E146 Trilho da Boulhosa (Paredes de Coura)

Domingo, 18 de outubro de 2009

A miña xeografía, este proxecto de home que son, este conxunto de osos, carnes e sentires, contedor de lembranzas e de nostalxias, é un mapa feito de lugares e de xentes, eles me conforman, son a miña topografía, o meu imaxinario particular, e dan senso a esto que son, nun inventario de sentimentos que teñen voces propias. Algunhas destas voces repítense como un eco agarimoso, e fanme sentir terra, auga e vento, pois son as que combaten as pantasmas que tentan infectar os meus soños. Son, por tanto, material co que fabrico os meus soños e grazas a eles son eu, e no outro.

Miguel e Paredes de Coura, dúas voces poderosas que me afastan dos naufraxios, refuxios nos que medran os sorrisos e onde as feridas teñen vocación de cicatrices. Home e Terra que dan senso as maiúsculas, e que con só nomealos acoden a min para esvaecer as tebras e iluminar os meus días. Son parte de min, e eu son parte deles. E tamén conforman a espiña dorsal desta teima que dimos en chamar Eivadiños, xa que sen Paredes de Coura e sen Miguel sería outra cousa, ou non sería.

Por eso neste día no que a primavera segue empeñada en suplantar ó outono, insisto en ambos, e un lévame ó encontro do outro. Como atopamos pechado o comedeiro de San Pedro da Torre imos alá sen escalas, pois no centro de Paredes tamén hai lugares axeitados para encher os nosos estómagos con algo máis consistente que as palabras. Tamén pechou o Conselleiro, e o Miquelina está petado, así que temos que buscar unha alternativa e, xa sabemos, o que busca sempre atopa. Solucionamos mandándolle un arroz de marisco na Albergaría.

Satisfeitos e co depósito cheo, damos unhas voltas polo pobo ata que atopamos a dirección correcta que, despois dun feixe de curvas perigosas, lévanos a freguesía de Insalde. O Miguel non se lembra de que fai algo máis de dous anos xa estivemos aquí, e teño que refrescarlle a memoria. Porque temos unha memoria colectiva, un feixe de días, de lugares e de xentes compartidos. E a poucos comenza a lembrar. As campás da igrexa de Santa Marta repenican: son as tres e media da tarde.

Cruzamos un pequeno núcleo rural que, curiosamente, chamase Cidade, deixando tras nosa un regueiro de miradas curiosas: boa tarde, boa tarde... e tan boa que nos primeiros metros xa temos que alixeirarnos de roupa. Hoxe vimos de uniforme, forro e camiseta negra, idénticas, de lonxe parecemos un equipo nunha competición de marchas de orientación (ás que me quere arrastrar o colega).

Falta nos fará a orientación e a memoria, pois xa dende o comezo decatámonos de que as marcas están bastante desgastadas ou agochadas entre a vexetación. Menos mal que entre os dous aínda apañamos bastante ben.

As lembranzas son o noso motor e marcan o noso rumbo, xa que cando deixamos atrás o pobo, cruzando unha pequena estrada, o Miguel comeza a monta-las pezas difusas do mapa da memoria, e axudado polo que levamos agochado no peto indica con firmeza unha costa pedregosa que se inicia á nosa dereita, preto dunha nova construcción que semella un deposito de auga.

Imprimimos o xa clásico ritmo eivadiño, dubidando o xusto nos cruces de camiños que non están indicados, e o noso olfacto de cans lévanos sempre na boa dirección, ascendendo máis de douscentos metros de altitude, pola Serra da Boulhosa, entre toxos, xestas e carrascos, ata unha extensa chaira onde pacen non menos de medio centenar de vacas de grandes cornamentas acompañadas por un numero semellante de tenreiros. Cousa grandiosa este espectáculo, rodeados por un exército bovino que bota as carreiras en canto nos acercamos.

Ten algo de máxico esta paraxe e leo na nosa guía que “esta serra garda nas súas entrañas vestixios dunha antiga necrópole megalítica, cuios dolmens e antas foron destruídos pola incontrolable avidez dos ciprianistas, na súa búsquea de ouro, e que foron responsables da destrucción de gran parte do patrimonio arqueolóxico do concello”.

Rematado o ascenso, rodeamos os pastizais por un amplo camiño franqueado por faias de troncos prateados e follas douradas, ata chegar ás ruínas do que foi a Cooperativa agrícola da Boulhosa, onde se producía a apreciada pataca coñecida polo nome da propia serra. Xa non hai outra actividade nesta extensa zona que a gandeira, e non vemos máis xente que un feixe de cazadores bebendo cervexa e pegando tiros ó ar.

¡Apura o paso, colega!, dinme o Miguel cando circunvalamos os terreos da cooperativa pola estrada que ven de Insalde, ¡Non vaia ser que nos confundan con coellos!. O certo e que as detonacións que semellan lóstregos non son para tranquilizarnos, e máis cando estamos a piques de internarnos na espesura da fraga.

O de atopa-lo camiño da carballeira tamén é cousa de escarvar na memoria, porque as marcas fai tempo que desapareceron entre a vexetación e non atopamos ningunha ata que estamos xa ben metidos no bosque, coa herba chegándonos ós xeonllos e intuíndo un camiño que xa non era. O compensa a beleza sempre agarimosa deste tipo de lugares que, por moito que insistas neles, sempre te cargan dunha enerxía especial.

O traxecto da fraga semellásenos curto, porque unha vez que confirmamos a dirección grazas a algúns sinais que aínda resisten o paso do tempo, collemos unha canicouva ben definida que, a poucos, lévanos cara o Souto da Torre. O inicio deste lugar está indicado cun peto de alminhas onde comeza un camiño carreteiro que volve ascender levemente.

Na outra ocasión que pasamos por aquí, lémbrome, collemos á esquerda e perdémonos no pobo, e rematamos o recorrido pola estrada. Desta vez non ía ser así, e entramos no núcleo rural pola parte máis alta, e como recompensa polo noso acerto, preto dun campo con media ducia de medas, atopamos un feixe de maceiras e pereiras cos derradeiros froitos pendurados das súas polas.

Colléronme coas mans na masa, xa que mentres estaba a baleirar ás arbores apareceron as donas a facer o propio. Apañei o que puiden e fuxín coma un covarde, aínda que as mulleres non fixeron aceno de se me enfrontar, agás un comentario con sorna sobre se estaban boas as mazás. O certo é que a xente do Coura é ben amigable, como o demostrou unha velliña na ermida da nosa senhora da Concepciâo, que colleu a Miguel da man e quería levalo para casa ¡non sabía nada a vella, seguro que tiña algunha neta en idade de merecer!.

O Miguel ficou comigo, que seica é desconfiado cas intencións das mulleres, e xuntos fixemos os últimos metros ata a igrexa de Insalde, onde estaba o noso vehículo. Coincidimos en afirmar que fora unha camiñata perfecta, cunhas condición atmosféricas idóneas, un desnivel axeitado e un recorrido bonito, so lle restaba un algo máis de distancia, xa que os dez quilómetros quedáronnos algo curtos, xa que en tres horas e media fomos quen de completalos.

O REMEDIO

Van as vellas polo camiño
pisando a terra con delicadeza,
murmuran que xa é preciso
unha rega, para elo van poñerlle
a bela ó santo, pois seica a chuvia
fará desaparecer as dores da reuma.

Hai 48 horas que non para de chover,
parece que nunca caira auga no outono
da Galiza encantada, de orballo
é néboa baixa que vai tapando a ría.

So o vento mareiro chegado das illas
é capaz de levala para os altos montes
cheos de árbores de ferro,
que fan traballar os trebellos
da modernidade electrónica.

Ata na igrexa, a vella
que procura a axuda dalgún santo
ten que poñer no burato pequeno
a moeda, axiña faise a luz do desexo.
Lume e auga, vento e auga,
son a forza da memoria.

Luís Chapela Bermúdez

E145 Máis ala da Devesa da Rogueira (Folgoso do Courel)

Sábado, 3 de outubro de 2009

Espertamos no medio dun soño no que somos terra e tempo, os nosos membros botaron raíces e a nosa pel sente as cóxegas das follas dos carballos e os peniscos dos ourizos das castiñeiras. A transición das estacións vernízanos cunha sinfonía de cores onde o mundo deuse en chamar Courel, e seméllanos un anaco dese paraíso perdido que, ós poucos, vai sumando unha xeografía emocional que podemos sentir como nosa, e compartila.

Estamos no corazón da fraga do Val de Xestoso, que pula por confundirse co que abre a profunda fenda do río Lor, e máis que estar somos parte desta natureza que o sol xa está a lamber como un cativo, baixando a presa dende O Nariz do Furado, que coroa as montañas que nos dan acubillo, para ir ó encontro do Rego do Souto do Porco.

As súas augas amabilizaron os nosos soños, acariñados por unha lúa que tecía sobre nós lembranzas das xentes que un día ergueron as pedras dos sequeiros do Ferradal. Durante décadas esmoreceu a actividade económica que favoreceu este tipo de construccións, e caeron os tellados de lousa e as paredes empezaron a ceder ante o empuxe dunha terra indómita.

Visionarios como Rober e Bernardo, que un día atoparon o paraíso neste lugar, mudáronse titáns e volveron a inzar paredes e tellados, e mentres o facían sentíronse árbores, paxaros, regatos e vento, e construíron un imaxinario que, lonxe de agochalo coma un tesouro, decidiron compartilo con outros soñadores como Migui, que mesmo axudou a poñer algunha viga para protexerse do orballo que zumegan as estrelas.

Agora estes homes bos e xenerosos fanme cómplice deste soño colectivo, e síntome eu tamén uceira, merlo, érbedo, troita, brétema, teixugo. Froito dunha catarse que se precipitou nas Vegas, un topónimo máis que curioso para o comedeiro desértico que está preto do apeadeiro do camiño de ferro, na poboación lucense de San Clodio.

Papando unha lasaña de verzas e vitela, e máis unhas costelas con patacas, e unha vez que conseguimos calar a caixa parva, atopámonos o neto de Casimiro de Xacebáns e o neto de Benito de Abelláns, e dimos en debuxar soños, e agora, cando a fraga asubía os nomes dos nosos antergos, xa estamos a vivilos.

O Panette, que estivo a cortar troncos con gran alboroto pola noite, ten os seus propios ritmos, e é o último en sumarse ó almorzo que nos brindan os fundadores da República Independente do Ferradal, mentres eu tento rexistrar as miñas primeiras impresións sobre a mesma.

Pola noite, bañada en prata polo alento da lúa chea semellábame un lugar máxico, onírico, e na mañá, tinguido de dourado e esmeralda, confírmoo como un territorio de lenda.

Partimos do noso refuxio ó mediodía no Land-Rober (con aire condicionado, direción resistida e atración total) que nos comunica co mundo incivilizado, e na cabina, unha atalaia sobre o Lor onde empezan a medrar as raias dos nosos móbiles, cámbiamos de vehículo, como Superman, para avanzar por unha estrada angosta que abre unha fenda entre as serras da Trapa e do Bidueiro, buscando o embigo do Courel.

Castro Portela, Froxán, Vilamor... pobos que van espertando lembranzas agarimosas no meu peito mentres os meus ollos énchense dunha paisaxe que volve namorarme como as primeiras veces.

Detémonos a tomar unhas cervexas no Pontón (eu un café con leite, xa que ando algo arrefriado), e alí coñecemos a Manolo, que ademais de hostaleiro é un bo artesán da madeira, e é quen de valorar o noso patrimonio etnográfico, e a Isabel, unha rapaza de Quiroga, con máis retranca que ninguén, que ás veces ten a lingua negra e non dubida en chamarlle miserable os seareiros que se esquecen de pagar (e nós estamos a piques de facelo).

En Moreda, xa moi preto do lugar de partida da nosa ruta, tivemos un pinchazo, e aínda que non tardamos máis de dez minutos en face-lo troco, deixounos algo intranquilos, xa que cambiamos unha roda por unha rodiña.

Máis este pequeno contratempo non era quen de nos facer recuar, e ós poucos xa estabamos a camiñar ó carón do Rego da Rogueira, que recolle as augas de un feixe de baixantes da Serra, os carrozos de Pelodorrios, da Muíña, de Freixedo...

Amieiros, salgueiros e bidueiros forman un bosque de ribeira que serpentea ós nosos pes, entre campos que nos invitan a converternos en bestas e a pasar a tarde pacendo ou papando moscas. Pero os soutos polos que avanzamos aléntannos para iniciar a ascensión, contando media ducia de sequeiros, na súa meirande parte agochados entre a vexetación exuberante.

A Devesa é unha fraga atlántica emprazada nunha ladeira empinada e orientada cara ó norte, que pola súa ubicación singular é un lugar axeitado para darse unha biodiversidade única no país. Aquí altérnanse os teixos, acevos, capudres, carballos, freixos, faias e outras especies arbóreas, cunha infinidade de arbustos, flores e plantas. A paisaxe muda a cada paso, e os nosos suores son doces e se mesturan coas fragrancias amables da Rogueira.

Subimos a “ritmo eivadiño”, sumando cada vez máis silencios, tres corazóns enchéndose da materia coa que se fabrican os soños, mentres as criaturas da fraga sorrín vendo os nosos esforzos por ir gañando metros ó ceo. As nosas pegadas na follasca que os primeiros días de outono arrincou das árbores, e as augas cantareiras dos carrozos que nos saen ó paso compoñen unha melodía que se mestura con outras menos espirituais, como as dese dúo inclasificable que responden ó nome de Alfeizar.

A pesares de que o sol pega arreo non temos problemas de insolación, xa que a cuberta forestal é tan espesa que non nos deixa ver o ceo. O novo eivadiño, o Rober, amosa a dureza do seu todo terreo, que presume de ter dirección resistida e aire condicionado, e alédase na nosa primeira parada, nunha atalaia no lugar da Enciña, de que só nos reste a metade da subida. Alí petiscamos un pouco de chourizo e queixo cun anaco de pan para tomar folgos, consultamos os mapas e mesmo facemos algunha chamada.

A partires de aquí empezamos a atopar un algo de xente polo camiño, case todos preto das fontes do Cervo, cara onde nos diriximos, pero non máis dunha ducia de camiñantes espallados en pequenos grupos como o noso. Para ir cara elas dámoslle un aire á nosa ruta, e cando chegamos a esa curiosa parede de onde manan augas ferruxinosas atopamos un feixe de gnomos, cativos e verdescentes como nos contos. E só Miguel ten a coraxe de acercarse a eles e beber dun buraco que semella algo porco.

Xa no derradeiro tramo da devesa coincidimos con outro pequeno grupo de sendeiristas, e un deles pregúntanos se levamos vaselina nas nosas mochilas, e como desconfiamos un chisco das súas intencións, aclarounos que tiña os pezóns en carne viva, porque lle rozaban coa camisola. Ata fixo ademán de ensinarnos o peito, o desgraciado, que dis que ata lle sangraba.

No alto decidimos tirar cara o miradoir0 de Polín, que dende os seus 1200 metros ofrece unha magnifica panorámica da devesa e do seu entorno. E o sol bate nas nosas costas mentres que, por primeira vez dende que saímos de Moreda, podemos camiñar en horizontal.

Aínda antes de chegar ó Polín xa temos unha boa perspectiva da Serra do Courel e dos vales e pobos que están baixo a súa protección e influxo, e sentímonos formigas no medio dunha inmensidade que acada unha ampla gama de verdes. Será precisamente por iso que dende o miradoiro, mentres damos boa conta das nosas provisións, miramos con cobiza o Pico Formigueiros, que dende os máis de 1639 metros coroa a serra, e botamos contas de se poderíamos subir o seu cumio.

Desbotamos o plan inicial, de descender ata Parada, para continuar a perseguir novos e ambiciosos soños, e imos cara o Teso das Papoulas, un dos cumios que forman o cordal que ensina os seus dentes ó ceo. Lévanos máis tempo do que contabamos superar o desnivel, e o sol segue traballando arreo para nos render, pero a beleza da paisaxe compensa os nosos suores.

Un chisco antes do cumio atopamos un cartel no que lemos: “Paso peligroso, mejor volver”, pero nin esto logra desanimarnos e non tardamos en estar outra vez sobre a devesa. O que si nos desanima é o que nos resta para subir o Formigueiros, e temos que botar man do mapa para buscar o xeito de rodealo, xa que as sombras xa están a cubrir a Rogueira.

A pesares de que se frustrasen as nosas intencións de subir ó teito do Courel, a pista que o rodea, cen metros máis abaixo, ten unha pendente que se vai suavizando conforme avanzamos e danos unha boa perspectiva das montañas que se suceden ata o horizonte, ata máis ala dos límites administrativos da comunidade, e mesmo podemos albiscar ó lonxe os montes esburacados das Medulas.

Mentres comezamos o descenso cara o Alto do Couto, o Rober danos unha clase maxistral sobre os usos e costumes dos sequeiros, e eu anímoo a que o faga por escrito, para ilustrar ós eivadiños curiosos que non tiveron a sorte de escoitalo, veremos se cumpre ou fai como algúns que retardan as crónicas ata o esquecemento.

Na baixada o Formigueiros ensínanos a súa face máis bela, xa que aquí parece que chegou o outono un chisco antes que na devesa, e ofrécenos unha auténtica sinfonía de cores, animada ademais por unha forte presencia de capudres ou escornabois, que animan o noso paso case ata a estrada, que collemos no alto antes referido.

Temos que botar man do topográfico outra vez, xa que o sendeiro polo que tiñamos proxectado baixar está pechado, e baixamos un pequeno treito polo asfalto ata acadar un carreiro transitable que, segundo os nosos cálculos e interpretacións cartográficas, ten que levarnos a Moreda. Aínda temos sorte porque un tractor abriu unhas rodeiras entre a vexetación e nos permite seguir o seu rastro ata un par de palleiros que nos indican que estamos na boa dirección.

O sol esvaécese e as tebras van gañando terreo cando chegamos a Moreda Maior, un pequeno núcleo rural deshabitado, ó carón de un feixe de campos aínda cultivados. Escoitamos un estraño son que os meus amigos creen identificar como o característico canto nupcial de algún cervo, e penso que xa seria demasiada sorte a de ver algún exemplar destes mamíferos.

Non houbo sorte nese sentido, pero si no de atopar sen problemas a dirección que nos levou, máis ou menos dereitiños, cara o Aula da Natureza, onde parte a ruta da Devesa da Rogueira, e onde estaba a nos esperar o noso coche. Facía máis de sete horas e media que partiramos dese punto, e xa era noite pechada.

O día remataba si, pero a noite aínda estaba a comezar e nós tiñamos moito que celebrar: unha desas xornadas polas que paga a pena insistir nesta teima na que levamos xa tres anos. Así que volvemos ó Pontón, onde nos agardaba unha suculenta cea, máis que merecida, e mentres agardabamos a que nos dispuxeran a mesa parolamos co Manolo das nosas fazañas montañeiras.

Ensinámoslle unha deposición seca recollida preto da Boca da Rogueira, que nos críamos de lobo, e as fotos que lle quitamos a un rudimentario molinete que se movía ca auga dun dos carrozos que baixan pola devesa, e antes de rematar a cervexa xa tiñamos unha ensalada de campionato e unha fonte de carne grellada chamándonos con insistencia.

Ó remate da paparota, onde caeron ata tres fontes de carne, Isabel, a nosa camareira, serviunos os cafés e uns chupitos de licor de mel, e para que non se nos fora endulzar a boca de máis, botounos un chiste coa gracia natural que tiña ela, quizais non o máis axeitado para a sobremesa, e esto deu lugar a unha conversa que seguiu, cando xa comezaba a quedar bacío o comedor, na barra.

Houbo máis chupitos de licor de mel, contámoslle dos Eivadiños e ela díxonos que estudiaba “perigo industrial” na nosa cidade, empezou a encherse a barra de cervexas, cubatas e gin-tonics, quedamos un feixe de veces coma miserables e outras tantas quedou ela, saíron á luz un montón de anécdotas sobre pisos e camas compartidas, miramos as fotos da Devesa outra vez, tiramos unha ducia delas para seguir sumando ó noso arquivo dixital, vacilounos ós tres á vez co seu galego bravo e agarimoso, caeron máis licores e xenebras, o Manolo foise durmir, e soaron Black Sabath e Ben Harper, estivemos ata as dúas e media de festa no Pontón, e nos quedaron as forzas xustas para chegar o noso refuxio do Ferradal.

Durmimos coma santiños, coas pernas esnaquizadas polo cansanzo, as gorxas incendiadas polo alcohol e o sorriso permanente debuxado nas nosas faces. Seguiamos instalados nun verán permanente, facía un calor do demo e os meus amigos animáronse a cortar, con gran rebumbio, algúns troncos.

O SOÑO DA NOITE

Camiñaba polo peirao,
baixo un ceo cheíño de estrelas,
respirando o forte cheiro a mexillón,
salitre e algas, era a vida,
ía mirando a paisaxe con calma.

Un cadelo durme enriba
dunha dorna sen mar.
Entón o medo ventureiro
paralizou a súa alma
naquela noite de agosto.

Ao amencer, cando os borrachos
escriben con pingas de marmaña
a verdadeira historia do mundo,
xusto a esa hora, el bailaría
unha cantiga de amor.

O soño dura e dura,
e o tempo segue sen deterse.
Na taberna, na frescura da noite,
a xente soña bailar con Venus,
por encima das cordas que
amarran as gamelas.

Luís Chapela Bermúdez

DENDE A PENEDA

A Peneda, outeiro de xenerosos paisaxes
que fan gozar os ollos.
Unha ría agarimosa,
con un mar inmensamente azul
salpicado de bateas.

Unha néboa transparente
penetra nas illas do fondo,
as que chaman dos Deuses,
alá onde nace a ría.

Por debaixo dos pes, as correntes
soterradas do río Verdugo,
acarician as illas San Simón e San Antón.

No silencio da Peneda, resoan os ecos
dos disparos asasinos nas illas,
os berros desesperados e impotentes
dos que agardan a morte nun instante.

Non teñen perdón aqueles
que fixeron destas illas fermosas
un campo de concentración,
onde os fascistas asasinaron
aos bos e xenerosos desta terra.

A Peneda testemuña calada
dos anos de terror, hoxe
clama valentía para que
floreza a verdade, só así
os paxaros volverán cantar
libremente en San Simón.

Luís Chapela Bermúdez