E5 Sendeiro da Freixa (A Lama)

Sol, 22 de octubro 2006
Esperta o día coas pupilas aínda vernizadas coas imaxes da véspera, nas que reeditamos aqueles sendeiros que forman parte da nosa historia recente, cando atendiamos as convocatorias cunha mestura de fervor e disciplina, como os verdadeiros crentes. Recuperamos tradicións, ou reinventámolas, tamén as daquelas ceas copiosas, cunha dixestión de diapositivas que mantiña o perímetro da nosa cintura en permanente alerta. O ágape de onte na casa de Tesorito tivo moito daquelas cerimonias, coa indiscutible tortilla de patacas, a táboa de queixos e embutidos, e a fonte de vexetais forneados, todo exquisito como cabía esperar. Podíamos retroceder no tempo, e só cambiarían as caras, nin Xurxo, nin Montse, nin Habibi estaban naqueles festíns de fotogramas e experimentos culinarios, e cremos gañar cos cambios.
E amence un día de chuvias torrenciais, onde fraquean as forzas de calquera para abandonar as sabas, e nalgún momento temo quedarme sen compaña para ir pisar charcos, pero contra todo prognóstico aparece Nacho para vencer unha vez máis a molicie dominical. E mantemos os nosos plans iniciais, desprezando os prognósticos do home do tempo, de acercarnos ás terras d’A Lama, para xantar algo lixeiro e botarnos unhas horas ó monte. O primeiro non podemos cumprilo, porque cando chegamos ó pobo e nos sentamos nunha mesa do restaurante Os Avós, fáisenos a oferta que non podemos rexeitar: sopa, cocido e filloas, todo elo por sete euros. Non é que me entusiasme este prato típico do país, pero a miña economía fai máis augas das que están a caer, así que digo amén, e espero aproveitar este contundente almorzo.
Ó outro lado da fiestra parece desatarse o diluvio universal, e convimos en que terá que quedar para mellor ocasión o sendeiro proxectado, pero non nos cubre o desanimo porque deseguida chega unha enorme sopera con toda unha constelación de estrelas flotando nun líquido amarelo, como naqueles caldos da infancia, e compartimos o mal tempo exterior dándolle calor ós nosos estómagos. Pero para acalorarnos de verdade é a fonte que ven despois, coa súa verduriña, o seu touciño, os seus garbanciños, a súa costeliña, o seu choriziño, as súas pataquiñas, en fin, un cocido de moi señor meu, como se dicía antes. E para completar unha selección de filloas, con chocolate, con nata e con mel, co que saímos do restaurante con cara de abades mitrados.
Como no intervalo no que dimos boa conta da sopa, o cocido e as filloas, diminuíu sensiblemente a intensidade coa que licúan as nubes, decidimos acércanos ó pouco a Liñares, para dar polo menos un pequeno paseo ata a fervenza. Mentres imos cara alí, podemos observar os efectos devastadores do último verán, e voltar a maldicir os criminais que, con intencións políticas o económicas, causaron os lumes que arrasaron miles de hectáreas da nosa pequena nación. Unha vez chegados ó destino enfundámonos coas roupas de auga, e baixo a fina cortina da poalla cruzamos as primeiras rúas, ata chegar a un curioso peto de ánimas, datado en 1881, dende onde temos unha boa panorámica da ponte medieval sobre o Río Xesta, que leva o bandullo máis que cheo que nós. Cara alí dirixímonos, e unha vez sobre o seu impoñente arco, despois de fotografalo dende tódolos ángulos posibles, e en vista de que o ceo concédenos unha tregua, decidimos acometer o sendeiro que nos trouxera ata aquí.
Una vez que deixamos atrás esta arquitectura centenaria, deixamos as nosas pegadas sobre o Camiño Real, que foi en tempos unha importante ruta comercial dende a costa ata a comarca do Ribeiro. Esta antiga vía da forma ó primeiro tramo da ruta entre Liñares e Cortegada, onde subimos unha pendente que nos permite unha vista aérea do río, a ponte e o pobo, que conforman unha desas paisaxes con encanto que escasean polos efectos do progreso. Quizá sexa esaxerado o do ascenso, porque despois de cincuenta metros atopamos un desvío, para continuar o Camiño Real que nos leva pola aba do monte, dominando o Val do Xesta e ó lonxe A Serra do Cando. Gran parte deste camiño empedrado está anegado por unha intensidade das chuvias recentes, e agradécense as grandes laxas sobre as que pisamos, a pesar de que algunha delas poña a proba a adherencia das botas.
Seguimos insistindo nos mesmos debates que nos precederon en anteriores saídas ó monte, e parece que ambos estamos resentidos cos que antes camiñabamos. É certo, pode que agora non teñamos intención de deixar tantas horas nestes sendeiros, e que lle resta a maxia dos grandes espacios esa aglomeración crecente de xente, pero o que non podemos ignorar é que os lazos afectivos que nos unían a eles rompeuse, aínda que non con todos. E con estes temas mentres nos adentamos na Fraga da Fonte Fragosa, onde converxen varios regatos que baixan vertixinosamente dende a serra.
A pesares das ameazas do ceo, e dos malos augurios do noso home do tempo, chegamos as primeiras casas de Cortegada, onde conviven ruínas devoradas polas silveiras con novas construccións que, para a nosa sorpresa, non engrosan as listas do feísmo galaico. Aquí podemos refrescar as nosas gorxas, porque como non tiñamos unha intención clara ó saír do coche non trouxemos nin mochila, e o salgado das carnes do cocido fai un rato que nos van pedindo un bo grolo de auga. Atravesamos as liñas de asfalto que dividen campos de cultivo e casas de pedra, e ó chegar a un peto de ánimas que ben merece o nome de capela, voltamos ás estreitas corredoiras, por onde baixan auténticos regatos que desafían a impermeabilidade das nosas botas.
Desaparecen as casas e os campos e adentámonos nunha fraga sombría de carballos, castiñeiros e bidueiros, onde se intensifica a profundidade do camiño, dando a sensación de estar atravesando un túnel máxico. E aínda ten máis maxia unha pequena agrupación de acevos, franqueado por un regato que nos anticipa a entrada nun reino enfeitizado: é aquí onde a vexetación é máis densa e os troncos das árbores están totalmente colonizados por edras, musgos e fungos, e outra vez non podemos evitar o pensamento de que, en calquera momento, pódenos saír o paso algunha criatura das que adoitan habitar os contos.
Escoitamos de novo as furiosas augas do Río Xesta, que ten tódalas ganas de invadir o bosque, pois engordou tanto coas últimas chuvias que xa non lle chega co seu leito, e non podo deixar de rememorar aquel insistente picor no ollo do cu cando, coa piragua intentaba sorteas os obstáculos que as crecidas puñan no meu camiño en ríos como este. Deixamos atrás a monótona cantiga das súas augas, mentres volven a precipitarse as nubes sobre nós, xusto no momento en que cruzamos a ponte da estrada que conduce a Xende. Como non somos homes de asfalto, ou polo menos non nos presta camiñar sobre unha superficie tan dura, e ademais non se nos perde ningún cristo nese lugar, tomamos un vello camiño empedrado xunto a grandes campos onde pacen un puñado de vacas en tenreiros, e cunha breve ascensión gañamos os metros necesarios para chegar a aldea de Paradela, onde no nos reciben nin os cans, porque está caendo todo o que nos prometeran os partes meteorolóxicos. Detémonos soamente a contemplar o muíño que descansa baixo unhas parras, no medio do pobo, e para rexistralo no noso arquivo dixital.
Unha vez que atravesamos o pobo atopamos varios muíños máis, aínda que ningún en tan bo estado como o primeiro, e unha vez subidos ó monte contemplamos unha bonita panorámica do camiño recorrido, ata que nos damos de fociños co tubo da minicentral que rouba a auga ó río xusto antes de que se precipite ó bacío na súa fermosa fervenza. Parece que non xeramos a enerxía suficiente, e xa non hai río grande ou pequeno que non teña algún trebello para roubarlle a súa auga, así como os nosos montes están a sufrir a invasión de eses muíños de vento que realmente non moe nada. Por sorte para nós o canal de pedra quedou debaixo da tubaria e podemos camiñar por esta antiga construcción, moito máis integrada na paisaxe que a moderna estructura.
Dende esta levada temos unha boa perspectiva tamén do Camiño Real, que recorremos fai unhas horas, e tamén das curvas que debuxa o río douscentos metros máis abaixo, discorrendo cunha furia impresionante por un canón encaixado entre os suaves outeiros da Serra do Cando. Tamén podemos observar o Regueiro de Fonte Fragosa, que atravesamos no inicio da ruta, precipitándose ó encontro do río nun soberbio salto de auga. Aínda máis impresionante é a Fervenza do Xesta, que observamos dende a atalaia privilexiada da Volta do Recanto, dende onde multiplicamos as postais que levaremos para casa. Aínda nos queda valor e forzas para subirmos á boca da fervenza, onde nos impresiona esta mostra da natureza salvaxe, non temos verbas, nin o ruído das augas estrelándose sobre as pedras nos deixaría escoitalas.
Voltamos un chisco sobre os nosos pasos para inspeccionar o miniencoro que rouba parte de caudal ó río, aínda que debido á intensidade da pluviosidade desta semana nin sequera o notemos. Pero non deixamos de maldicir esta serie de construccións que non teñen sentido nun país como o noso, que xa ten enerxía dabondo, e que ademais tampouco se notan moitos beneficios na factura da electricidade. E por riba perdemos o camiño cara Liñares, e temos que comernos un pequeno rodeo, coas botas enchoupadas e as pernas pedindo repouso.
Despois de oito quilómetros e tres horas longas de camiño regresamos ó coche, onde nos esperan roupas secas e víveres, satisfeitos de vencer a Santiago Pemán.