os nosos sorrisos lembrando os sendeiros que agora conteñen a semente das nosas pegadas.

Fai menos de dous meses, comezaba a habitarme unha nostalxia que non sabía como combater, para que non se transformara en tolemia, para que non maldicise a mala sorte das caricias detidas, crecendo nun saco de tenrura que ameazaba con desbordarse, e agora nas miñas botas atopo os motivos.

Nestes días nos que agoniza a semana, e pesa máis ca nunca a area nos petos, e a pantalla de televisión ofrece distintas visións do mesmo inferno, recuperei os horizontes para formar parte das súas curvas, compartindo cos meus fieis a sinfonía de cores da natureza.

Desfacendo a lingua de asfalto que se estende sobre montes, ríos e pobos, traspasando esa fronteira que nos devolve á metrópole, facemos un alto no camiño para volver a un deses lugares comúns onde se deron varios momentos da miña pequena historia, abrindo ou pechando capítulos que levo escritos baixo o peito.

Aínda que xa pasara tanto tempo que o atopamos pechado, non sabemos si definitivamente, e non podemos disfrutar dunhas merecidas cervexas neste comedor enciclopédico, despois de que Zalo, que para algo está nas terras que o viron nacer e crecer, lle narrara as peculiaridades do Russeau, que así se chama, ó único integrante do noso pequeno grupo que descoñecía a súa existencia.

Así que poñemos punto final a outra edición destas saídas dominicais, aínda que eu, como sempre, resístome a acatar o epílogo e, esto é mostra delo, o estiro durante varias páxinas, volvendo unha e outra vez sobre as imaxes para mudalas en palabras. Outra vez teño que preguntarme con que sentido insisto en recuperar estes días para que calquera que non sexa eu mesmo. Non deixan de ser un feixe de pasos compartidos para facer a dixestión das comidas excesivas nos días feriados. Pero quizais non sexa importante a resposta, senón seguir mantendo a ilusión de que avance a semana, para volver debuxar novos mapas nos que se confundan os nomes dos lugares e dos amigos.

E8 Trilho de Corno do Bico (Paredes de Coura)



Domingo, 12 de novembro do 2006



Outra mañá sorrinme as teas de araña, a pesar do vernizado interior que me deixou a inxestión de sustancias nocivas a noite anterior, e que ten unha traducción simultánea e inmediata: a santa resaca. E sorrinme as escamas que se desprenden do soño cara ó desaugue, para reunirse co océano, porque sigo derrotando os domingos insistindo en compartir camiños cos meus seres queridos, e se esvaecen os efectos das sombras ó saír da ducha, e encho a mochila cun feixe de pegadas para sementar os sendeiros da nación lusa.

Con este ánimo e as ganas renovadas de grandes espacios reúnome cos fieis destas cerimonias dominicais onde intentamos combinar as afeizóns gastronómicas coas adicións deportivas. Ás portas da saída da metrópole espéranme o groso deste exército irregular, que non cesa de crecer en efectivos, o que comeza a lembrarme outros usos e costumes.

Xurxo, membro fundador destas convocatorias, ven acompañado do seu caro Pietro, que dende as terras romanas ven a conquistarnos cos seus xestos amábeis; Zalo insiste en pastorear as nosas incursións en territorio portugués, xa que ten a súa topografía debuxada no corazón; Iolanda almorzou unha chea de quilómetros para sumarse á dobre militancia e tráenos a Flores, para reforzar a sección feminina; Nuria decide probar tamén sorte, despois de coñecer os rigores do grupo matriz nas serras do Leboreiro; Miguel volve entusiasmado pola anterior edición, coa intención de facerse habitual; e María tamén comeza a collerlle gusto a sacrificar algunha noite de baile para aledarnos coa súa presencia.

Aínda non se dispararon as alarmas e solucionamos con dous vehículos e todo o mundo está no punto de partida á hora sinalada, a pesares de que non podo evitar unha certa desazón provocada polo aumento progresivo de integrantes de estas saídas dominicais, que en ningún momento tiveron outra intención que a de reunirse un pequeno grupo de amigos en torno a unha mesa e a un camiño. Para compartir o primeiro cruzamos a fronteira líquida que ondea simbolicamente na nosa bandeira, deslizándonos por unha desas linguas de asfalto que secciona prados e montes coas que os homes calman a súa sede de velocidade e renden pleitesia á urxencia, e crécennos as ganas de integrar estas paisaxes co ritmo pausado dos nosos pasos.

Iso si, antes de insistir na nosa particular colección de carreiros, congostras e canicouvas, que conforman pouco a pouco as escalas dos nosos mapas emocionais, de esas liñas que debuxan a topografía da nosa memoria, detémonos no Stop, para sumar máis puntos no noso carné de exploradores gastronómicos que, pese ó cedo da hora, xa se atopa cheíño de comensais domingueiros con tanta fame coma nós.

Aínda así prepárannos de seguida unha mesa onde sentamos os nosos reais os nove fieis, ós que nos lle dou tempo de reaccionar á dictadura do menú obrigatorio consistente, non podía ser outro neste sitio sinalado, en arroz malandro con panados regado cunhas botellas de viño alentexano, ou con cervexa súper bock, que en esto admítense disidencias. Cos primeiros tragos cálmanse os rigores da resaca, e máis aínda cando empezan a repartirse as abundantes racións de este arroz pobre que enriquece os nosos pratos.

Non hai queixa sobre a calidade e prezo dos manxares que xa levamos no bandullo, xa que nun tempo record devoramos dúas fontes de arroz e outras tantas de panados, o viño e as cervexas, e acurtamos a sobremesa con cafés e xarutos urxentes, pagamos e voltamos ós coches para aproveitar ese ceo xerminado de azul que ignora o paso das estacións.

Voltamos ós contornos de Paredes de Coura, porque somos animais teimudos e insistimos en tropezar unha e outra vez coas mesmas pedras (esta é a quinta ocasión que pisamos estas terras en pouco máis dun mes), sempre conmovidos pola beleza das súas grandes mansións e polas curiosas formas dos seus campanarios, recortando horizontes. E ó chegar á aldea de Tumio detemos a nosa pequena caravana e procedemos ós estiramentos de rigor, nas súas diversas modalidades: hai quen prefire empurrar un coche para tensar os músculos, outros amárranse ós sinais para a mesma función, incluso hai quen utiliza os bastóns telescópicos para realizar figuras ximnásticas.

Cando xa quentamos as articulacións neste núcleo rural, onde podemos observar algúns exemplos da arquitectura popular, dende os simples espigueiros ata as típicas casas das comunidades montañesas do Coura, por onde se alongan as nosas sombras, na formación clásica das columnas guerrilleiras, coa vangarda imprimindo un ritmo acelerado e unha retagarda intentando borrar as pegadas do noso avance ou, como neste caso, rexistrándoas.

Unha vez que deixamos as últimas casas ás nosas costas desembocamos nunha sucesión de campos de cultivo, rabiosamente verdes despois das chuvias das semanas pasadas, que foron de verdade abundantes. Estes campos están traballado en socalcos, regados regularmente pola auga acumulada en pozas e conducida por levadas escavadas na terra, rodeados por escultóricos muros de pedra e bordeados por acevos (ilex aguafolium) e castiñeiros (castanea sativa). Abrimos e pechamos cancelas que evitan o paso do gando dende os pastizais, como se atravesáramos portas centenarias que conforman un labirinto no que as marcas do sendeiro nos impiden perdernos, para sorte deste cronista que, unha vez máis perde de vista o groso do pelotón polo seu afán de capturar imaxes dixitais coas que refrescar ese sentido do que carecen os peixes e os pobos.

Chego á pequena ermida de Gesteira, onde esperan os meus compañeiros, e que segundo o gravado que se atopa na súa fachada de pedra data de principios do século dezaoito: Neste pobo parece que se detivo o tempo, e as construccións están bastante arruinadas, co que non paga a pena deternos demasiado, e en poucos minutos sobrepasamos o feixe de casas senlleiras que aínda están habitadas para camiñar outra vez entre campos amurallados que, pouco a pouco, van dando lugar a bouzas e campos abandonados onde a vexetación autóctona proliferou de forma espontánea, para ingresar nunha extensa carballeira que está dentro dos marxes da catalogación de Mata Nacional, e que forma unha paisaxe protexida. Esta floresta resultou da plantación levada a cabo no período da dictadura do Estado Novo, pola Junta de Colonización Interna, no seu polémico Plan Florestal a Norte do Tejo, que transformou radicalmente estas terras.

Segundo nos indica a guía deste sendeiro, que está nomeado como Trilho Alto dos Morroês, atopámonos nunha desas fragas que forman un hábitat único para innumerables especies de flora e fauna. Este hábitat é tan rico e diversificado que aquí atopan abrigo e alimento o lobo ibérico (canis lúpus signatus), o corzo (capreolus capreolus), o esquío vermello ( sciurus vulgatis), a toupa de auga (gallemis pinennaicus) e a aguia de asa redonda (buteo buteo), aínda que non temos a sorte de observar ningún destes exemplares, sen dubida asustados polas nosas pegadas e polas nosas risas, pois o encanto desta fraga mellora os humores e facilita as dixestións.
O que si atopamos son eses estraños animais que teñen o costume de abrazar os troncos das árbores, e ós que a ciencia biolóxica aínda non puxo nome, que a min seméllanme un cruce entre koala e preguiceiro, e que nos acompañan por este camiño alfombrado de follas caídas. Entre as súas especies favoritas están os carballos (quercus robur), castiñeiros (castanea sativa), bidueiros (betuna alta) e faias (fagus sylvatica), e por fortuna os discípulos de Salazar dispuxeron de todas estas especies nesta área forestal e podemos fotografar estes momentos insólitos nos que se confunden o animal e o vexetal.

Continuamos por estas paraxes onde nos sentimos inclinados a crer nos seres fantásticos que se agochan baixo a sombra dos cogomelos ou ó abrigo dos troncos vencidos, ata un lugar onde enlazamos co Trilho de Corno de Bico, improvisando un recorrido que só estaba na cabeza de Zalo, abandonando o ascenso ó Alto dos Morroês, e comezamos a descender os poucos metros que gañaramos. Aquí faltounos a comunicación, porque de saber que non íamos coller un aire, senón a abandonar a ruta orixinal non tomaríamos esta dirección, pero tampouco está mal este sendeiro e non vamos a anoxarnos por este cambio de plans.

Máis aínda cando, despois dunha pronunciada aínda que breve subida, chegamos o lugar de Atalaia, onde atopamos as ruínas dunha casa forestal, onde facemos unha pequena pausa para encerrarnos nunha curiosa plantación circular de eucaliptos xigantescos.Tamén baixo a construcción hai unha pequena fraga de pedra, onde grandes bolos forman caprichosos pasillos vernizados con diferentes tonalidades de verde.

Voltamos á fraga onde o outono combina caprichosas paletas de cor, ata alcanzar un amplo camiño de terra asombrado por xigantescos cedros de Oregón, por onde acadamos a indicación de Tumio, que nos marca o descenso ó pobo, para sorpresa do pequeno continxente que aínda se vía con forzas para engadir outra hora de andaina ás dúas que estamos a punto de completar. Na baixada volvemos atoparnos con esa praga dos montes que son os cazadores, e ó pasar xunto a eles gardamos un elocuente silencio. Dende aquí acadamos unha boa panorámica do noso pequeno recorrido, que nin tan sequera o noso improvisado guía pensaba tan breve. O descenso é pronunciado e non tardamos en chegar ás primeiras casas, onde disparamos as últimas fotos antes de voltar á cerimonia dos estiramentos.

Temos unha hora de luz, e para aproveitala subimos outra vez ós coches, desfacendo os poucos quilómetros que nos separan de Paredes de Coura, onde facemos un pequeno recorrido turístico. Recorremos o entorno da súa impoñente igrexa, á que acedemos por unhas escalinatas pétreas que se abren nunha cascada de peldaños á esquerda e á dereita, ignorando as prohibicións para pisalas pois se atopan en proceso de rehabilitación. Aquí a todos se lles ocorre un bo fotograma para levarnos a casa, e Miguel pechase nun cilindro de cemento para levarse o premio de dúas instantáneas, pero o ceo empeza a derramar a súa luz e a batería da cámara, por simpatía, tamén se somete o dictado das sombras.

Atravesamos a Praza Maior cando, como lucecús, empezan a prenderse as decenas de focos que xerminan entres as súas baldosas para anunciarnos o crepúsculo, e os parroquianos espíannos dende as fiestras, porque parece que regresaron os restos do exército de Pancho Villa. E con maneiras de guerrilleiros tomamos ó asalto a primeira terraza que nos sae ó paso e esiximos bebidas quentes e doces para restituír as calorías que deixamos no monte despois de moitas horas e de moitos metros de altitude. Ata Pietro nos agasalla con un enorme bolo do rei, porque faise cargo de que esta tropa pode acurtar o camiño, pero que sempre acaba chegando a algún comedeiro público onde manter o tipo e facerlle perder a paciencia a máis estoica das camareiras.

E como somos amigos dos excesos, despois de despedirnos con gran desprego de bicos e apertas, fraguamos os plans para completar as comidas obrigatorias do día, e repasamos mentalmente os sitios onde podamos satisfacer a nosa gula. Cando caemos na conta de que o San Amaro, o noso refuxio é máis recorrido, está pechado en domingo, e acollémonos a invitación de Xurxo para seguir a festa na súa casa, pero ó chamar ó Nacho para que se nos una disparanos palabras e ferímoslle o orgullo. Tanto é así que rematamos ceando con el, pero na casa de Montse, que é outro tesouro, todos os ocupantes do coche de Xurxo, con Pietro, María e este facedor de crónicas.

Os ovos con patacas, os sorrisos, o queixo manchego, as fotografías, o Ribeira do Duero, as invitacións á península itálica, a ensalada, as cancións de Pink Floyd, o xamón curado, as anécdotas do día, as infusións e as palabras amables, poñen un happy end a esta xornada. Ímonos cada quen ó seu acubillo, con ganas de outro domingo.

E7 Sendeiro da Freixa (A Lama)

Domingo, 5 de novembro de 2006
A estas alturas da estación outonal fáisenos difícil cumprir os soños dos amigos que queren un ceo vernizado de primavera e salpicado de nubes, unha sinfonía de cores nunha fraga autóctona que fora respectada polo lume, un río que se verta salvaxe por un val agochado e un par de pobos pintorescos que aínda conserven mostras da arquitectura popular sen demasiado desnivel e que non supoña máis de tres horas de recorrido, para non ter que abandonar demasiado cedo ó calor das sabas e poder xantar sen presas antes de sementar un feixe de pegadas neste territorio de soños. Por sorte teño a combinación perfecta na mochila e, despois de insistir no suborno do home do tempo que descargou o zume das nubes durante a noite, reúnome con un variado grupo de sendeiristas para compartir ceo, fraga, río e pobos, con os que estou convencido de pódelles ofrecer unha boa alternativa para ese día infame que é o domingo, onde o aburrimento mata a máis xente que as bombas.
Regresa Xurxo á disciplina das andainas dominicais, coas ganas das edicións anteriores nas que compartimos nas terras de Cotobade e do Val do Coura, e serve de anfitrión a Luís, que ven coa elegancia dos exploradores británicos, quizais pensando en que os nosos sendeiros son aptos para sortealos a lombo dun elefante, tamén insisten, para darnos unha segunda oportunidade, Vicki e María, que nos acompañaron en seguir o rastro dos Combatentes de Travanca, despreciando as fronteiras cos seus sorrisos e insistindo nas diferencias fraternais, sobretodo en materia de indumentaria montañeira; e finalmente únesenos, froito dun encontro casual na noite do sábado, Miguel Panette, compañeiro de tantas convocatorias do Club de Camiñantes, ó que lle apetece probar novas fórmulas de saír ó monte, sen a masificación e os madrugons do noso grupo matriz.
Saímos á hora indicada, cando xa pasan trinta minutos do mediodía, cun ceo vernizado de primavera e salpicado de nubes, como me prometeran na estación meteorolóxica, cos brazos espidos pese a atoparnos a principios de novembro, para devorar os quilómetros de asfalto que nos separan das terras de A Lama, no corazón de Pontevedra, onde se atopan os nosos modestos obxectivos.
Chegamos ó pobo onde reside un enorme complexo penitenciario, tras atravesar as estradas onde apreciamos os efectos da marea vermella que asolou os nosos montes, sabendo que os culpables ocupan aínda responsabilidades políticas e presiden consellos de administración, e que en ningún momento temeron visitar as instalacións da cadea situada tan preto da zoa cero deste autentico desafío ó conxunto do pobo galego.
E como non podemos facer nada para castigar a estes cabróns, neste sistema perfecto no que só nos deixan opinar cada catro anos e de unha maneira moi parcial, nos sentamos na mesa do restaurante Os avós, onde compartimos unha sopa de estrelas e un deses pratos típicos da nosa gastronomía, co seu touciño, verza, galiña, costela, rabo, patacas e xamón, ou sexa un cocido mais galego que as gaitas das que, todo sexa dito, non somos demasiado partidarios. Tampouco podemos dicir que sexa o mellor que nos meteramos entre peito e lombo, pero por sete euros, cunha boa selección de filloas de postre, birras e café para todos, non se pode pedir moito máis ¿ou si?: que aforraran un pouco de sal na cociña, para que as nosas gorxas non estiveran ten pendentes do nivel das cantimploras.
Abandonamos o pobo que nos ofreceu parada e fonda coas bendicións de Luís, que volveu repetir o menú folclórico nos últimos dous días, e subimos ata o santuario d’As Ermidas, rodeado por piñeirais calcinados e montes descarnados onde o único que xerminan son as pedras, para alcanzar a indicación da Fervenza do Río Oitaven, que con gran ostentación ignora a toponimia local (no é o Oitaven, senón un dos seus afluentes: o río Xesta), e seguindo esa dirección adentrámonos no pobo de Liñares, onde remata a carreteira e comeza a nosa ruta.
No inicio atopamos unha pequena mostra do patrimonio etnográfico local, un peto de ánimas do 1881, cunha desas imaxes que tanto lembra as portadas dos discos de death metal, e onde María inicia o seu propio itinerario espiritual que lle leva a retratarse, nunha actitude piadosa, en tódalas capelas, vía crucis e santuario que atopamos ó longo do sendeiro. Continuamos ata a ponte medieval sobre o Xesta, onde recupero a miña condición de arquivador oficial de imaxes dixitais, iniciando o Camiño Real, que na antigüidade formou parte dunha importante ruta comercial que unía a costa coa comarca do Ribeiro.
Este Camiño Real está formado por unha calzada de pedra pola que ascendemos levemente, adquirindo unha boa panorámica do entorno composto polo arco granítico que sortea as augas azuis do Xesta, e as casas austeras do pobo alfombradas polos verdes pastizais, todo baixo unha cúpula celeste onde as nubes describen caprichosas formas. Antes de completar este pequeno ascenso tamén observamos unha desas minicentrais con as que os diversos gobernos populares infestaron os nosos ríos, para perxuicio dunha flora e dunha fauna autóctonas, a cambio de pingües beneficios que non repercuten de ningunha maneira na economía e no desenrolo local, e que sempre van parar a mans privadas. Por fortuna para os meus acompañantes abandonamos a subida cara os outeiros da Serra do Cando, e comezamos a restar metros para adentrarnos no canón do río, aínda que a intensa vexetación nos impida a súa visión, marabillados por que os lumes do verán respectaran esta reserva natural onde compiten cos tons marróns das follas caídas, o amarelo da flor dos toxos, o violeta dos pequenos croques e o escarlata dos cogomelos.
Pouco a pouco vai crecendo a vexetación ás beiras do camiño, e as primeiras concentracións de carballos anúnciannos a entrada na Fraga de Fonte Fragosa, á que da nome un regato que antigamente movía a roda de pedra dun muíño que, desgraciadamente en completa ruína, atopamos agochado pola maleza. Escuro futuro espéralle a un pobo que despreza o seu pasado, que non converte estas pedras centenarias sobre as que gravitou a economía da rexión, e onde se mantivo viva a tradición oral, as lendas e cantigas, nas aulas onde os pequenos cidadáns, e os maiores, coñezan unha parte da súa historia. Como a ponte medieval, ou na calzada que pisamos, nin unha sola indicación que interprete estas actuacións humanas ¿quen puxo aquí estas pedras? ¿en que tempos? ¿con que senso?, parece que as nosas autoridades locais e autonómicas lles interesa ben pouco que conservemos a nosa memoria histórica.
Con estas cavilacións acercámonos ós muros sementados de musgo que nos anuncian a proximidade ó núcleo rural de Cortegada, onde Luís toma posesión da primeira casa deshabitada que atopa, e para certificalo sae o balcón, con Miguel e Xurxo como concellais, nunha revisión de Bienvenido Mister Marshall, e nos sementa a cabeza de flores para ganarse a simpatía, aínda que xa a ten, do pobo que representamos.
Uns pasos máis abaixo está a Fonte do Seixiño, á que da nome un acevo precioso cargado de froitos roxos, onde enchemos as cantimploras e refrescamos as gorxas salinizadas polos derivados da matanza, mentres o noso explorador británico, para completar a súa camuflaxe enche a mochila con diversas plantas autóctonas. Cruzamos o pequeno tramo de asfalto que secciona o pobo ata a capela de ánimas, onde atopamos a unha parroquiana atarefada na súa limpeza, que non nos pode informar da antigüidade de este lugar de culto, e nos insiste na beleza das imaxes terribles de almas penando.
Por corredoiras de pedra sorteamos grandes casais e campos de pasto e de cultivo, deixando o pobo de Cortegada, para adentrarnos nun desas fragas onde a maxia está presente en cada árbore, en cada pedra, en cada metro do túnel de terra e musgo polo que camiñamos, fotografándonos unha e outra vez, intentando capturar as sensacións que nos transmite este entorno privilexiado. Conforme nos adentramos no interior da fraga, e as manchas de carballos se alternan con pequenas agrupacións de acevos, bidueiros e freixos, máis alerta estamos de que en algún momento nos poda saír ó paso algunha das criaturas que poboaron os nosos contos da infancia, e o noso pequeno continxente deixase arrastrar pola emoción e abraza con agarimo as árbores centenarias.
Despois dun pequeno accidente cos afectos cara estes xigantes de madeira acercámonos ó leito do río Xesta, que diminuíu sensiblemente o seu cauce dende fai quince días, nos que invadiran parte desta fraga encantada. Por sorte para este continxente, tan irregularmente pertrechado para sortear os efectos da natureza adversa, as augas volveron ó seu caudal, e o terreo está bastante seco, incluso quedaron algunhas moras para que Luís se esqueza do inoportuno resbalón nun deses prados onde se pon a proba as botas.
Voltamos a pisar un pequeno tramo de piche, o da estrada que accede a Xende, e dende a ponte botamos unha derradeira ollada ó río, nostálxicos de aqueles baños obrigatorios dos días en que camiñabamos xuntos Miguel e eu, en outras compañas, e enlazamos outra calzada de pedra pola que comezamos a ascender cara a aldea de Paradela, deixando a nosa esquerda solitarios pastizais. No interior do pobo facemos un alto na súa capela para que Luís atope curación, aínda que desconfiamos de que queira curarse, e María volve a emular a nai de tódolos homes, facéndolle honra ó seu nome, pero tampouco creémonos que queira ser realmente unha virxe.
Admiramos o muíño que se atopa no centro do pobo, que aínda conserva tódolos elementos necesarios para funcionar, e coincidimos na necesidade de que non se perdan estes últimos vestixios dunha cultura que pouco a pouco esmorece, e imos sorteando as derradeiras casas ata quedar hipnotizados por unha mazá, roxa como o pecado orixinal, que nos fai abandonar por un momento o camiño, subir á árbore e arrebatala para compartir este símbolo da primeira revolta. Deixamos despois Paradela e completamos o ascenso ó lugar onde se asentan un par de muíños, un deles en bo estado, e onde Vicki espéranos cun café quentiño que agradecemos, mentres a súa irmá, baixo unha cruz de pedra, obstinase en facer oficio de santidade. Xa completamos a ascensión e só nos queda sortear a estructura metálica do tubo que rouba a auga da fervenza, para beneficio das hidroeléctricas, para acceder ó canal de pedra que, con outros usos e costumes, unía ós pobos que recórremos en esta estupenda tarde de domingo.
Dende esta levada temos unha boa vista do Camiño Real polo que deixamos sementadas as nosas pegadas, confundido entre os cores do outono, e das fragas que atravesamos feridos pola súa maxia, e pouco a pouco tamén o río vai descubrindo os seus meandros, douscentos metros máis abaixo, espertando as ganas da nosa sección máis acuática que grava nas súas retinas a topografía das súas pozas. Temos que facer algúns pasos de escalada nunha pequena vía ferrata, nas que os máis neófitos descargan un pouco de adrenalina, e uns metros máis alá, para evitar empapar os pes de aqueles que non coñecen as virtudes do gore-tex, imitamos as cabuxas sorteando algunhas pedras de considerable tamaño, tanto que para voltar ó canal temos que facer algún equilibrio. Equilibrio que algún perde, como Xurxo, que acaba metendo media perna no rego para refrescarse dos rigores do cambio climático.
Sen embargo, a vista impresionante do Regueiro de Fonte Fragosa derramándose pola aba do monte para xuntar as súas augas coas do Xesta, e algún metros despois tras sortear a Volta do Recanto, fannos esquecer estes pequenos contratempos e asegurar que pagou a pena o chegar ata aquí. Comprendo os acompañantes que por primeira vez observan este prodixio da natureza: a min mesmo, que estiven aquí en innumerables ocasións, non deixa de marabillarme este espectáculo no que o río Xesta precipitase o bacío formando unha cortina de escuma branca.
Camiñamos ata a boca da fervenza, onde detémonos para capturar as derradeiras postais dixitais e para descansar escoitan o continuo bater das augas sobre o granito, formando caprichosas formas coma as clásicas marmitas de fadas, onde estás criaturas mitolóxicas fabricas os seus feitizos, e aínda que non creamos en lendas temos que rendernos á maxia do crepúsculo, onde advertimos un disco solar que pouco a pouco mergúllarse no océano para morrer, polo menos ata o día seguinte, no que resucitará. Temos a luz xusta para alcanzar o coche, no pobo de Liñares, atravesando as últimas fragas, e poñendo fin a un sendeiro que nos levou algo máis de tres horas, nas que tivemos ceo, fraga, río e pobos, na medida na que o demandaran.
Completamos os estiramentos de rigor, para evitar esas lesións musculares que nos son tan familiares, e xa baixo o manto abisal da noite abandonamos estas terras de A Lama, mentres a lúa xoga coas nubes e se asoma ou se agocha dependendo do alento cálido do vento.
Pola estrada de Pontecaldelas descontando quilómetros ata o lugar de A Insua, onde temos preparada a derradeira sorpresa para Luís, que cría completado o día perfecto, e ímonos a cear a un deses sitios entrañables onde a arquitectura popular dá acubillo a un deses negocios onde hai música, comida e bebida, o Heicho de dar queridiña, onde ó abrigo do seu patín dámonos unha homenaxe a base de xamón, pan con tomate, e un par de martinas, especie de pizzas con base de tortilla, unha con tetilla e pementos, e outra con vexetais, mentres nos baixamos un par de cervexas por cabeza. Só nos falta un gaiteiro, e votamos de menos o Nacho, mentor de estes excesos dominicais, ao que o vento lle inchou as velas para surcar outros mares.
Despedímonos cun cardume de proxectos baixo o brazo, para voltar a editar estes afectos que adquirimos polo camiño, aínda que a despedida non teña nin un pouco de tristura despois de desfroitar dun día no que non faltou de nada: gozamos da comida e do camiño, da amizade e da beleza, dos soños e da memoria. Son estes praceres sinxelos polos que paga a pena erguerse un día máis, aínda que sexa domingo, e erguerse o día seguinte, aínda que sexa luns, para lembralo.

E6 Trilho da Châo (Viana do Castelo)



Domingo, 28 de outubro de 2006



Outra vez comezo a semana de descanso sen darlle tregua ó corpo, e nin os fragmentos de ópera, confundido entre un público elegante e alopécico como preludio dos meus días de ocio, leváronme a afrontar esta ausencia de compromisos laborais coa tranquilidade que me aconsella os números da miña conta bancaria, e cos múltiples estragos que habitan este corpo que sufro e gozo a tempo completo. O resultado é máis que evidente: esperto con unha orquestra de mariachis desafinando dentro da miña cachola, facendo reconto das sustancias nocivas que inxerín nas horas pretéritas, con nocturnidade e aleivosía. Para agravar esta situación de franca decadencia física, non pasaron máis de cinco horas dende que me derrubei, como unha vella árbore vencida pola tormenta, na seguridade da miña cama, cando sona insistentemente o timbre da porta, con sesenta minutos de antelación sobre o horario previsto, porque Tesorito ignorou que o goberno tivo a ben restarnos unha hora de sol e que polo tanto tamén el debería obrigarse a axustar o espertador.

Así que baixo a supervisión deste bo amigo, ó que insulto levemente polo seu descoido, precipítome cara a cafeteira para engulir medio litro de café e dúas galletas, disfrazado de sátrapa vietnamita, para que quede claro que antes morto que sinxelo, e que aínda son un cadáver elegante. E mentres intento entrar nuns pantalóns de montaña que me anuncian coa insistencia o paso do tempo, ofrézolle ó meu colega como almorzo as derradeiras crónicas dominicais dos sendeiros que compartimos, para que vexa que, a pesar dos meus deslices nocturnos, teño feitos os deberes.

Baixo os efectos do café, que minimizan as trompetas mexicanas que insisten en tocar a degüello dentro da miña cachola, xa son quen de abandonar o meu refuxio e reunirnos con Zalo, que propón un arroz malandro con panados, para encher ese bacío existencial que habítanos permanentemente nas cavidades do estómago, con tanto tráfico de bolboretas e velenos que, en distintas medidas, inxerimos calquera dos tres desoíndo as prescripciones facultativas. Así que por fin volvemos ó Stop, a engulir ese prato típico e, na espera, inxerimos tódalas tarrinas de paté de peixe, manteiga e crema de queixo que non poñen o noso alcance, así como a primeira botella de Terras d’el Rei, viño alentexano, no que insistiremos unha vez máis en canto nos sirvan o ágape.

Comemos coas ganas que se acumulan na coáresma, felicitándonos por acertar co menú dominical, e en troques de buscar a sombra dunha árbore para facer a dixestión, buscamos toda unha fraga. Para elo avanzamos pola estrada da costa, en dirección sur, ata chegar ó pobo de Carreço, dende onde arranca a nosa ruta, só temos que deixar o coche na entrada da escola municipal e deseguida atopamos o panel informativo do Trilho da Châo, que temos intención de completar, eso si, si nolo permite o pegañento sol de primavera que nos cuspe unha bafarada de lume, e os mosquitos que resucitaron con ganas de sangue.

Cruzamos o viaducto da Ponte Seca, sobre os camiños de ferro do tren, en dirección ó barrio de Paço, e os meus compañeiros parece que teñen o depósito cheo de gasolina porque non se deteñen a ver as curiosas arquitecturas que nos saen ó paso, como a Capela de San Sebastiâo ou a Casa da Fontainha, as fontes públicas, ou os gravados rupestres da Lage da Churra, que forman un conxunto bastante harmonioso da actuación dos habitantes desta zoa en diversas etapas históricas. O Cantinho dos Nossos Sonhos é a derradeira construcción que nos anticipa a fraga, e dende alí saímos xa en formato de trío, para comezar a ascensión cara ó alto da serra, por unha vella calzada de pedra chamada Caminho da Costa de Paço, onde se atopan gravados as pegadas dos carros de bois.

Conforme gañamos metros ó ceo despoxámonos das nosas camisolas, porque a sombra dos eucaliptos calcinados non nos da o soporte necesario para soportar esta temperatura tan atípica nestas datas. Aínda que todo ten a súa recompensa, e temos que darlle a razón a Zalo cando nos indicaba que nesta ruta é bastante aérea, pois non tardamos moito en ver unha panorámica do pobo que deixamos ás nosas costas, coa inmensidade do océano batendo contra a terra. Por sorte un regato cruza o camiño e aproveitamos a oportunidade para refrescarnos como si viñesemos dunha travesía polo deserto dos Tártaros, mentres lamentamos que no mapa non debuxaran unha liña azul que nos indique un río suficientemente profundo onde mergullarnos e recuperar tradicións. Acadamos unha pista forestal de terra, onde abandonamos a cobertura das árbores, que ven dende Afife, e por ela continuamos subindo ata alcanzar un miradoiro onde podemos observar unha vista moito más ampla do mar e de Vila Praia de Áncora, co Santa Tecla cara o fondo, na Galiza.

Aquí detémonos a observar os efectos devastadores do lume, que tamén este verán cebouse con estas terras miñotas, mentres nós intentamos calmar o noso propio lume bebendo con avidez as reservas acuíferas que portamos, que semellásenos insuficientes para a necesidade de hidratación que nos imprime a lingua cálida do astro rei. Nestas observacións estamos cando nos invaden tropas motorizadas con efectivos lusos, co seu ruído atronador e levantando intensas nubes de po, co que logran que nos poñamos en fuga para evitar enfrontamentos nos que, dado o estado das nosas forzas, tiñamos tódalas de perder. De seguida chegamos a un cruce con outra pista de terra batida, que chega de Viana do Castelo, aquí xiramos á dereita para avanzar cara o cumio, intentando capturar, aínda que sexa dixitalmente, a unha escorrediza serpe que pon a proba a nosa velocidade de disparo. Teño que recoñecer o fracaso, pero ata a batería se resinte, e despois de cambiala acadamos unha encrucillada no lugar de Pereirada, sobre a inmensidade do Planalto da Châo, que nomea este sendeiro.

Os indicadores diríxennos ó alto da Serra de Santa Luzía, pero tras unha breve deliberación decidimos desestimalo e camiñar ata a estación eólica, para levarnos unhas postais dos muíños de vento, hipnotizados polos seus reflexos nos numerosos charcos onde, indiferentes á nosa presencia, beben os garranos salvaxes, e as vacas barrosâs que viven en liberdade. Froito desta obsesión por levarme un bo feixe de fotogramas dos xigantescos molinetes é a perda dos meus acompañantes, que declinan o ofrecemento para poñerse debaixo das grandes aspas, e unha colección de grans que me brotarían o día seguinte por a miña inclinación a disparar dende o chan. En fin, con elo perden a oportunidade de subirse ó vértice xeodésico e, polo tanto, de facer cumio en condicións, aínda que sexa modesta.

Deixando ás nosas costas os xeradores eólicos entramos, aínda que a min tócame facelo en solitario, en un insufrible tramo de piche, rodeado outra vez de eucaliptos devastados polo lume, polo que suben, a contagotas, parellas motorizadas con pícaras intencións, ou eso imaxino por los profilácticos atopados no alto. E media hora despois de perdelos de vista reúnome cos meus amigos, para voltar ós camiños de terra que nos levan a unha pequena elevación onde están nas Pedras da Cruz do Calvo, e dende alí atopamos a desviámonos cara o Miradoiro das Bandeiras no Alto do Miñor.

Non vemos ningunha bandeira, pero deleitamos coa vista marabillosa sobre o océano, Faro de Montedor e os campos de Areosa, Carreço e Afife, nunha sinfonía de cores como diría o meu caro Zalo. Dende este punto acometemos o descenso ata enlazar novamente co Caminho da Costa de Carreço, esa calzada centenaria que garda o testemuño das rodas dos carros no granito, e nalgunhas pedras atopamos tamén as datas que sinalan as intervencións periódicas e comunitarias para o mantemento do camiño. E imos descontando os metros que antes gañamos ó ceo para acercarnos o mar, pero antes de contemplar o noso círculo aínda temos que sortear un tramo de piche, onde nos agarda unha agradable sorpresa: un improvisado xardín nunha das súas beiras que esperta a gula da cámara dixital. Esta si que é unha verdadeira sinfonía: laranxas, violetas, amarelos, tódalas flores compiten en beleza e me atrapan ata o punto que volto a perder de vista ós meus amigos, que polo visto teñen presa por rematar o recorrido.

Dende esta estrada chego, en solitario, ata o lugar de Coroa, onde existen vestixios dun antigo castro, mentres o sol está preto a mergullarse no Atlántico e non esté en condicións de dar voltas para buscalo, bastante teño con cruza-lo pobo sen camisola, para escándalo dos parroquianos, e ó cruzar, por segunda vez no día, o camiño de ferro, desemboco nas Fontelinhas, onde se atopan as primeiras casas de Carreço, próximas a Capela de San Paio, onde volvo a perder o rastro do sendeiro e baixo ata a estrada nacional.

Xa vou medio morto cando chego ó cementerio, baixo a sombra do campanario da Igrexa Parroquial, disparando as derradeiras fotografías para combater o desanimo, e cruzo o pobo seguindo as marcas roxas e amarelas e os ecos dunha percusión africana, onde están os meus amigos facendo os estiramentos de rigor.

Aínda nos queda curiosidade par acercarnos, esta vez xa en coche, ata o Moinho de Petisco, muíño de vento do ano 1855, que foi trasladado para a construcción do Faro de Montedor, no ano 1910, que tamén visitamos, e que ten as peculiaridades de ser o faro situado máis o norte de Portugal e de cruzar as súas luces có das Illas Cíes. Con catro horas de suor, sol e pegadas as nosas costas dámonos unha merecida recompensa en forma de birras xeadas na primeira praza que atopamos. De lonxe parecemos os restos do exército de Pancho Villa: de preto, tamén.

E5 Sendeiro da Freixa (A Lama)

Sol, 22 de octubro 2006
Esperta o día coas pupilas aínda vernizadas coas imaxes da véspera, nas que reeditamos aqueles sendeiros que forman parte da nosa historia recente, cando atendiamos as convocatorias cunha mestura de fervor e disciplina, como os verdadeiros crentes. Recuperamos tradicións, ou reinventámolas, tamén as daquelas ceas copiosas, cunha dixestión de diapositivas que mantiña o perímetro da nosa cintura en permanente alerta. O ágape de onte na casa de Tesorito tivo moito daquelas cerimonias, coa indiscutible tortilla de patacas, a táboa de queixos e embutidos, e a fonte de vexetais forneados, todo exquisito como cabía esperar. Podíamos retroceder no tempo, e só cambiarían as caras, nin Xurxo, nin Montse, nin Habibi estaban naqueles festíns de fotogramas e experimentos culinarios, e cremos gañar cos cambios.
E amence un día de chuvias torrenciais, onde fraquean as forzas de calquera para abandonar as sabas, e nalgún momento temo quedarme sen compaña para ir pisar charcos, pero contra todo prognóstico aparece Nacho para vencer unha vez máis a molicie dominical. E mantemos os nosos plans iniciais, desprezando os prognósticos do home do tempo, de acercarnos ás terras d’A Lama, para xantar algo lixeiro e botarnos unhas horas ó monte. O primeiro non podemos cumprilo, porque cando chegamos ó pobo e nos sentamos nunha mesa do restaurante Os Avós, fáisenos a oferta que non podemos rexeitar: sopa, cocido e filloas, todo elo por sete euros. Non é que me entusiasme este prato típico do país, pero a miña economía fai máis augas das que están a caer, así que digo amén, e espero aproveitar este contundente almorzo.
Ó outro lado da fiestra parece desatarse o diluvio universal, e convimos en que terá que quedar para mellor ocasión o sendeiro proxectado, pero non nos cubre o desanimo porque deseguida chega unha enorme sopera con toda unha constelación de estrelas flotando nun líquido amarelo, como naqueles caldos da infancia, e compartimos o mal tempo exterior dándolle calor ós nosos estómagos. Pero para acalorarnos de verdade é a fonte que ven despois, coa súa verduriña, o seu touciño, os seus garbanciños, a súa costeliña, o seu choriziño, as súas pataquiñas, en fin, un cocido de moi señor meu, como se dicía antes. E para completar unha selección de filloas, con chocolate, con nata e con mel, co que saímos do restaurante con cara de abades mitrados.
Como no intervalo no que dimos boa conta da sopa, o cocido e as filloas, diminuíu sensiblemente a intensidade coa que licúan as nubes, decidimos acércanos ó pouco a Liñares, para dar polo menos un pequeno paseo ata a fervenza. Mentres imos cara alí, podemos observar os efectos devastadores do último verán, e voltar a maldicir os criminais que, con intencións políticas o económicas, causaron os lumes que arrasaron miles de hectáreas da nosa pequena nación. Unha vez chegados ó destino enfundámonos coas roupas de auga, e baixo a fina cortina da poalla cruzamos as primeiras rúas, ata chegar a un curioso peto de ánimas, datado en 1881, dende onde temos unha boa panorámica da ponte medieval sobre o Río Xesta, que leva o bandullo máis que cheo que nós. Cara alí dirixímonos, e unha vez sobre o seu impoñente arco, despois de fotografalo dende tódolos ángulos posibles, e en vista de que o ceo concédenos unha tregua, decidimos acometer o sendeiro que nos trouxera ata aquí.
Una vez que deixamos atrás esta arquitectura centenaria, deixamos as nosas pegadas sobre o Camiño Real, que foi en tempos unha importante ruta comercial dende a costa ata a comarca do Ribeiro. Esta antiga vía da forma ó primeiro tramo da ruta entre Liñares e Cortegada, onde subimos unha pendente que nos permite unha vista aérea do río, a ponte e o pobo, que conforman unha desas paisaxes con encanto que escasean polos efectos do progreso. Quizá sexa esaxerado o do ascenso, porque despois de cincuenta metros atopamos un desvío, para continuar o Camiño Real que nos leva pola aba do monte, dominando o Val do Xesta e ó lonxe A Serra do Cando. Gran parte deste camiño empedrado está anegado por unha intensidade das chuvias recentes, e agradécense as grandes laxas sobre as que pisamos, a pesar de que algunha delas poña a proba a adherencia das botas.
Seguimos insistindo nos mesmos debates que nos precederon en anteriores saídas ó monte, e parece que ambos estamos resentidos cos que antes camiñabamos. É certo, pode que agora non teñamos intención de deixar tantas horas nestes sendeiros, e que lle resta a maxia dos grandes espacios esa aglomeración crecente de xente, pero o que non podemos ignorar é que os lazos afectivos que nos unían a eles rompeuse, aínda que non con todos. E con estes temas mentres nos adentamos na Fraga da Fonte Fragosa, onde converxen varios regatos que baixan vertixinosamente dende a serra.
A pesares das ameazas do ceo, e dos malos augurios do noso home do tempo, chegamos as primeiras casas de Cortegada, onde conviven ruínas devoradas polas silveiras con novas construccións que, para a nosa sorpresa, non engrosan as listas do feísmo galaico. Aquí podemos refrescar as nosas gorxas, porque como non tiñamos unha intención clara ó saír do coche non trouxemos nin mochila, e o salgado das carnes do cocido fai un rato que nos van pedindo un bo grolo de auga. Atravesamos as liñas de asfalto que dividen campos de cultivo e casas de pedra, e ó chegar a un peto de ánimas que ben merece o nome de capela, voltamos ás estreitas corredoiras, por onde baixan auténticos regatos que desafían a impermeabilidade das nosas botas.
Desaparecen as casas e os campos e adentámonos nunha fraga sombría de carballos, castiñeiros e bidueiros, onde se intensifica a profundidade do camiño, dando a sensación de estar atravesando un túnel máxico. E aínda ten máis maxia unha pequena agrupación de acevos, franqueado por un regato que nos anticipa a entrada nun reino enfeitizado: é aquí onde a vexetación é máis densa e os troncos das árbores están totalmente colonizados por edras, musgos e fungos, e outra vez non podemos evitar o pensamento de que, en calquera momento, pódenos saír o paso algunha criatura das que adoitan habitar os contos.
Escoitamos de novo as furiosas augas do Río Xesta, que ten tódalas ganas de invadir o bosque, pois engordou tanto coas últimas chuvias que xa non lle chega co seu leito, e non podo deixar de rememorar aquel insistente picor no ollo do cu cando, coa piragua intentaba sorteas os obstáculos que as crecidas puñan no meu camiño en ríos como este. Deixamos atrás a monótona cantiga das súas augas, mentres volven a precipitarse as nubes sobre nós, xusto no momento en que cruzamos a ponte da estrada que conduce a Xende. Como non somos homes de asfalto, ou polo menos non nos presta camiñar sobre unha superficie tan dura, e ademais non se nos perde ningún cristo nese lugar, tomamos un vello camiño empedrado xunto a grandes campos onde pacen un puñado de vacas en tenreiros, e cunha breve ascensión gañamos os metros necesarios para chegar a aldea de Paradela, onde no nos reciben nin os cans, porque está caendo todo o que nos prometeran os partes meteorolóxicos. Detémonos soamente a contemplar o muíño que descansa baixo unhas parras, no medio do pobo, e para rexistralo no noso arquivo dixital.
Unha vez que atravesamos o pobo atopamos varios muíños máis, aínda que ningún en tan bo estado como o primeiro, e unha vez subidos ó monte contemplamos unha bonita panorámica do camiño recorrido, ata que nos damos de fociños co tubo da minicentral que rouba a auga ó río xusto antes de que se precipite ó bacío na súa fermosa fervenza. Parece que non xeramos a enerxía suficiente, e xa non hai río grande ou pequeno que non teña algún trebello para roubarlle a súa auga, así como os nosos montes están a sufrir a invasión de eses muíños de vento que realmente non moe nada. Por sorte para nós o canal de pedra quedou debaixo da tubaria e podemos camiñar por esta antiga construcción, moito máis integrada na paisaxe que a moderna estructura.
Dende esta levada temos unha boa perspectiva tamén do Camiño Real, que recorremos fai unhas horas, e tamén das curvas que debuxa o río douscentos metros máis abaixo, discorrendo cunha furia impresionante por un canón encaixado entre os suaves outeiros da Serra do Cando. Tamén podemos observar o Regueiro de Fonte Fragosa, que atravesamos no inicio da ruta, precipitándose ó encontro do río nun soberbio salto de auga. Aínda máis impresionante é a Fervenza do Xesta, que observamos dende a atalaia privilexiada da Volta do Recanto, dende onde multiplicamos as postais que levaremos para casa. Aínda nos queda valor e forzas para subirmos á boca da fervenza, onde nos impresiona esta mostra da natureza salvaxe, non temos verbas, nin o ruído das augas estrelándose sobre as pedras nos deixaría escoitalas.
Voltamos un chisco sobre os nosos pasos para inspeccionar o miniencoro que rouba parte de caudal ó río, aínda que debido á intensidade da pluviosidade desta semana nin sequera o notemos. Pero non deixamos de maldicir esta serie de construccións que non teñen sentido nun país como o noso, que xa ten enerxía dabondo, e que ademais tampouco se notan moitos beneficios na factura da electricidade. E por riba perdemos o camiño cara Liñares, e temos que comernos un pequeno rodeo, coas botas enchoupadas e as pernas pedindo repouso.
Despois de oito quilómetros e tres horas longas de camiño regresamos ó coche, onde nos esperan roupas secas e víveres, satisfeitos de vencer a Santiago Pemán.

E4 Trilho d'Aquilino (Paredes de Coura)



Domingo, 15 de outubro de 2006



Comezo a atopar unha razón para vivir estes días terribles que son os domingos, nos que sempre espertan máis espesas as teas de araña, e se senten máis fortes as ausencias, e son poucas as razóns para abandonar o calor pegañento dos soños. Comezo a atoparlle as ganas ó espertador, para poñerme outra vez as roupas de montaña e encher a mochila con un puñado de pegadas coa intención de derramalas noutro sendeiro, na compaña dos meus seres queridos, ou polo menos cunha parte deles. Comezo a recuperar este corpo que se me antollaba abandonado, castigado por un millón de cicatrices que nunca terminan de pecharse e que ademais reproducen dores nos pregues da miña anatomía que eran descoñecidos, como se fose un único dor que me recorrese en forma de verme. E comezo a apertar as verbas e as imaxes que conforman esta particular historia, que de algún xeito comparto para que non se esvaeza na memoria e se perda.

Outra vez somos tres, como os mosqueteiros, e voto a bríos que non voto de menos as multitudes: non temos que esperar por ninguén, ni ninguén nos espera, e podemos decidir sobre a marcha o destino dos nosos pasos e o comedeiro onde encher o noso bandullo. Para esto aceitamos a proposta de Zalo de recalar na vila fronteiriza de Tui, concretamente no Cabalo Furado, da que podo dar fe da súa cociña por aquela cea multitudinaria cos badulaques, cando asistimos o Festival de Cine Documental. Eliximos un menú sinxelo: caldo, tortilla, calamares e xamón, o suficiente para non desfalecer polo camiño, evitando tamén a dixestión pesada dunha gran paparota. Eso reservámolo para os venres, nos que este mesmo trío citase simplemente con intencións gastronómicas, nunha cerimonia institucionalizada que xa adquiriu rango de tradición, con orixes que se perden na noite dos tempos.

Trala inxestión de calorías, e tamén de colesterol e outros velenos os que non podemos, ou non queremos negarnos, pomos rumbo ás terras do Vale do Coura, que comeza a ser unha especie de obsesión para nós, aínda máis para Zalo que lle interesa recoñecer o terreo para traer en datas posteriores os seus pupilos. E despois de media hora de deslizarnos suavemente polo asfalto, descontando quilómetros co noso obxectivo, chegamos a Romarigâes, onde comeza o sendeiro escollido: o Trilho d’Aquilino.

O nome da ruta sinalizada ven dado, como nos explica o caudillo ilustrado, polo escritor Aquilino Ribeiro que, residindo nunha casa próxima a onde deixamos o vehículo, escribiu a obra “A Casa Grande de Romarigâes”. Coas ganas de iniciar o camiño esquecemos acercarnos ata ela, para comprobar a nobreza das súas paredes e ver se nos inspira algunhas verbas axeitadas, e conformámonos con observar a igrexa, mentres facemos os estiramentos de rigor, e a pulcritude dos seus muros níveos e as súas tellas encarnadas temos que anotar, como detalle curiosos, unha veleta en forma de galo que coroa a torre do campanario.

Emprendemos a marcha deixando o ciminterio as nosas costas: porque estamos vivos, camiñamos, e atravesamos a estrada, coas beiras salpicadas de casas de pedra, cara a aldea de Mordago, por onde comezamos unha leve ascensión que, entre verdes pastizais condúcenos ó conxunto etnográfico dos muíños do Poço das Cabanas, no lugar de Boavista, e recoñecemos que é unha bela estampa a que ofrecen esta media ducia de inxenios hidráulicos, pola súa disposición e estado de conservación. Aínda que a Nacho e a Zalo chámelle máis o camiño, e me quede un pouco retrasado intentando capturar imaxes de estas construccións centenarias, polas que aínda corre cantareira a auga. E tamén me deteñen a cantidade de setas que hai no camiño, que non dubido en fotografar impresionado pola súa gran variedade de formas e cores, sorte que o camiño está moi ben sinalizado por grandes frechas amarelas que evitan que perda de vista os meus compañeiros.

Dende aquí o traxecto faise por camiños de servidume ós campos de cultivo, e a nós lévanos a Beira, pequeno núcleo rural onde voltamos a sementar pegadas en formato de trío. Xunto a un cruceiro, onde atopamos un gran rabaño de ovellas, xiramos á dereita para chegar a outra aldea: Carvalhido, onde os sinais condúcennos a unha pista forestal entre carballos e piñeiros, e despois entre esa praga que tan ben coñecemos o outro lado do Miño, os eucaliptos, sobre os que destaca o campanario dunha impoñente igrexa. Ó acercarnos volvemos pisar piche, pero pouco nos importa marabillados pola Casa do Outeiro, unha edificación señorial en ruínas que eclipsa a beleza da igrexa parroquial de Agualonga. Aquí detémonos outro rato, aínda menos do que quixera dada a cantidade de imaxes que quero atrapar para o noso arquivo dixital. Só por chegar ata aquí paga a pena levantarse da cama.

Deixamos este lugar cheo de maxia e de misterio con ganas de voltar, e con compartilo con alguén que tamén sexa propicio a caer nos seus feitizos, camiñando por unha estrada alcatreada que nos conduce a Tulhe, onde atopamos curiosas vivendas cheas de cor, como só podería ser neste país, con xardíns onde conviven os leóns, as bañistas, os gnomos, e as monecas diabólicas, para adentarnos outra vez nunha fraga de carballos, pseudotsugas e cedros, por un camiño que nos leva á Quinta da Moreira, no lugar de Rubiâes, que reúne tódalas condicións para albergar un deses enclaves que conforman esa nova do turismo rural, que ven sendo o que facemos nós pero con cartos no peto.

No pobo non resistimos a chamada do pecado orixinal, a pesar de que non atopemos a ningunha Eva, e Nacho fai equilibrios sobres as pedras envellecidas dun muro para aprovisionarnos de mazás. Con estes víveres iniciamos a ascensión cara o lugar de Silverto, por unha pista de terra que franquean carballos con follas carmesís e castiñeiros cunha alfombra de ourizos, e dende aquí tomamos outro camiño onde só hai eucaliptos, que entristecen a paixase e amotinan as tropas, mentres sigo facendo inventario de flores, cogomelos e herbas. E pouco a pouco imos gañando metros ó ceo ata acometer unha rampa vertical que, nacendo de un destes camiños alcatreados por onde circulan vehículos a motor, lévanos a un conxunto de bloques graníticos onde se atopa o noso cumio: o Penedo do Macaco, de 489 metros de altitude, a cota máxima do percurso pedestre.

Detémonos nesta atalaia privilexiada para repoñer forzas con froitos secos que xa pasaron a data de caducidade, e con tragos de auga fresca, e observamos, ós nosos pes, o pobo de Infesta, e para facer unha homenaxe ó cumio conquistado tamén facemos un pouco o mono, enredando para que non nos colla o frío que fai nestas alturas. E despois de abrigarnos iniciamos o descenso por un corta lumes bastante pronunciado, cheo de pegadas de motocicletas que deixaron algunha peza atrás na baixada, mentres nós poñemos a proba as articulacións que tamén ameazan con romperse. Por fortuna chegamos sans á fraga que nos agarda ó final de este enorme tobogán de terra e pedras, e enlazamos un tramo do Trilho dos Combatentes da Travanca, que nos acolleu fai exactamente unha semana.

Por este camiño chegamos a Cunha, avanzando ata o punto onde voltamos a atopar o cartel que nos advirte das condicións de acceso ó monte nos períodos críticos de risco de incendio, e dende alí enlazamos coa pista aberta polo gasoducto, onde os meus compañeiros intentan resolver, sen éxito, as diferencias sindicais do grupo onde se gañan o xornal.

Atravesamos o Monte da Coroa, onde volvemos atopar un bosque mixto de carballos e piñeiros silvestres, e unha cantidade incrible de cogomelos, que intento capturar na memoria da cámara que Nacho tivo a ben deixarme para tal fin, e con estas e outras gracias termino perdéndome nunha interminable pista ata que desemboco, despois de camiñar en solitario quince minutos, nun cruce de camiños onde non hai nin unha soa sinalización.

Véxome na obriga de recorrer ás novas tecnoloxías, e gracias ó satélite, a miles de quilómetros de distancia, logro contactar cos meus compañeiros e voltar sobre os meus pasos para reunirnos no punto no que pasei sobre a indicación que me debuxaran no chan. Outra vez o eterno debate sobre os usos e costumes da montaña, e Zalo fai leña do árbore caído cando me lembra que non é a primeira vez que me perdo e, como na vez anterior, por culpa de querer levarme a casa un feixe de postais. Tampouco entendo a presa, e menos nun grupo tan reducido, despois de todo ¿a quen non lle gusta mirar esas imaxes para activar as lembranzas?.

Con estas amables discusións acercámonos os muíños do Poço das Cabanas, onde aínda insisto en levarme na mochila máis fotogramas destas construccións onde, non fai moito tempo, moían a materia prima para facer ese alimento básico da nosa dieta atlántica que é o pan. Ó pouco de deixar ás nosas costas o conxunto de muíños rompe a chover, bañando os enormes pastizais e ameazando con empapar tamén as nosas roupas, polo que temos que alixeirar o paso para non chegar enchoupados ó coche, despois de cinco horas e catorce quilómetros secos. Por fortuna os nosos impermeables impiden que o zume das nubes nos amole a tarde de domingo e para celebralo, despois de recoller o vehículo que nos truxo ata aquí, imos a tomar uns finos a Ramarigâes, facendo plans para o próximo domingo: a uns espéranos as terras de A Lama, a outros O Courel. Que a forza nos acompañe para sorrirlle, unha vez máis, ó espertador.

E3 Trilho dos Miradouros (Paredes de Coura)





Xoves, 12 de outubro de 2006

¿De onde sae o sentimento de pertenza a un territorio, a un país, a unha patria? Hoxe celebrase o día da hispanidade, e como non atopo motivo para conmemorar esta onomástica, ¿o xenocidio de miles de indixenas americanos? ¿a expulsión de xudeus e mouros? ¿o proceso de doma e castración do Reino de Galiza? ¿a victoria dos tercios de Flandes ou a sublevación fascista? ¿o estado das autonomías e a incorporación no mercado común?. Non, certamente é allea a celebración dunha nacionalidade que non sinto, que me foi imposta á forza, como o bautizo da fe católica: a ambas cousas renuncio, e fago oficio dobre de apostasía. Por eso non atopo nada máis natural que refuxiarme máis alá da fronteira, onde as televisións non retransmiten a parada militar dese exército que é garante de unidade e integridade territorial: non existen colonias sen a imposición das armas, ¿non e certo?.

Así que levántome rebotado coas teas de arañas, e voume rodeando desa cobertura afectiva que evita que manifeste un sentimento que non comparten a maioría dos meus compatriotas (quero dicir desa patria que sinto), estrelándome contra o muro inexpugnable da realidade. Primeiro aparece Xurxo, que seguro que ignora a mala dixestión que me causa esta data, e despois recollemos a María Chinita, que xa ten experiencia en sufrir os meus rancores co mundo, e despois a Tesorito, co que non solo tratar destes aburridos temas, e Zalo, que neste punto é o que me comprende e comparte afinidades políticas. Bo, xa estou a enredar: se supón que tiña que contar una agradable día de pateo polas terras portuguesas, con esta boa compaña, e non a expoñer outra vez as miñas pallas mentais sobre estados e nacións.

Seguindo a fórmula de anteriores edicións, detémonos a xantar polo camiño, e como ninguén pon pegas seguimos a proposta do caudillo camiñante, e sentámonos a unha das mesas de O Pote, na vila fronteiriza de Tui, onde improvisamos un menú para todos: taza de caldo, tortilla de patacas e churrasco de porco. Tampouco estamos para encher o depósito a tope, que despois non hai quen dea un paso, e ademais agradécenolo o peto que, polo menos o meu, non está para grandes festas. Eso si, permitímonos algunha lambetada, porque ¿a quen lle amarga un doce?. E despois de pagar cruzámolo río, deixando atrás un país que aínda non sabe como chamarse.

Chegamos a Paredes de Coura, e dende alí ó lugar de Travanca, deixando o vehículo ó comezo dun camiño de terra que dá acceso a paraxe protexida de corno de Bico. Aquí facemos os estiramentos de rigor, aínda que sempre hai quen se estira máis que outros, mentres o Zalo tenta instruírnos sobre as peculiaridades do recorrido que imos a realizar. Comezamos camiñando polo Trilho da Varanda do Coura, subindo por unha pista forestal alfombrada polas follas verdes, vermellas e amarelas, como a bandeira portuguesa, que se foron desprendendo dos impoñentes castiñeiros e carballos que proxectan a súa sombra sobre nós. Agradecémola, porque o sol ponse un pouco farruco co outono, e fainos suar a subida.

Pouco a pouco imos gañando metros e vai desaparecendo a cobertura arbórea e deixando paso a enormes bloques de granito que nos levan ó Alto da Pena, onde atopamos unha curiosa estructura de metal sobre un deses bolos de pedra, o Penedo do Rebolinho, a 735 metros de altitude, dende onde podemos observar unha fantástica vista de Castinheira, no monte de Travanca e a vila de Paredes de Coura. A pesar das queixas dos meus compañeiros disparo unha e outra vez a cámara, querendo rexistrar a nosa presencia nesta atalaia metálica, e as panorámicas que nos ofrece, con un ceo no que as nubes non teñen intención de aparecer.

Descendemos outra vez e adentrámonos na fraga, onde hai un pequeno continxente de guerrilleiros lusos que non teñen tampouco ganas de celebrar o día da hispanidade, aínda que polas chea de botellas que teñen no seu campamento seguro que algo celebran. E dende aquí acometemos outra pista que nos conduce ó segundo dos miradoiros: o de Riomao, a 802 metros de altitude, onde apreciamos unha boa visión da Serra do Corno de Bico e do Vale do Río de Cavaleiros. Aquí o Zalo fai gala das súas habilidade lingüísticas e confraterniza con un paisano armado para quitarlle información topográfica e podernos guiar sobre o itinerario que debuxou na súa cabeza, mentres Xurxo intenta descubrir por onde lle entran as pedriñas que leva nas botas. Seguindo a pista forestal, onde empezamos a ver os efectos dos incendios do verán pasado, cos bosques de piñeiros arrasados, atopamos un cruce onde márcanos a dirección do Trilho dos Miradouros e a do Trilho da Varanda da Coura, aínda que o noso guía decide abandonar os sendeiros marcados e adentarse nun terceiro ramal que sinala o Caminho da Cruz.

Este treito é bastante aéreo e, polo tanto, tamén bastante árido, as poucas árbores que atopamos están calcinadas, e o sol aperta con forza sobre a tropa poeirenta, aínda que o atractivo que presenta a visión dos campos de pasto e cultivo e as pequenas aglomeracións rurais que salpican o val, ben merecen a pena o esforzo. A fraga, ou o que queda dela, vai deixando paso a unha sucesión de bloques graníticos, que nos levan a Cruz Vermelha, onde intento facer unha replica dunha crucifixión e acabo sendo lapidado, ou sexa: quen non son o único que vin “A vida de Brian”. Seguindo por esta monótona pista chegamos a unha bifurcación, preto do Alto do Cabeço, e tómanos a dirección de Corno do Bico, que está ben sinalizada, aquí tomamos outra vez contacto cunha fraga de especies autóctonas que, como ben di Zalo, forman unha sinfonía de cores. Sorprendidos pola variedade cromática chegamos a un pequeno estanque, e detémonos conmocionados pola súa fráxil beleza e, abandonamos o camiño principal para adentarnos na espesura da fraga.

Por unha estreita senda desembocamos na área de Corno do Bico, composta por unha basta e densa mancha de árbores, e unha elevada diversidade de especies non só arbóreas, senón tamén arbustivas e herbáceas que no seu conxunto constitúen un hábitat esencial para numerosas especies animais. Este é un pequeno santuario natural modelado no período da dictadura do Estado Novo, onde os servicios forestais desencadearon un proceso de arborización e valoración forestal nun espacio que, ata entonces, era ermo pola excesiva actividade pastoril. Ata en esto foi diferente a dictadura española, dedicada unicamente ó espolio mediante grandes pantanos que mostraban o seu máis absoluto desprezo polo medio ambiente.

Estamos no Alto do Espiñeiro, onde un marco xeodésico marca 883 metros de altitude, e non podía faltar a súa estructura metálica exercendo a función de miradoiro, onde se abre unha paisaxe maxestosa sobre o Val do Coura, e máis ala os Vales do Vez e Lima. Tamén se destacan cara o leste os cumios das Serras de Peneda e Soajo, cara o oeste a silueta aplanada da Serra d’Arga e un pouco máis lonxe o Bom Jesús de Braga e, máis aínda, cara o norte divísanse as montañas dese país que nos sufre. Aínda nos quedan ganas de subirnos ás pedras que acompañan a caseta de vixilancia forestas, e pasamos algúns apuros para baixalas, e xa que estamos así seguimos descendendo, baixo a sombra dunha formación pechada de carballos.

Neste treito María chámame a atención sobre a cantidade e variedade de cogomelos que hai nas beiras do camiño, ben certo é, nunca vira tantas formas distintas, algunhas de gran tamaño e con unha gama de cores impresionante: dende o vermello de fogueira das amanitas, coas súas características pintas brancas, ata unhas similares ás patamelas, pero dun marrón máis intenso e tamén salpicadas de manchas, e outra alaranxadas, grisáceas, douradas, de forma e textura variable. Por si algún día atopo a alguén que entenda grávoas no arquivo dixital, aínda só pola súa beleza xa merecen ser convertidas en postais. Con todas estas interrupcións o grupo alónxase, e teñen a deferencia de esperarnos nun cruce de camiños. Menos mal, porque aparte de Zalo, ninguén ten unha idea clara de onde nos atopamos. Mais adiante atopamos unha gran represa, que está practicamente seca, e que supoñemos que é Riomau. Curiosamente está prohibida a navegación e o baño, aínda que cústanos imaxinarnos a quen se lle ocorrería traer unha embarcación ata aquí, pero bo, hai xentiña para todo: nos somos unha boa mostra, vagando por estes camiños do señor.

Voltamos ó cruce de camiños por onde collemos a dirección do Caminho da Cruz, pero saíndo pola indicación do Trilho dos Miradouros, co que completamos un circulo no mapa imaxinario que o noso guía ten na cachola. Dende este punto comezamos a parte final do descenso pola pista forestal, da que non voltamos a desviarnos ata chegar a unha pequena poza, onde tomamos as derradeira fotografías, a pesar de que algún pailán insista en romper os reflexos do noso grupo na auga estancada. Tampouco ten que esforzarse moito, porque neste momento rematase a batería e con ela a galería de lembranzas pixeladas. Tampouco hai moito máis: o resto é terra e cansazo, ata que alcanzamos o coche.

No traxecto de volta algúns durmimos coa selección de música clásica coa que nos ilustra Xurxo, e ó chegar á metrópole Zalo abandónanos e o resto decidimos estrear o piso de Tesorito, cunha improvisada escalibada, pasta e espárragos. Os nosos estómagos non foron demasiado esixentes, e o viño e as catro horas invertidas no pateo fixeron o resto. Sortearamos o día da hispanidade inventando un novo territorio: o dos seres queridos que, en certa maneira, son tamén a miña patria.

Archivo del blog

Seguidores