E126 Sendeiro dos Carranos (Covelo)

Domingo, 28 de xuño de 2009

Domingo duro, moi duro para erguerse coa cabeza limpa e despexada. A vida xira e xira e cando cometemos erros ou tropezamos moi, moi forte quedamos doídos e mazados por tódalas bandas. Tres anos de dura loita e de intento de estabilización ciscados por quen sabe onde. Pero a vida continúa e os pateos tamén.

O camiñar duro por estes carreiros vaite botando o suor para fora e polo tanto rexenera o sangue e o oxíxeno renova os teus pensamentos.

O sendeiro “Os Carranos” comeza xunto a antiga casa reitoral de Fofe, baixando ata a praia fluvial de Maceira. Pero nós o fixemos ó revés.

Despois dunha mais que copiosa comida nun novo lugar entre Ponteareas e Mondariz, chegamos á praia fluvial de Maceira. O día ameazaba choiva pero o tempo acompañounos.

Este pateo foi un pouco estraño. Sen estar ben organizado, os nosos corpos vagaron polos carreiros mais coma unha expedición de aventura e de busca de novas rutas, ca dun itinerario organizado.

O percorrido ten dous tramos circulares unidos por un tramo lineal.

O primeiro tramo circular levounos ata un fermoso aserradeiro hidráulico. O aserradeiro de “Os Carranos”, construído en 1922, mostra un lateral a noria que aínda move a súa maquinaria, impulsada por auga do regato de Vixiáns. Nel, antano, facíanse carros, de aí o seu nome, e tiña secadeiro e almacén de madeiras, ase coma unha pequena forxa para elaborar os ferraxes cos que calzar as rodas dos carros.

É dende logo un lugar fermoso e tomamos nota da súa localización e teléfono para poder volver un día que nos permita ollar o seu funcionamento.

As corredoiras cheas de auga, coma se fora inverno indícanos a cercanía do nacemento do río Tea.

O primeiro percurso circular fíxose moi rápido, polo tanto decidimos coller de novo os coches (non sen antes extraviar o pantalón de Zalo) e acercarnos a casa reitoral de Fofe que hoxe en día é Centro de Turismo Rural cunha apariencia ben boa.

O segundo tramo comezaba xunto a antiga casa reitoral baixando ata a area recreativa da praia. Os bosques de ribeira do nacemento do río Tea mostran a súa riqueza natural e a estilizada ponte romana de Fofe, probablemente da época medieval, permítenos disfrutar dun baño que ultimamente sempre forzamos aínda co día e a auga estean frescas de mais. Esta é outra maneira de renovar enerxías.

Despois do baño ascendemos buscando as marcas e o camiño que nos leva a reitoral de Fofe, non sen antes disfrutar coma nenos pequenos dos colúmpios e tobogáns dunha area recreativa perto do remate da ruta.

A reitoral de Fofe recíbenos con nenos que xogan á pelota nun xardín moi coidado onde repoñemos líquidos como manda a tradición de cada pateada

Nesta vez fixéronme compaña, Zalo, Georgina, Anxo e o seu discípulo e sobriño Samuel.


FRASE DO DÍA:

“ A GATA FLORA CANDO LLA METEN JRITA., E CANDO LLA SACAN CHORA”


MIGUEL PANETTE, xuño de 2009

UN PAÍS QUE O QUEREN CONVERTER EN MEDIOCRE

Moaña, 24 de xuño do 2009

Moitas veces teño dito que a verdadeira democracia a Galiza aínda non chegou, e reafírmome. Non sabemos o que é nin tivemos a oportunidade de gozar dela. É verdade que cada catro anos nos convidan a votar para facer o paripé, nun sistema que como hai un feixe de anos, segue a ser caciquil. Pensaba que o peor que nos pasara fora o exterminio selectivo de persoas asasinadas polos fascistas na Guerra Civil. Franco xa morreu hai uns anos, pero a súa semente aínda prende con moita facilidade, e hai xente que mesmo botan a faltar aquel sistema dictatorial.

Tiña escoitado falar dos talibáns que andan a botar bombas por Afganistán, que seica son fanáticos, o caso é que aquí en Galiza, algúns hai, estes non botan bombas, pero levantaron unha cruzada de exterminio do noso idioma. No século XXI ninguén, e menos un goberno dun país, comeza unha guerra para desacreditar, humillar e anular a súa propia fala, cando o seu deber sería defendela. Ata onde chega a soberbia, chulería e dictadura, iso si, apoiados por persoas ansiosas de poder e medios de comunicación mediocres, así como persoas pobres de ideas que van facendo o traballo sucio e rastreiro a favor dos herdeiros de Franco. Non poden ser boas persoas aquelas que pretenden a destrucción da nosa historia e da nosa cultura.

Gañar unhas eleccións por cinco mil votos máis que a oposición non lexitima a ninguén para provocar a destrucción da nosa fala, xa que hai unha parte do país que quere vivir e exprésase en galego na súa propia terra. Sinto dicilo, pero o señor Feijoo, é un incendiario e un perigo para Galiza. Eu podo dicir hoxe que me sinto ameazado no meu país porque non penso coma eles. Dificilmente un podía pensar que outro galego seguiría os pasos do dictador no desmantelamento de Galiza, ata o punto que pode superalo. É unha vergoña para os galegos/as escoitar aos concelleiros no noso parlamento expresarse en castelán, iso por moito que o disimulen é un atraso. O máis triste é que os medios de comunicación en xeral apoian e rinlle as gracias, medios mediocres e sumisos como en tempos de Franco, dando mostras de que a democracia aínda non chegou, por iso apoian o exterminio da nosa historia, e eu pregúntome si para isto se fai a carreira de periodismo.

O seguinte paso pode ser a anulación do himno e a desaparición da bandeira, total xa temos a española. Máis que nunca os galegos e galegas, debemos pedir en todos os servicios públicos ser atendidos en galego, non podemos ser cómplices dos asasinos da nosa lingua.

Luís Chapela Bermúdez

E125 Trilhos do Val do Froufe (Ponte da Barca)

Domingo, 21 de xuño de 2008

Os señores do Casal de Sistelo tiveron a ben abrirme as portas da Serra Amarela, un territorio incógnito que só coñecera a través de lendas aderezadas con unhas boas xerras de cervexa, nesas tardes morriñentas de inverno nas que os soños tenden a agocharse tralas nubes, e cos primeiros calores do ano nove, avanzando polo terceiro milenio do noso calendario, descubríronme algúns dos seus prezados segredos. Leváronme ata onde o mundo chámase Ermida, alí onde remata a civilización e resoan os ecos dos vellos costumes, alí onde se detivo o tempo ou atopou outro linguaxe, alí onde todo é horizonte.

Fun indiscreto, porque son entusiasta de compartir o meu imaxinario particular e facelo colectivo, e faleille ós meus do olor doce do vento da serra, do arco da vella espallado polos outeiros, das pedras rabuñadas polos carros nos camiños centenarios, das bestas pacendo ceibes entre uces e carqueixas. E foi o meu compañeiro de batallas, o cabaleiro Alexandre, o que quixo secundarme nunha segunda incursión nesta terra, coa tentativa de encher outra vez os petos de aventuras, nun día no que o astro rei botaba unha bafarada de lume sobre os mortais, anunciando a nova estación.

Fixemos unha parada en San Pedro da Torre para encher os nosos bandullos e planear estratexias, escrutando nunha vella carta onde estaba debuxado o país da Peneda, e unha vez que logramos rematar con todo o que o mesoneiro puxo sobre a mesa (un caldeiro de arroz malandro que nos subiu un par de graos de temperatura), partimos cara ó interior do noroeste lusitano, facendo o camiño inverso ás criaturas helitrópicas prestas a invasión dos areais.

A miña memoria levoume sen contratempos ata San Miguel de Entre Ambos-os-Ríos, onde o Lima recibe as augas dos seus debedores, o río Germil e o Froufe. Precisamente o plan era internarnos no canón deste ultimo, seguindo a montante ata o pobo de Lourido por un trilho que, aínda que desactivado polas autoridades do parque, tiña trazas de ser sombreado grazas á espesura da fraga de ribeira e polo tanto axeitado os nosos intereses.

As boas xentes desta freguesía de Ponte da Barca saíron ás portas da pousada, onde combatían os rigores da canícula con xogos de cartas e cervexas, e non dixeron ren cando entramos a buscar provisións, quizais temerosos do que andabamos a buscar naqueles pagos.

Ou quizais os impresionou a figura alongada do cabaleiro que me acompañaba, sen máis armadura que un calzón curto cubríndolle as vergoñas e un pano negro coroándolle as ideas. E eso que non o viron aporreando os tambores, mentres os bárbaros debuxan as danzas do Apocalipse.

Saímos sen máis novidade da mesma igrexa matriz, alleos ós murmurios das vellas que se agochaban tralas fiestras, e fomos dándolle as costas a San Miguel pola estreita estrada que vai cara a Ermida, onde morre a estrada alcatreada. Con máis furia que nunca o sol fai restallar os seus lóstregos de lume, e alédanos atopar de seguida o desvío cara á aldea de Froufe, a que se acede por un camiño carreteiro.

Este cativo núcleo rural, ademais de cruceiro, peto de alminhas e igrexa, sinais identitarias das xentes temerosas do señor, ten a particularidade de ter unha eira comunitaria formada por canastros de varas ou caniços, construccións cilíndricas feitas con varas de carballo e xestas sobre un soporte de madeira ou de granito e rematadas por unha cobertura em colmo. Máis fomos presa dun feitizo é non somos quen de atopalos, ou ben é a proximidade do río e a posibilidade de mergullarnos nel a que nos fixo apura-lo paso e atravesa-lo pobo coa velocidade dunha frecha.

Nas beiras do río Froufe atopamos media ducia de fregueses atraídos polos reflexos dourados das súas augas, que nos miran con desconfianza cando cruzámo-la ponte nun sentido e noutro, buscando algunha sinal que nos confirme a dirección. As nosas cartas xeográficas semellaban debuxadas por un tolo, xa que en ningún momento dicía que teñamos que cambiar de beira, pero a única opción era a de cruzar e segui-lo camiño empedrado, onde finalmente atopamos a prezada marca.

Afastámonos un chisco do río, pero non tanto como para deixar de escoitar o seu debagar, o que de algún xeito incrementa os nosos pesares, xa que a sombra dos carballos e das oliveiras, abundantes nesta zona, non lograban calmar os calores que pasamos, e aumentaba a incerteza sobre se lograremos rematar con ben a nosa aventura.

Outra vez as fadas conducíronnos a un lugar onde puidemos baixar ó leito do Froufe, e se ben non daba para mergullarse si polo menos para refrescar os nosos esqueletos recocidos, acompañados por un coro de ras que quizais en tempos tiveron algo de príncipes.

Volvemos ó camiño con forzas renovadas, alternando tramos de carballeiras enfeitizadas con outros onde as xestas medraron de tal xeito que dificultan o noso avance, pero nin así nos deixamos render, e como premio chegamos a un cruzamento do río, un paso de pedras que aquí denominan empondras, que nos leva a cambiar de marxe. Pero cando estabamos a piques de cruzar semellábasenos un lugar idóneo para darnos unha chapuzada, e tardamos menos en espirnos do que eu agora en escribilo.

Entre cabaliños do demo, bolboretas e zapateiros, mergullámonos nas augas cristalinas e refrescantes, entrando nun estado de trance, tal é a comunión na que estaban os nosos corpos co Froufe. Non era para menos despois de tódolos lategazos que nos dera o Astro Rei nas costas dende que sairamos da igrexa de San Miguel, no corazón da freguesía.

Pero non viñeramos ata aquí so para agasallar a nosa pel coa caricia doce destas augas montesías, e volvemos a vestirnos para continuar camiño. Este nos levou a cruzar outra vez para a marxe esquerda por unha ponte de pedra, paralela a unha viña que cruza tamén o cauce grazas a unha estructura enferruxada. Avanzamos por unha fermosa carballeira, atentos a ser asaltados en calquera momento por algunha criatura mitolóxica, mentres as marcas van esmoreando e desaparecen nun cruce de camiños.

Tomamos o que baixaba cara o río novamente, e cruzamos por dúas veces consecutivas por sendas empondras, ata dar cun camiño que subía, sen dubida, cara o lugar de Lourido. Aquí comezaba o regreso do Trilho Interpretativo de San Miguel de Entre Ambos-os-Ríos, pero nós tiñamos sede de máis aventuras, así que volvemos a cruza-las empondras en sentido contrario, co ánimo de enlazar co Trilho da Ermida.

Fronte a nós alzábase un outeiro, e o meu olfacto dicíame que detrás del agochábase o noso Kampchacka, o último núcleo poboado da Serra Amarela, onde o aire é máis puro e as cores máis intensas, e nela está a Taberna do Cego, coas súas bodegas cheas de cervexa xeada, un verdadeiro tesouro que anhelamos con máis forza que se fora o Santo Graal.

Antes de despedirnos do canón do Froufe e comezar a gabear pola aba do outeiro decidimos darnos unha última mergullada, e atopamos a poza idónea xusto no punto onde tiñamos que cruzar para continuar o sendeiro. A auga estaba outra vez o noso gusto, e custounos abandonar as súas caricias.

Algo nos axudou o feito de que cando estabamos no mellor un pastor de cabras apostouse no camiño a ollarnos con xestos imperturbable, mentres dous cans feros que o acompañaban non paraban de ladrarnos, e rematamos por mosquearnos e saír da auga botando pestes. Cando saímos ó camiño xa non estaba o tipo, e cruzamos o río saltando polos penedos, mentres un feixe de cabras de grandes cornamentas nos imitaban. Xa noutra beira estaba o cabrón, quero dicir o pastor, que nos saudou cando pasamos canda el con certa maldade nos ollos.

Non me atrevo a dicir que nos botara mal de ollo, porque algo máis adiante tivemos oportunidade de dar a volta e completar o trilho de San Miguel, pero quizais esto nos espoleu para subir, entre toxos e carrascos, por un estreito sendeiro que se perdía no alto do outeiro. A subida foi unha desas páxinas épicas que se escriben de cando vez na historia dos eivadiños, con unha temperatura elevadísima, un desnivel que parecía que non tiña remate, e unha sede de naufrago.

Agora leo na información que tiveron a ben ofrecerme os amigos do Casal de Sistelo: “Percurso desenhado na encosta da Serra Amarela, utilizando parte do vale apertado do Rio Froufe. Classificamos este percurso como moderado, com algumas inclinações de tirarem algum folego, especialmente a que nos leva até Ermida desde a margem do citado rio”. E talmente era así, que ganas nos deron de tirar algun fogete ó chegar a aquela terra de ninguén.

Coma perseguidos polo alento de un fato de dragóns entramos na aldea en procura do mesón do cego, e atopamos os escasos seareiros a solaina na praza, máis a taberna estaba pechada a cal e canto. Menos mal que o dono estaba entre o corro, e atendeu o requirimento do cabaleiro Alexandre para que nos dera con que mollar a gorxa, pola que ía xa un rumor de area.

Non baixamos unha, senón dúas cervexas cada un, pois xa eran máis de catro horas as que levabamos soñando con elas, e supéronos a ambrosía, a néctar dos deuses, mentres respondiamos as preguntas do cego, que non cría que viñeramos de tan lonxe sen montura. Botamos contas do camiño de volta e unha vez pagada a conta saímos outra vez a desafiar o sol que ameazaba aínda no alto do ceo, seguindo o mesmo itinerario que nos trouxo dende o río Froufe, xa que a outra opción, a de baixar pola estrada era moito máis longa, ou polo menos eso me parecía.

Descendemos cara o canón azuzados polo rumor dun exército de fantasmas, un milleiro de insectos invisibles que agochados entre toxos, xestas e carrascos compuñan unha melodía infernal, mentres os nosos xeonllos ameazaban con renderse e bicar a terra en sinal de derrota. Pero non foi tal é baixamos pola aba do outeiro a bo ritmo, ata chegar ó río e alí atoparnos cun camiño transitado por rabaños de cabras de grandes cornamentas, por onde tivemos unha pequena tregua, grazas ó frescor que nos ofrecía a sombra dos carballos.

Sen máis contratempos acadamos as primeiras casas do lugar de Lourido, onde resoaban tambores e pandeiros, que nós dimos en pensar que quizais eran no noso honor, xa que críamos estar facendo algunha fazaña, pero non era tal, xa que estaban a celebrar o seu patrón. Os fregueses non miraron para nós, os cans non saíron ó noso encontro, as vellas non murmuraron, xa que estaban todos a ver a un fato de mozos e de mozas danzando, ataviados cos vestidos tradicionais.

Como non nos convidaron á festa démoslles as costas ó pobo, camiñando por una estrada estreita por onde viñan algunhas bestas a gran velocidade, seica con intención de intimidarnos, pero nós estabamos bravos de máis e seguimos sen descanso ata acadar o núcleo rural de San Miguel.

Os fregueses estaban agochados no templo, quizais rogando para que chovera ou para que marchasemos das súas terras, e nós non tiñamos intención de ficar, máis non podíamos asegurar que non volveríamos en breve.

Eran outras empresas as que demandaban o noso concurso, así que o Alexandre colleu o timón da nosa nave e puxo rumbo ós nosos dominios, onde nos esperaban algúns sedentos de que lles contaramos as nosas aventuras, ou máis que sedentos, famentos, pois na nosa ausencia andiveron a beberse tódolo que atoparon a man para combater a canícula.

A Criatura e o Habibi recibíronnos no “Eido Vello”, unhas das fortalezas gastronómicas que aínda se manteñen ó outro lado da fronteira, e alí recompuxemos os nosos corpiños de tódalas penalidades que pasamos polo camiño. Os nosos amigos abrían ollos, orellas e, máis que nada, bocas. Parecía que viñamos de invadir un país estraño, pero o estraño era que o país invadiranos: estabamos certos a nos render.

NO MONTE DA FROUXEIRA

Aquel día de xullo do 2002, o astro sol non daba tregua, caía a plomo de xeito abafante. O coche non tiña máis ventás para abrir. Polo camiño preguntámoslle á xente onde quedaba o Monte da Frouxeira, e por onde tiñamos que ir, a resposta máis dunha vez foi “todo monte arriba, pero alí non hai nada, só pedras, van a perder o tempo, o que contan dese sitio só son contos”. Nos seguimos monte arriba entre pinos e eucaliptos. As rodas do coche quedaban marcadas na estrada pois o piche da mesma faltáballe pouco para derreterse, quizais porque era o mediodía. Ao chegar o descampado onde xa non se podía seguir, pois alí remataba a pequena estrada, semellabamos ananos dentro dun cráter rodeados de pedras descomunais, non mirábamos máis nada, e o sol seguía sen ter piedade de nos. Aínda buscamos un pouco, saltamos por aqueles penedos, pero os corpos xa non estaban para máis trotes, entón prometemos volver unha vez que xa sabíamos o camiño.

En outubro dese mesmo ano, fomos a dar unha volta pola Mariña, e como non, achegámonos ao Monte da Frouxeira. Nesta ocasión subimos polos penedos e atopamos os restos da fortaleza na que Pardo de Cela se atrincheirou hai uns centos de anos contra os Reis Católicos, a mesma onde foi traizoado polos seus vasalos. Toquei aquelas pedras da fortaleza inexpugnable, pois era imposible acceder a ela, aquel home so podía ser derrotado da maneira que foi. Aqueles anaquiños de muros gardan parte da nosa historia, quizais incluso de noite se escoite o bater de espadas...

Dende a Frouxeira, rodeado daquelas pedras que semellan mundos, un encóllese, faise pequeno. Aos pes do monte aparece o Val do Valadouro como unha fermosura desbordante, si o paraíso existe, este é un anaco del, e no medio daquelas campiñas verdes, levántase esplendorosa a Torre de Pardo de Cela, con un pequeno cemiterio ao seu carón. Sentado naquelas pedras milenarias da Frouxeira, e coa vista perdida polo val, recordei o poema de Ramón Cabanillas, o poeta da loita continua: “Validos de traidores, /a noite da Frouxeira/ a patria escravizaron uns reixes de Castela...”

Entón tremín e sentín rabia, pois aqueles versos, hoxe seguen case que coa mesma vixencia de entón. Aquel colonialismo está presente, os cidadáns, uns acomodámonos, outros seguimos loitando pola soberanía nacional. Queren que desapareza a nosa fala, desprezan a nosa cultura, a nosa bandeira, o noso himno, do que din molestarlle algunhas estrofas. Somos semente da que deixou Cabanillas, Castelao, e outros, por iso seguimos loitando contra os inimigos de Galiza, contra aqueles que aínda queren facer a noite máis longa.

Estas cousas xurdiron aquela mañá de outono no Monte da Frouxeira na compaña de Isabel.

Sempre en Galiza

Luís Chapela Bermúdez

E124 Sendeiro do Alba-Outeiros (Vigo-Nigrán)

Domingo, 7 de xuño de 2008

Esperto instalado na provisionalidade, nun estado incerto, no que non existe o futuro, nunha sucesión de presentes na que non entran as previsións, agás das meteorolóxicas. Por certo, o ceo é unha inmensa bóveda de chumbo que ameaza con derramarse sobre a metrópole. Pero, ¿que outra cousa somos senón presente?. As lembranzas, ese inventario de momentos fugaces que vivimos, son un feixe de mentiras, onde é imposible discernir o que pasou en realidade. Dóeme a cabeza, claro, pero non vou facer balance dos meus síntomas, así que collo a mochila e salto pola fiestra, so por escoitar o ruído do estoupar dos meus osos contra a rúa. Non estou para ninguén, ninguén me pensa, e só teño ganas de votarme ó monte e ouvear como os lobos.

Teño preguiza de máis para facer quilómetros ata a fronteira, así que diríxome a periferia, os arredores da Serra do Galiñeiro, territorio recorrente, obsesivo e enfermizo, dos meus soños. Como estou só coma un can decídome por comer un bocadillo de tortilla no mesmo sitio onde celebrabamos con cervexas e cacahuetes as tardes de escalada, aínda que agora cambiou de dono e de nome. Mentres despacho este frugal xantar consulto os mapas da zona, para debuxar un itinerario axeitado ás circunstancias. Entre bocado e bocado vou deseñando un círculo, unindo o PRG-98, un lineal que vai do Alba ós Outeiros, cun tramo do GR-53, o sendeiro panorámico de Vigo.

Afórrome a subida a pé ata o Alba, porque comeza a chover e porque me peta, e deixo o coche preto do merendeiro, que non sei moi ben porque se chama sanatorio, onde hai unha morea de seareiros papando churrasco e cousas así. Teño clara a dirección a seguir, xa que fixen este mesmo itinerario un feixe de veces cando era aficionado á bicicleta, e ó pouco de pórme a andar crúzome con un ciclista, como se fose un espello daquel que fun.

As marcas están agochadas entre a maleza, á beira da estrada, ou medio borradas, e na súa procura avanzo por unha pista que non abandono ata chegar a Presa de Lapela. Esta é a máis antiga construcción da parroquia de Chandebrito para o almacenamento de augas salvaxes, e a construcción, limpeza e mantemento está a cargo da comunidade, e os usos e reparto da auga son regulados por un sistema non escrito, pero aceptado por todos durante xeracións.

A poucos metros de aquí atópanse uns módulos etnográficos, a carón do Muíño das Chans, utilizado como apoio didáctico para os escolares que o visitan, e de onde parte un sendeiro que recorre os lugares máis emblemáticos de Chandebrito. Entre os paneis hai un que esperta a miña curiosidade, con un pequeno inventario da flora local: xesteira, pata de galiña, herba de Vigo, pé de paxaro, colle merendas, figueira do demo, herba das andoriñas.

Este lugar é unha autentica encrucillada de sendeiros: o PRG 9, que vai do Alba ós Outeiros; o sendeiro das Greas, GR-58, que recorre tódolos municipios da Mancomunidade de Vigo; o PRG 61, cara a Prancís e Rozadas, ou ben en dirección á Fraga dos Muíños de Rodas; e o GR 53, o sendeiro panorámico de Vigo, cara A Pasaxe ou cara Coruxo.

Tamén aquí se testemuña a dependencia da auga e das colleitas, xa que atópase preto do muíño un cruceiro de pedra, cara onde se dirixían en procesión a altura de marzo co patrón San Xosé, especialmente en tempo de seca, dende a igrexa parroquial, seguindo un viacrucis do que só queda esta. Esta tradición, como outras, está hoxe desaparecida.

Cara o Monte do Castro me levan as marcas, seguindo unha canle de pedra, camiños polos que as augas chegan á aldea, dando vida a uns muíños sen río, demostrando a fama dos canteiros de Chandebrito. Estes son os Muíños do Regueiro, que non só actuaban como motor económico do pobo, senón tamén como elemento primordial no desenrolo do tecido social, xa que nas muiñadas se transmitía unha forte tradición oral en forma de contos e cantigas.

Este grupo composto por media ducia de muíños pertencen ós denominados “de cubo”, axeitados para cando a auga é pouca ou irregular, xa que estas entran do alto e almacénanse no cubo, aproveitando toda a forza da caída, e foron construídos pouco despois da caída da República, o que levou ó abandono de outros situados máis lonxe, como os de Rodas.

Subo ó outeiro onde en tempos existiu un castro, do que non quedan pegadas, seguindo un camiño recuperado polos veciños e acondicionado con pasarelas de madeira, e despois de votar unha vista de paxaro sobre o núcleo rural baixo ó carón dos muíños, por unhas escaleiras de madeiras que me fan pensar en que outro galo nos cantaría se no resto das parroquias da periferia metropolitana se tomasen tan en serio o integrar patrimonio e paisaxe. Este fermoso conxunto remata nun lavadoiro, outro punto central na vida da vila.

Atraveso a aldea polo barrio das Tomadas, constatando que a súa riqueza etnográfica é moi variada: canastros, alpendres, pombais e fontes. E que aquí aínda se mantén o sabor do mundo rural, hai campos sementados e viñas coidadas, medas enchidas de palla e gando pacendo.

Non tardo moito en deixala atrás e en introducirme outra vez nun monte baixo de toxos e queiroas, por onde trotan cabalos ceibes, por un camiño forestal que me leva a outro dos atractivos da parroquia: o Petroglifo do Chan da Rapadoura. Aquí si que existe un panel onde están debuxados os labirintos característicos desta manifestacións do arte megalítico para facilitar a súa busca na pedra, e adico uns minutos á tarefa.

Satisfeito por atopar as pegadas dos nosos antergos continuo cara o Outeiro Grande, pescudando nas beiras do camiño na procura de sinais que me confirme que estou na boa dirección. O que atopo, nun cruce de camiños, son indicacións doutros sendeiros, o PRG 60, que sinala cara o Parque Forestal e cara Priege, e o PRG 61, cara á Fraga dos Muiños de Rodas e Chandebrito. Como non atopo o meu decido seguir o meu instinto e coller o que non está sinalizado, na dirección que penso máis correcta, que descende levemente, penso que cara Fragoselo.

Camiño un bo anaco por unha pista forestal que se interna no monte, eucaliptos e piñeiros maiormente, onde non atopo máis referencias que a da Fonte Abilleira de Arriba, onde se constata que estou nos terreos comunais de Coruxo. E non volvo atopar máis indicios do PRG ata que chego a unha estrada forestal que discorre entre unha fraga de acacias, e que deseguida recoñezo como unha das que soben ó Parque Forestal dende Fragoselo, e dende alí non tardo en chegar ó campo de fútbol.

Entre este punto e o núcleo rural atopo cantidade de marcas do meu sendeiro, que me levan a pasar pola Pena da Moura, outra estación megalítica que se atopa nun estado de completo abandono. É curioso que precisamente a asociación de veciños se chame así e que nin sequera se ocupen de limpar de maleza o lugar.

En Fragoselo volvo perder as marcas, e ademais cae un chaparrón que me obriga a buscar acubillo baixo un alpendre. Cando despexa volvo ás miñas tarefas de búsquea, e atopo un par de rapaces despistados que están buscando o camiño das Covas do Folón.

Hai ben anos que fixen un breve recoñecemento dunha das entradas a este complexo granítico, cos meus caros amigos do Club de Camiñantes, pero non teño máis que unha vaga idea de por onde quedan. Os rapaces veñen pertrechados con material de espeleoloxía e dinme que xa estiveron no seu interior pero que agora non saben moi ben onde deixaron o coche. Simpatizo inmediatamente con eles e despois de consultar o mapa facemos un treito xuntos, falando de montañas e covas, e o tramo asfaltado polo que me levan as sinais, que penso son as do GR-53 cara ó Alba, fáiseme máis amable.

Non tanto cando me despido deles, xa que as marcas volven a agocharse entre o bosque de piñeiros, ou desaparecen, e non me queda outra que seguir pola estrada que vai ascendendo ós poucos. Chego a un cruce e tiro, un pouco por inercia, á dereita, saíndo a Paraxe de Canteiro de Cubiles, nos montes veciñais de Valadares. Aquí esvaécese o rastro do sendeiro, e no me queda outra que seguir avanzando polo piche, cruzando os dedos para que apareza algunha indicación. O que aparece é a chuvia, como sempre en mal momento, e a piques estou de renderme, se non fora porque non me serviría de nada.

Despois dunha penosa ascensión, sen deixar por un momento a estrada, e sen atopar nin marca nin marco, durante un tempo impreciso que se me antolla unha hora ou máis, chego a uns terreos que identifico como o antigo vertedoiro do Zondal, onde pacen un feixe de vacas e cabalos. Dende alí aínda me queda un bo anaco, pero xa o fago co Cepudo á vista, cara onde me dirixo, algo mollado e bastante canso, con máis ganas de rematar que nunca. Aínda teño un algo de sorte, pois unha vez no coche a poalla transformase nun verdadeiro diluvio, deses que so se disfrutan no monte se estás en compaña.

En definitiva, unha ruta para non repetir, agás o tramo de Chandebrito, que é a zona que máis paga a pena. Pero así é o tema: unhas veces se gaña e outras se perde. Desta tocoume perderme. Veremos na próxima.