E298 Sendeiro do Deza (Silleda - Vila de Cruces)

Sol, 22 de decembro de 2013

As veces penso que a maxia está dentro de nós, e que só hai que saber buscala, as veces na xente que queres e que che fai xurdir os sorrisos ou as tenruras, as veces nas cancións que semellan escritas para ti ou nos libros nos que les os teus propios pensamentos, as veces nas paisaxes que se cravan como un anzol no teu imaxinario particular.

A miña fortuna, o meu patrimonio,  é un inventario de intanxibles, un feixe de persoas e lugares, de melodías e letras, onde atopo esta maxia que me fai soportable a triste deriva desta humanidade tan inhumana, da que me sinto en parte responsable na medida en que a miña rebeldía fica agochada e non son quen de resistir a un sistema que haberá de levarnos, estao facendo xa, a barbarie que nos ha condenar a desaparición da nosa especie e a destrución do noso planeta.

Pola maxia érgome e saúdo, como un desafío, a un ceo cuberto de nubes grises, botando anacos de pulmón pola boca e encho a mochila de “porseacaso”, aínda sabendo que como se confirmen as ameazas do ceo non han chegar para pórme a salvo dunha pulmonía.

Andaba eu argallando con mandar ós caixón da historia, cando rexurdiu ó espírito eivadiño no peito do noso cachorro, que semella ter forzas para tirar por todos nós aínda que sexa costa arriba, e non me quedou outra que vestir as roupas de combate e saír á rúa, onde xa me estaba agardando o meu “Heroe” e Zaira, esa rapaza de mirada limpa e sincera,  que tentaba en darnos unha segunda oportunidade, a pesares da aventura da Fraga do Barragán, que remataramos ben pasado o lusco fusco.

Fomos almorzar, cafeciño e croissant de cereais, e ata houbo quen lle mandou unha madalena rechea dalgunha sustancia sospeitosa, mentres agardabamos por Sonia, outro dos membros máis activos e entusiastas dos últimos tempos nas minguadas Forzas Eivadiñas, sen a que non queríamos partir a ningures.

Aquí non deixamos a ninguén atrás, é esta unha das poucas regras que temos, aínda que, como ven sendo costume, se nos faga de noite, a maxia tamén alumea en medio das tebras, coma os vagalumes.

Fronte á Praza dos Cabalos (non diremos nunca Hespaña), onde comezaba a nosa andaina, enlazando autoestradas, carreteiras nacionais e ata unha pista de terra, pois o tontón así o indicaba, ata chegar, hora e media máis tarde, cunha banda sonora bastante contundente, onde o mundo chamase Bandeira (sempre branca, azul e vermella).

Alí buscamos un bar onde nos deran un anaco de pan con calqueira cousa, e despois dun primeiro intento errado atopámolo, e tanto nos gustou o sitio que decidimos tomalo alí mesmo, acompañando o xamón serran cunha cervexa, e unha tapa de fabada (da que deu boa conta o noso Carpanta particular), enchendo as forzas para a aventura que tiñamos por diante, que semellaba doada, máis con nós nunca se sabe como remataría.

Unha das curiosidades do local é unha libreta pendurada da parede no aseo de homes (seica que as mulleres non teñen esta necesidade literaria nos baños), para que os clientes non escribiran na porta ou nos azulexos. 

E outra anécdota que alí aconteceu foi o espertar do noso dinosauro, pois a Criatura acordaba entonces de nós, aínda que sen moito desexo de nos acompañar, pois xa dende que se plantexara esta andaina desconfiaba de que remataramos con ben.

Saímos de Bandeira en direción Merza, e a pouco atopamos un desvío cara o Mosteiro de Carboeiro, máis eu pensei que era mellor saír da Fervenza do Toxa, pois á tardiña sería menos doado vela con algo de luz, así que collemos o segundo desvío e algo máis tarde estabamos circulando por unha pista forestal, onde non quixemos arriscar máis e deixamos o coche preto do panel de información do sendeiro.

Había moita auga no camiño, e no ceo aínda máis, así que metín un feixe de “porseacaso” na mochila, a pesares de que esquecín, como sempre, algo que nos sería de moita utilidade: unha lanterna.

“Anxo, el otoño!!!”, saíulle do máis fondo do corazón (é ben grande que o ten) a Sonia en canto as súas botas comezaron a quitarlle melodías á follasca, e todos sementamos sorrisos nunha fraga plagada de carballos, castiñeiros e sobreiras, e algo máis abaixo, pertiño do río, bidueiros, faias e ameneiros, que debuxaban unha sinfonía de cores como aínda non viramos nesta estación.

Quizais algo ciumento polos resplandores dos nosos sorrisos, o sol rachou a gran tea gris que cubría o ceo, e aledounos os derradeiros metros antes de contemplar un dos espectáculos naturais máis fermosos da nosa terra: a Fervenza do Toxa. Non ten moito sentido describir o lugar, xa que as moitas fotos que quitamos falan por si solas, só dicir que ben paga a pena achegarse ata alí, so por contemplar como o río precipitase en caída vertical duns corenta metros, ata rematar nunha poza da que semella que vai saír unha moura.

A verdadeira aventura comezaba uns metros máis aló, no inicio do sendeiro que bordeaba o río Toxa, en direción a Carboeiro, e que dende o primeiro momento semellou que non ia ser esta unha empresa doada.

O chan estaba ben esvaradío, as pontellas de madeira arruinadas, e unha cantidade importante de árbores vencidas sobre o camiño, dificultaban bastante o avance, e unha primeira caída de Zaira fíxenos extremar as precaucións, pois neste entorno de aventura tamén era fácil despistarse, xa que a fermosura das ribeiras competía ca dos saltos do Toxa, que baixaba cantareiro canda nós.

Cando o río Toxa tributa as súas augas ó Deza, cruzamos este pola Pasarela de Ferro, onde Alex tivo un momento (e non foron poucos nesta ruta) de reporteiro fotográfico no que nos fixo posar de unha ducia de xeitos diferentes, para despois tanguernos arreo: veña vamos, que o tempo é cumprido!!!. Mudamos de ribeira e tamén de concello, deixando atrás o de Silleda e internándonos no de Vila de Cruces.

A paisaxe tamén mudou, o camiño abriuse entre grandes carballos e fomos afastándonos do río, deixando atrás un regueiro de xestas trenzadas, quizais por algunha tradición na que se mesturou o paganismo cos ritos cristiáns, e a pouco chegamos á Capela de San Campio, onde perdemos o rastro das marcas do PRG (que imaxinamos descatalogado pois polo seu estado non é moi recomendable), e tivémo-la sorte de que unha velliña nos saíse ó paso, dende unha casa solitaria, xa no lugar de Sulago, que corrixiu a nosa deriva.

Pouco a pouco adentámonos na aldea, perseguidos polo aroma intenso do esterco, e aínda apañamos as derradeiras mazás do ano, a pesares das protestas de Sonia, que pensaba que nos ía saír o dono da maceira a pedir contas, máis estes núcleos rurais están ben despoboados, e ninguén é quen de preocuparse por se lle levan catro mazás que, doutro xeito, podrecerían na terra.

Nesta terra abandonada no tempo atopamos tamén á Señora Ramona, que tiña ganas de parolar e celebrou a nosa visita como se fose a dos reis magos, contándonos as penurias que pasou na súa vida xa dende rapariga, cando traballaba na minería clandestina, e despois no calvario dun matrimonio cun home ciumento e violento, que mallaba nela sen que ninguén lle acudira, e dos males que agora lle aqueixan, o maior deles, a soidade, foi minguada pola conversa con estes catro eivadiños, maiormente co Cachorro, a quen tentou adoptar. 

O tempo fóxenos falando ca boa Señora, e tivemos que apreta-lo paso para chegar, despois dun breve tramo de asfalto polo Arco da Carixa, ata a praia fluvial onde o río Orza verte as súas augas ó Deza, as marcas xogaron as agochadas outra vez con nós, a luz comezou a esmorecer, as nosas inquietudes a crecer, e as forzas a abandonarnos cando decidimos coller unha costa bastante inclinada cara o lugar de Paradela.

Custounos salvar o desnivel polo asfalto, rodeados dunha fraga máxica, mentres Alex turraba, literalmente, de nós, ata chegar a pequena aldea, que semellaba, polo menos no mapa, a un tiro de pedra do mosteiro de Carboeiro, máis non tivemos tanta sorte, xa que ó internarnos de novo na fraga perdemo-las marcas do sendeiro.

Tentamos por un camiño que baixaba ó río, e despois de avanzar un bo treito desembocamos nel, a carón dun muíño, e cun desgatado paso de poldras para aventurarse a cruza-lo, máis non tiña pinta de que fose por alí pon onde discorría a ruta, polo que volvemos sobre os nosos pasos, algo seguros de que non chegaríamos ó mosteiro.

Nesas o Alex recibiu unha chamada dun medio de comunicación, seica do Faro de Vigo, para facerlle unha entrevista polo lanzamento do seu último traballo discográfico, o que xa viña sendo habitual nas derradeiras saídas dos Eivadiños, mentres eu buscaba unha alternativa para non ter que volver polo mesmo camiño de ida. Atopeino antes de que rematara o seu dialogo coa prensa, e impriminlle un paso animado na procura da ponte pola que chegaríamos a Carboeiro.

Cruzámo-la ponte do Demo, co sol xa agochado no horizonte, e seguindo unha calzada centenaria dimos en enfrontarnos ó mosteiro de Carboeiro, aínda que non lle prestamos a atención que merece esta mostra da arquitectura medieval, erixida no ano 936 por orden dos condes de Deza, Tareixa Eiriz e Gonzalo Betótez, na época de esplendor da sociedade feudal galega, ainda que foi durante no ano 1171 cando iníciase a construción da igrexa románica que podemos ver actualmente. 

Coa Desamortización de Mendizábal de 1836, a casa prioral e varias terras do seu redor saíron a poxa pública, mentres que a igrexa pasou a mans do bispado de Lugo. O conxunto monacal quedou exposto ao espolio e o abandono, e Carboeiro ficou nun estado de grave ruína, ata principios do ano noventa, cando pasa a mans do concello de Silleda.

Se nin tan sequera lle dimos unha volta ó entorno do mosteiro, foi porque tiñamos que bulir, xa que a noite botábasenos enriba, e ante a imposibilidade de regresar polo sendeiro, polo risco que isto supuña, decidimos volver pola estrada, aínda sen saber moi ben cal era a distancia que tiñamos que afrontar. Ata fixemos un intento de que alguén se apiadase de nos e nos levara, polo menos a un, ata o noso coche, máis os rapaces que estaban curioseando entre as ruínas non atenderon as nosas peticións, o que lles valeu as maldicións de Sonia, que ata pensou en tenderlles unha emboscada, en plan guerrilleiro.

Chegou a noite, e semellaba que non chegaríamos nunca ó cruce da estrada de Bandeira, o mundo desaparecía baixo as tebras e comezaba a refrescar, e o desánimo chegaba ás minguadas forzas eivadiñas, que eran xa un exercito baténdose en retirada, desexosos de admitir a súa derrota diante dunha xerra de cervexa, máis non había tregua nin refuxio, nin quen se detivera a interesarse pola nosa sorte. Preguntámoslle a un homiño que nos mirou algo asustado pola camiñata que tiñamos por diante, máis que tampouco se compadeceu de nós, as cousas pintaban mal e eramos unha colección de dores. 

Camiñamos unha morea de quilómetros ata dar co cruce, e algo máis adiante tivemos que tomar a decisión de parar o primeiro coche que se cruzara con nós, se tiñamos a sorte de que algunha alma circulara por alí a esas horas, e foron dúas as almas que nos acudiron, unha parella de rapaces da zona, que non dubidaron en levar a Zaira e Alex a recoller o noso vehículo, mentres Sonia e máis eu quedabamos agardando bastante aliviados pola resolución da aventura. Quizás pasou algo máis, pero foi así como o lembro, e para que o lembredes tamén vos, o escribo…

E297 Sendeiro da Fraga do Barragán (Pazos de Borbén - Fornelos de Montes)

Sol, 8 de decembro de 2013

Semella que non é doado invocar ó Apocalipses, aínda que non me falten razóns, cando a cobertura emocional ponse de acordo en mudar a dirección, ou máis ben a deriva, a derrota, como din os navegantes, e darlle un sopro de vento fresco a esta vella nave, e mesmo o ceo non obedece o ciclo estacional, e fai ondear un sol agarimoso neste amencer do derradeiro mes do ano.

Din que nas tebras e onde brilla con máis forza a luz, e neste tempo de desconto, onde máis grande era a miña convición de converter en historia toda esta troula de pegadas e palabras partilladas, como vagalumes xurdiron Alex, Sonia, Xaime e Zaira, para facer tremer as miñas decisión e darme azos para, a lo menos, iniciar un novo camiño de esperanza, aínda que esta sexa feble, en que non pereceremos no fatídico trescentos.

Sexa como fora, pouco me importou recollelos na porta das súas moradas, e escoitar as súas protestas na primeira parada, pois sen unha dose de cafeína non son quen de iniciar o día, onde aproveitei para coller provisións. Un bo anaco de empanada de bonito e un bocata vexetal puxeron á Panadería Porto na meu listado de favoritos, aínda que tamén fixo o seu aquel que me chamaran guapo con insistencia (non so a min, pero tanto me ten) cando me atenderon.

Fomos cara as terras de Redondela, e dende alí cara Pazos de Borbén, onde unha chamada telefónica fíxenos deter o coche na beira da estrada, onde a xeada estaba ben a vista. Alí mesmo asistimos, en rigoroso directo, á entrevista que lle fixo Radio Vallekas ó noso Alex, sobre o seu último disco con Aphonnic, “Héroes”. Moito gustamos de que este proxecto teña o recoñecemento e a difusión que merecen, non so porque o batería sexa depositario do noso afecto, senón porque nestas terras é algo sobresaínte que salga un produto deste xénero con esta calidade.

Algo demoramos, máis pagou a pena, entre o café, os víveres, o transporte e a entrevista, máis como adiantaramos a hora da convocatoria saímos nun tempo razoable, ou iso pensaba eu, porque despois revelouse como insuficiente.

A pesares de que lucía o sol abrigámonos ben, pois xa nos primeiros metros da fraga saudounos a xeada, que tinguía de branco o brión e os fentos, e algunhas pedras do camiño que estaban especialmente esvaradías. Adentámonos no monte da Cidade, e a pouco atopamos a un paisano que viña de facer a senda, e que parou a parolar con nós, aínda que pouco, pois estaba algo afriallado. 

A poucos metros visitamos as ruínas do poboado que, segundo fontes, pode ser do século XVII, aínda que tamén aquí as lendas sobre os mouros, eses seres da nosa mitoloxía, fannos habitar estas pequenas casiñas. De tódolos xeitos o mellor conservado e o arco de pedra da entrada ó recinto, onde ó chegar a Criatura xa levaba un bo anaco laiándose por non traer a súa cámara réflex.

O certo era que a fraga ben merecía unha boa reportaxe: a follasca sementando os camiños, o couselo e o brión colonizando as desgastadas pedras, as polas de carballos e faias tinguidas de amarelo e marrón, e o río Barragán engaiolándonos cas súas augas cantareiras, a carón das cales camiñamos na primeira parte da senda.

Unha constante da nosa andaina, ademais dos sorrisos y verbas cómplices, foi a cantidade de poldras, ou pasos, que non invitaban a mudar de ribeira, así como pontellas, chapacuñas e muíños, un verdadeiro tesouro etnográfico que puidemos admirar, sobretodo, porque o río non levaba moita auga, ou tamén porque a presa de Eiras non pechara as súas comportas, pois ata alí chegaba a cola do encoro.

O camiño non tiña perdida, pois está moi ben sinalizado, aínda que nós pouco caso tiñamos que facerlle as pinturas brancas e amarelas, pois o noso guía autóctono (ou case) levounos sempre na dirección axeitada, e ademais a bo ritmo, tanto foi así que isto motivou a protesta dalgún eivadiño que levaba algún tempo sen acatar a nosa disciplina.

A fotografía foi protagonista, como non, tentando recoller reflexos e raios solares que se colaban entre a espesura da fraga, e as moitas tonalidades que esta ofrecía, que non desmerecía para nada a de outras como a do Irati.

Muíño e pasos de Porta Cavada, chapacuña e muíño do Carillón, muíño e pontella de Barragán (por onde trocamos de ribeira), pontella e muíño do Carillón (por onde volvemos cruzar), testemuñas doutros tempos, cando estas intervencións humanas no río eran fundamentais para a economía das xentes da comarca, cando eran burros fariñeiros e os muiñeiros os que camiñaban estes sendeiros, como facemos agora os que, dalgún xeito, aínda sentimos a chamada da terra. 

O chegar ó muíño do Triquillón fíxenos graza o nome, e fixemos unha foto de grupo, ademais de iniciar o insólito inventario de deposicións de pequenos mamíferos, pois a Criatura tiña unha especial inclinación no seu estudio, quizais influenciado polos documentais da dúas. Dende aquí continuamos seguindo unha levada que a min lembroume os camiños fermosos da illa de Madeira, sempre camiñando pegadiños ó río, tanto que de seguro que non sería tarefa fácil avanzar nesas crecidas invernais das que gustan tanto os piragueiros.

Muíño do Perico, muíño do Abade, muíño Novo, muíño Vello, patrimonio etnográfico dun país que puido ser se tivese cidadáns e non vasallos, e que agora agoniza baixo a follasca,  o brión, as silveiras e a terra, onde algún día descansaremos todos deste soño que nos fai partillar pegadas e sorrisos.

Na Ponte de Pedra trocamos outra vez de ribeira, e comezamos a subir, afastándonos do río un chisco, e a tropa vaise espindo e botando man dalgunha proteína para compensar o esforzo, aínda non levabamos nin un cuarto da ruta, máis xa facía algo de fame, i eu lembraba que na anterior visita xa deramos conta das provisións moito antes de chegar ata aquí.

Tivemos que cruzar dúas poldras máis, os pasos dos Campos e os dos Barcos, e no segundo cruzamento fixen un pequeno vídeo, para comparar co que fixeramos tamén con Xacobe e Miguel, cando o río estaba algo máis crecido (ou bastante máis), aínda que houbo que non se decatou, como o Cachorro, que quedou quietiño para non saír movido na foto…  

A pouco chegamos os prados de Freaza, onde foi ben recibida a idea de xantar, pois o sol de outono aínda quentaba, e pronto saíron das nosas mochilas empanadas e bocadillos, e mesmo uns doces que Zaira partillou con todos nós, e que estaban ben ricos. O ánimo de partillar invadiume o ver a unha criatura equina (non dimos acordado se era un burriño ou un cabalo pequecho) que pastaba canda nós, aínda que non conseguín que papara nada do que lle ofertei, seica por non ser da súa dieta habitual.

Para non deixarnos levar pola preguiza, o Cachorro ordenou erguer o campamento e apura-lo paso, pois aínda non chegaramos á metade da ruta e non tiña seguro que o sol agardara por nos, así que cruzamos como raios o núcleo rural, erguendo un balbordo de cans, cara a parte menos amable do recorrido, que, cando menos, non requiriu a atención dos fotógrafos, e onde Zaira nos contou das súas aventuras africanas.

Chegamos novamente ó río Barragán, que nos recibiu cunha triada de muíños: o de Trigo, o de Cubo e o de Agosto, nunha paraxe fermosa onde soaron outra vez os disparos… das nosas cámaras. Había partes bastante xeadas, seica o sol non chegara ata elas, pasarelas de madeira e calzadas de pedra, e o Alex xa se imaxinaba facendo unha churrascada na próxima visita.

Xa estabamos no camiño de volta, pero era moita volta a que tiñamos que dar, tanto así que atravesamos a parroquia de Freaza, que semellaba a granxa de Orwell: gatiños, pitas, ovellas e máis cans facendo barullo, mais non fixemos moito caso dos animaliños, pois o noso guía levabamos a un ritmo trepidante, non fosemos a discutir a súa autoridade.

Detivemos outra vez no río, na Ponte de Pau, onde pequenos saltos de auga debuxaban unha paisaxe abraiante, e non dubidamos en facer aquí tamén un retrato grupal, de eses que gusta volver a mirar pasado o tempo. O tempo… case non me decataba que facía un mes que esta historia dos Eivadiños cumprira sete anos… quen sabe se cumpririamos un ano máis.

O Cachorro, o noso guía indíxena, volveu a tanguernos para que apurarámo-lo paso, pois o alento do astro rei xa non nos quentaba as calugas, e aínda non restaba algo menos da metade da ruta, así que tivemos que quitar forzas de fraqueza, aperta-lo cu e tirar cara diante en fila india, seguindo o rastro dun regueiro, a Levada de Maruxa, pola que avanzamos a bo ritmo, aproveitando a horizontalidade do tramo.

Algo máis a modo enlazamos o seguinte, a subida ó lugar de Xunqueiras, onde semellaba que Alex tiña tantas forzas como todos nos xuntos, pois andaba para adiante e para atrás para empurrar, agarimosamente,  a Zaira, e as veces incluso os máis lentos do grupo, que por causas do azar, ou da idade, resultaron ser os Xemelgos, máis mortos que vivos.

En Xunqueiras quedaramos a metade da expedición na anterior visita a estas terras, e abofé que se me pasou pola cabeza atopar algunha escusa para repetir a faena, máis o grupo pasou coma un lostrego diante do cruceiro, da igrexa parroquial e das catro casas señoriais, sen deixar atrás máis que un balbordo de cans.

Alí nos sorprendeu o lusco fusco, e co esmorecemento do ceo dimos en enlazar congostras, corredoiras e canicoubas polo medio dunha fraga as veces ben fermosa,  onde se escoitaban os inquietantes disparos dos cazadores, ata chegar outra vez o río Barragán, onde as veces podiamos albiscar o sendeiro que fixeramos de ida pola outra ribeira.

A luz foi minguando, como as nosas forzas, e o Xaime xa estaba rifando e laiándose de non seguir á súa natureza insomne, e aproveitar a xornada dominical para quedarse a rañar o bandullo vendo documentais, e eu tamén dubidaba do saudable desta actividade, pois os meus pes xa non aturaban máis dentro das botas, que xa estaban a pedir un relevo. Os dous fomos disimulando o cansazo lendo os correos que o Habibi mandara dende a Indochina, sempre na súa liña algo misteriosa, que nos deixaba moito á imaxinación, tanto que non sacamos en claro se o estaba pasando ben ou todo o contrario.

Agrupamos en Moscoso, pois as rapazas seguiran o paso firme do noso guía e xa nos levaban unha boa vantaxe, animándonos uns os outros para encarar o tramo final do sendeiro. Deseguro que tamén Sonia e Zaira estaban a sufrir nas súas carnes as moitas horas de camiño, máis semellaban inmunes ó desánimo, dúas estreliñas brillando na escuridade que se abatía sobre as terras de Fornelos de Montes.

O derradeiro tramo fixémolo a carón do río Moscoso, xa con noite e formación pechada, con moito coidado de onde pisabamos e botando algunha ameaza entre dentes o noso guía, pois a alguén tiñamos que facer responsable de que se puxera o sol antes de tempo. Máis penso que foi este anaco da ruta o que fixemos a mellor paso, pois non había distración posible, nin sequera cando pasamos perto do Muíño do Rabelo, nun deses lugares que, según Alex, ben merece disfrutalo de día.

Case choramos ó chegar ó coche, despois de dezaoito quilómetros de andaina polas parroquias de Traspielas, Moscoso, Calvos e Xunqueiras, e non demoramos nada en saír a lume de carozo, ca intención de mandarlle un café o un cacao, no primeiro bar que nos saíra ó paso. E así foi, a pesares que no lugar elixido tardaron o seu en servirnos, e onde eu catei unha empanada de xoubas que me deu a vida. Falta me facía, pois tiña quenda de noite e precisaba de aportes enerxéticos para compensar o esforzo realizado.

Máis pagou a pena, por pasar outra xornada dominical, quen sabe se irrepetible, na compaña do núcleo central da miña cobertura, desa xentiña boa e xenerosa que fixo posible que o Apocalipse aprazarase un chisquiño, e me fixera desexar outros trescentos camiños… 

E296 Sendeiro da Soavela (Cangas do Morrazo)

Sol, 10 de novembro de 2013

Eu non cría que podería pasalo así de ben sen planificalo. Pero, as veces, a vida ofréceche sorpresas coma esta e, “Soniña, sen planificar, as cousas poden saír se cadra mellor”.

Estaba un chisco de mal humor “mañaneiro”. Tiña todo o que precisaba na bolsa, pero chegaba tarde por mor dunha maratón que me colleu no coche e ¡inda por riba! Comezaba a chover. 

Anxo sacou da chisteira do mago que é, dúas posibilidades de camiños non moi lonxe, pois eu estaba de garda esa fin de semana e “por si acaso” é mellor estar preto de Vigo. Eu pensei que a Soavela era una boa opción e Alex nin chistou, el dixo que si porque o que ten este rapaz é moi sinxelo: ilusión por compartir. Así que recollemos a Alex (tarde) e tiramos rumbo ó outro lado da ría, coma fixen eu soa outro domingo deste ano, o día da Nai, para reunirme daquela con Panette e Anxo. Polo camiño choveu, mais ó chegar alí o día estaba tranquilo, non había aire e tiñamos unha boa temperatura.

Saímos do coche e Alex xa fixo un amigo, un can preguiceiro que non quixo acompañarnos na andaina, mais logo atoparíamos a un mais cariñoso que a piques estivo de ser raptado. Eu so lembro de todo o día que falamos, Alex e eu falamos moitísimo polo camiño, mentres Anxo facía fotos. 

O sendeiro parecía que ia por un camiño sinxelo de seguir, mais nunha encrucillada torceuse o tema e Anxo levounos pola aventura: monte abaixo entre enormes pedras e eucaliptos (véxase “ecalitos” ou “alcalitos”, coma din algúns). Alí Alex mergullouse nunha roca onde podía ata vivir alguén, Anxo atopou a laboriosa casiña dunha araña e eu, mentres, ollei ó ceo entre aquelas altísimas árbores. Estabamos no medio da nada. Eu o sentía así. 

Lembro que falamos, xusto naquel intre, do furacán de Filipinas, da desgraza de estar alí, ou de estar aquí e non facer nada... quizais a conversa non foi esta exactamente, mais eu lémbroa así na miña cabeza. 

Continuamos cara abaixo, e pensei “uff, logo para subir, Sonia...”, cando de repente chegamos á civilización, catro casas e o mar, mais pronto a estreita carreteira meteunos por unha pista de terra ata chegar a unha urbanización, e alí decidimos virar pola dereita e polo medio do monte, non sei como fixemos, atopámonos cun muro, ¡estabamos no lado de dentro! é dicir, case que no xardín dunha das casas, e se o veciño saía pola ventá podía saudarnos e invitarnos a entrar (ou a saír...) da urbanización. Entón foi cando Alex mai eu, a pesares do que pensaba Anxo, decidimos saltar polo muro para pasar ó outro lado do camiño, ¡que risa, miña nai! Os cans que por alí andaban non nos fixeron casiño ningún. Eles tiñan mellores cousas que facer, coma estar tombados ó sol da tarde.

Xa había fame facía un anaco, pero Anxo quería levarnos a xantar a un sitio moi especial, un deses que el coñece e comparte, abofé que o era... e foi así coma camiñando a carón das casas pechadas pola bravura do inverno (que xa está aquí), chegamos o destino: Punta Couso, cunhas vistas máis que fermosas dende o seu pequeno Faro: as Illas de Ons, Cíes, o Pico da Curota... e unhas nubes co sol no medio que estou segura que nas fotografías de Anxo veranse mellor do que eu tento explicar. ¡Qué momento tan incrible!, é que o penso e póñome nostálxica... Si, a compaña unha vez máis era do mellorciño e o lugar irrepetible.

Alí comemos e nestas estabamos cando achegouse un canciño, o que bautizamos Manso, e imaxinade porqué: tiña unha cara de bo, que xa lles gustaría a moitas persoas. Dende o primeiro momento Anxo e máis el foron un, se cadra porque o bocadillo de Anxo non estaba moi bo e deullo case todo, ou que non lle gustaba ó canciño a leituga do meu sandwich, ou que Alex ollaba ó horizonte, saboreando o seu bocado, sen reparar en darlle nin un anaco a Manso (¡apuradamente Alex!). Mais logo dun ratiño o can xa estaba pegado a el, comendo literalmente da súa man, si, así foi. E daquela xa amigos para sempre coma dí a canción.

Anxo tirou unhas fotos, eu tamén e Alex quitoulle ata os carrachos ó can, e comezou a planificarlle o futuro chamando o seu pai (o do can non, o de Alex), a Xaime... para buscar quen coidara ó can para o resto da vida. Pero non tivo sorte nin Alex, nin o can, e este último cheirando o que lle viña enriba, colleu e marchou para a súa casiña, na urbanización, ante a mirada de sorpresa de nos os tres. ¡Vaia nabo que levamos! E con esta pequena anécdota retomamos o camiño de volta cara o coche, que aínda quedaba moito que camiñar e descubrir no camiño.

O capitán “yo-yo”, levounos por onde quixo, fixo de nos “un pandeiro” e veña costa arriba, e veña costa abaixo SEN COMPAIXÓN, e aínda que Alex e mais eu non queriamos subir polo monte dos eucaliptos, tivemos que facelo ó percatarnos que Anxo xa decidira que aquel camiño era o correcto. Mais canto rimos, aínda cansos, por aquela costiña.

Xa fixérase noite, xa estabamos esgotados (eu a lo menos), mais a temperatura era boa e a lúa fermosa, e pouquiño a pouco, chegamos ó coche fartos de rir.

Logo desas, xa se sabe, unha cervexa, nestas foi na de Iglesias en Aldán, o das empanadas, rodeados de rapaces e ollando as fotos da xornada.

¡Meus reis, sodes incribles os dous!

E295 Trilho de Corno de Bico (Paredes de Coura)

Sol, 27 de outubro de 2013

Chegamos tarde, penso eu. Andivemos Anxo e eu a probar onde comer e xa por terceiro intento, na Albergaria de Paredes de Coura puidemos repoñer forzas, que ultimamente escasean. O certo é que eu son rariña nisto de comer, e aínda que o bife estaba bo non comín moito, máis non houbo problema para saír camiño de Tumio, na parroquia de Bico, buscando algo “doce” para pasa-la tarde. Xa serían as 16 h quizais, porque cambiou a hora esa noite, e en Portugal tiñamos dúas máis de regalo, o que me despistou un chisco.

O comezo foi ben curioso para min. Dábame a sensación de entrar en terras alleas, fincas privadas, prados fermosos, verdes... que daban magoa pisar. Un cabaliño dedicounos o seu tempo lento, ese percorrido pola vida que fan os animais pasando “sen pena nin gloria” por ela. Aquel cabaliño non, aquel dedicounos un momentiño e invertemos tempo en sorrisos, fotos e paz a carón del. E logo diso e de saudar un paisaniño que por alí andaba cruzamos polo prado dos cordeiriños mais lindos que eu vira hai tempo. É ben certo que nestes tempos difíciles o único realmente bo é que un aprende a valorar as cousiñas máis pequenas, as do día a día, aquelas nas que non reparamos. Mais eu xa fai anos que aprecio a compaña, o silencio, o ollar e a risa tamén...aqueles cordeiriños, sen querer, deixáronme un bo presente, tanto que loitei contra min por non saltar o valado (iso, e tamén freoume a presenza dos seus “pais” que por alí estaban).

Logo diso chegamos até a parroquia de Giesteira, e o meu experimentado compañeiro amosoume a súa capela, ben curiosa, e resgardada por un can destes que ladran moito e non fan nada. Ese foi o comezo do auténtico paraíso, chegou o ceo disfrazado de bosque... un lugar incríbel, árbores silenciosas que se mexen aló no alto, follas no camiño... e dinme conta de que comezou o outono, ¡por fin estaba pisando o outono! Por fin, ¡xa era hora! Carballos, castiñeiros, acevos, espiños...nunha paz, nun claro, non quería saír de alí. ¡E que non quería! Mais o tempo estaba na nosa contra porque a noite chegaba antes así que Anxo pasou o que quedaba da tarde “tirando” de min: veña Sonia, vamos... non há tempo, veña, camiña... estou en baixa forma, baixísima, pensei todo o tempo, teño que esforzarme, pero as pernas non respondían moi ben, aínda así, saímos dese territorio máxico para camiñar por unha pista un bo rato até pasear refuxiados de novo polas árbores: abetos cun bosque cheo, todos en liña, ordenadiños... e xa me explicou Anxo o porqué desa estraña orde, pouco habitual na paisaxe. Mais quen queira saber esta curiosidade, este segredo, que busque neste Blog o relato desta mesma ruta há uns meses, alí terá tódolos datos. Os abetos fanme lembrar a primeira vez que os ollei en Pirineos... todos nevados, mentres subía polas montañas, maxestosos, as ramas caídas polo peso da neve... pois os de Paredes de Coura son de certo igual de máxicos para camiñar entre eles, como fixen un bo rato esa tarde.

E así, subindo, subindo, chegamos ata o Miradouro de Corno do Bico, xa o ceo gris, mais cunhas vistas do val cos seus cultivos ben coidados, aló ó fronte as terras onde Anxo ten ancestros, unha bocanada de aire fresco para encher os pulmóns e retomar o camiño de retorno. ¡Qué sede! As veces penso que comecei a camiñar onte, porque saír sen auga aínda que sexa a pasear un rato é de pecadentos. Pois ben, pode ser que non sexa unha altura moi importante (883 m.) mais para min foi ben suficiente, co Val do río Coura abaixo, ¡qué paisaxe!  

Non me lembro se foi neste descenso onde Anxo quería atopar setas, mais o tempo era pouco e tivemos que baixar pola pista de pedras ben empinada e non polo bosque que alí o lado atopábase e que, o mellor, tiña esas ansiadas setas que había uns meses colleran os meus queridos compañeiros de andaina dos Eivadiños. Aínda me lembro do porqué de non ir aquel domingo con eles, e máis me lembro do meu arrepentimento por non acudir a cea que logo fixeron coa súa colleita.

Así, sen bastóns, baixamos pola montaña ata chegar á pista e retomar outro camiño que, pouco a pouco, foinos amosando de novo as casas, os cans, os frutais sen froita, os charcos que se empeñan en mollar os pes aínda que sexa no final do camiño... esa aventura tan recoñecida que sempre há que pasar cos Eivados, subindo por outros terreos alternativos para non rematar no barro... e chegar ó coche para estirar ar pernas pensando que fixen moito, cando non foi tanto, e recollerse cun galao que so os portugueses saben facer así e tomar un doce da terra veciña que buscaba dende que comezou toda esta historia.

E294 Sendeiro do Baixo Lérez (Pontevedra)

Sol, 13 de outubro de 2013

Din que o home é o único animal que tropeza dúas veces coa mesma pedra, máis eu semella que son animal de máis, pois son moitas as veces que tropecei, erguerme e volver caer todo en un, e así tócame espertar naufragando nun leito mesturado de efectos secundarios, que non vou a enumerar pois son ben coñecidos. 

A desculpa, sempre ten que haber unha e se non se fabrica, foi o concerto dos Aphonnic, onde presentaban o seu último (que non derradeiro) traballo discográfico, “Heroes”, once cortes de carnicería fina, que houbo que celebrar por todo o alto, na compaña dun feixe de Eivadiños que, precisamente por iso, hoxe non me requiriron ao mediodía, tal é como facían con algo máis de entusiasmo no pasado.

Máis sempre hai algún motivo para erguerse, e botar na mochila catro porsiacasos (que desta vez foron máis que insuficientes), unha ducha reparadora e poñer a roupa de combate (aínda que me equivocara de guerra, ou mellor dito, de estación). O motivo foi Sonia, que semellaba non acusar efecto secundario ningún da véspera, e estaba disposta a seguir sumando convocatorias a este proxecto que, as veces, semella durmido e outras, como na recente expedición ós Pirineos, semella rexurdir con forza das cinzas, co espírito que naceu nas terras da Travanca.

Fixemos plans a carón dun café, como é pertinente, na Portela de Puxeiros, onde comezou a poallar con insistencia, e tanto insistiu que o ceo semellaba ameazar con non darnos tregua, máis non era a primeira (penso que tampouco a derradeira) que os Eivadiños volvémonos aventureiros nas condicións máis adversas, así que decidimos probar sorte ás beiras do Lérez, moi preto de onde Sonia tivo o seu bautizo nesta empresa sen animo de lucro.

Cinco anos despois daquela expedicións solitaria, na que mitiguei as miñas ganas de matar, e esas cousas do destino (ou por algunha estraña alquimia) no camiño cara as terras de Pontevedra soaron idénticas melodías, co bo facer de Jonas Renkse e os seus rapaces, que fixeron adelgazar as miñas idades, aínda que non contribuíron nadiña para que deixase de chover.

Unha tregua enganosa deunos confianza o chegar a Ponte Bora, onde o Almofrei xunta as súas augas cas do Lérez, e saímos dalí camiñando co bo ánimo, buscando a ribeira salvaxe que se abre unha vez cruzar o río, alí onde en febreiro de 1809 os patriotas galegos de Cotobade, Peñaflor, Terras de Montes e outras parroquias próximas liquidaron a media centea de invasores franceses, acuartelados en San Xurxo de Sacos, Borela e Tenorio, nun deses episodios de bravura que agora semellan, dada a natureza sumisa deste pobo de ananos, cousas doutras xentes e doutras terras.

Semellaba que tamén nós tiñamos que librar unha batalla, pois en canto acadamos o sendeiro de pescadores da marxe dereita, no sentido da corrente, decatámonos de que a continua carreira de obstáculos que é a vida tiña alí un bo reflexo, a follasca agochando as raíces traizoeiras, árbores derribados polo vento ou polo paso do tempo, que nos obrigaban a dobra-lo lombo ou a facer equilibrios sobre os troncos abatidos, e un mollaparvos que xa se facía insistente e que pronto nos obrigou a botar man das poucas prendas de abrigo que meteramos na mochila, e que pronto se mostraron insuficientes.

A nosa mellor arma resultou un paraugas, que unhas veces foi utilizado como bastón ou como machete, e outras fixo honra o seu nome, algo non moi ortodoxo na doutrina eivadiña, máis e ben sabido que as regras fixéronse para romperse. De tódolos xeitos, eran moitas as ganas de camiñar, e a fraga de ribeira, pese a presentar algunha dificultade para avanzar, estaba fermosa de máis, a carón dun Leréz bastante minguado que mostraba algúns dos segredos do seu leito. Entre freixos, bidueiros e salgueiros avanzamos co sabor da aventura nos beizos, sentindo que estabamos nunha selva, pois o sendeiro ameazaba con pecharse cunha barreira de acacias, loureiros, fentos e silveiras, que tamén axudaban a empapar as nosas roupas algo desaconselladas para a ocasión. Comezou a crecer en nós a tentativa da derrota.

Foron insuficientes as roupas, máis aceitadas para un paseo primaveral, foi insuficiente o paraugas, pouco operativo entre a tupida vexetación de ribeira, e foron insuficientes as miñas lembranzas do terreo, pois se ben tiña o recordo dunha ponte metálica que nos permitiría acadar a outra beira e regresar a bo paso polo camiño da tubaria, este non daba aparecido, mentres a chuvia arreciaba e o sendeiro se pechaba. 

A miña compañeira perdeu a fe, e a piques estivo de perder a paciencia, i eu mesmo chegue a pensar se non sería mellor dar media volta en medio de aquel diluvio… pasamos unha pequena praia, cun refuxio de Robinson, un extenso canaval de bambú, unhas casas en ruínas, e todo semellaba novo para min, estaba máis perdido cun polbo nun garaxe, aínda que tentaba que non se me notara para que non se espallara o pánico.

Pero non choveu que non escampara, aínda que neste caso non axudaba nin o refraneiro, e finalmente divisamos a estrutura metálica que cruza o Lérez, preto da estación de bombeo de Monteporreiro, onde vivín algunha aventura nos meus tempos de adicto ás augas brancas. 

Algo aliviados de iniciar o camiño de regreso, apurámo-lo paso polo camiño ben acondicionado que discorre a carón da tubaria semi-soterrada, parolando das moitas veces que pasei por estes lugares, cos meus eivadiños e sobre unha embarcación, e aínda antes de todo isto, cando nin escoitara falar do Club de Camiñantes, onde mudou a miña visión dos camiños, grazas a xenerosidade e sabedoría do meu querido Zalo de Paramos.

O territorio de aventura da outra beira trocou nun camiño de firme regular por onde avanzamos sen problemas, podendo incluso partillar o paraugas e unha empanadilla de Amaquía que comemos en minorar o paso, pois moito era o resgo de nos arrefriar se o facíamos.

Non había perda posible por este camiño, e non tivemos dificultade en descontar os poucos quilómetros que nos restaban ata Ponte Bora, agás os derivados das inclemencias meteorolóxicas, ca que ao chegar ao coche estábamos algo máis que mollados, aínda que satisfeitos da nosa pequena aventura, pensando en moitos que, nestas circunstancias, no se atreveran a saír da casiña.

E así foi, e así volo conto, aínda sen saber moi ben a quen carallo lle pode interesar, agás os que a vivimos, esta pequena aventura dominical tan preto da cidade. So resta dicir que a pouco imos cumprir as trescentas crónicas, e que se non hai porposta mellor celebraremos o apocalipsis moi preteo, tamén nas terras bañadas polo Lérez, quizais sexa aquí onde se peche o noso círculo…

E292 Sendeiro do Pantano de Irabia (Val de Aezkoa)

Xúpiter, 26 de setembro de 2013

Xa levo un tempo escoitando o cruxir da madeira no pasillo e a sinfonía metálica dos trebellos da cociña, cando o meu compañeiro de camarote dime: “veña, vamos”, e un lixeiro movemento de cabeza faime lembrar que na véspera mandeille un gin-tonic de máis. Os meus colegas, cómplices de troula, xa están torrando pan e quentando leite para un almorzo enerxético, mentres eu so consigo erguerme co arrecendo do café.

Para espertar dáme por conectar a computadora e seleccionar un disco de Unicornibot, más os mathrock de Pontevedra só conseguen inzar un feixe de protestas entre os meus amigos e remato trocándoos por Julieta Venegas.

E bastante máis cedo do que acostuma nas convocatorias dos Eivadiños, e os meus movementos son tan lentos como as dunha lesma, aínda así conseguimos saír do noso refuxio de Murillo antes das nove, en direción ó Val de Aezkoa. Aproveito para mandarlle unha continuación dos meus soños no asento traseiro do Petete móbil, e cando volo abrir os ollos sinto un deses saltos no tempo nos que se refuxian os fantasmas.

Garaioa, Aribe, Garralda… noutra vida recorrín os seus sendeiros e sorrío á sombra daquel que fun, que aínda debe andar vagando por estas paraxes, mentres tento con Iosu, en van, poñerlle unha data a esta lembranza.

El nos leva ata Orbaizeta, a outra porta de entrada á Selva de Irati, e de aquí a Arrazola, o derradeiro núcleo rural onde a estrada se estreita e transformase nunha pista forestal que vai case ata os pes da presa do encoro de Irabia, onde comeza a nosa andaina.

Antes temos que deternos na caseta forestal para abonar os cinco euros da cuota do coche, que xa pagaramos onte, cousa festexada polo noso miguel, que a pique estivo de activar o turbolover pola simpática moza que nos recibiu na entrada ó parque.

Camiñando xa, a montante, polas beiras do Irati, espertaron tamén as inclinacións micolóxicas do noso guía, que non dubidou en botar man á navalla para cortar dúas lepiotas de bo tamaño, que iniciaron unha recolleita da que daríamos conta na cea.

A pesares de camiñar a escasos metros da auga era ben difícil quitar unha panorámica do encoro, dada a espesura do faial.

Eu tirei un bo tramo en cabeza, por non retrasarme pola insistente dor nos pes que arrastraba dende o primeiro día da expedición, quizais xa era hora de ir comprando unhas botas para a nova temporada invernal, e aledoume a sintonía na que camiñaban os meus compañeiros, que estaban especialmente faladeiros esta mañá, marabillado por unha fraga enfeitizada que, a pesares de que non era a primeira vez que a recorría, me descubría os seus mellores encantos. A vida bulía polas ribeiras do encoro de Irabia, e ata nos árbores vencidos xurdían novas formas de vida, fungos de texturas e tonalidades diversas, e pequenas flores que resistían o comezo do outono. 

Despois de percorrer uns cantos quilómetros, cruzamos por unha ponte de pedra o río de augas esmeraldas, xa adquirindo a aparencia de tal, e previa consulta ó mapa que levabamos con nós para reafirmar o noso rumbo, chegamos a unha Casa Forestal abandonada (eu pensei que era unha Casa da Luz, pois ben podía remontarse á construción do encoro en 1912), que no seu tempo debeu ter a súa importancia para a económica do val. 

Eu votaba, se no monte fora posible a democracia, por darlle algo de repouso os meus peciños alí mesmo, máis o noso guía tangueunos para que apurarámo-lo paso, pois aínda non estabamos a metade de camiño, e tiña fundadas sospeitas de que non chegaríamos a tempo para xantar onde tiña pensado.

A pouco funme quedando atrás, cada vez que paraba a tirar unha foto os tres mosqueteiros eran unha silueta afastada entre ó faial, máis estaba da miña parte a súa afeizón micolóxica, xa que non desaproveitaban cada cogomelo que lles saía ó encontro para debater se era comestible ou non, a pesares dos carteis de “Produktu Naturalen Barrutia”, que indicaban que esta era unha zona acotada para a recolleita de estes e outros produtos naturais.

Un par de vacas de grandes cornamentas nos saíron ó paso na pista que da ás Casas do Irati, de onde sairamos o día anterior, por onde vimos tamén un número significativo de excursionistas, e antes de chegar á casa forestal demos un novo quebro ó camiño, e comezamos unha costa bastante pronunciada para iniciar o regreso. Iosu e Xacobe non sei moi ben de que ían falando, pero semellaba que tiñan folgos para iso é para máis, mentres Miguel facía de Correcamiños na cabeza do pelotón, e a min no me quedaba outra que fedellar as ideas do Coiote, pensando en como chegar ó noso destino.

Agora penso que, lonxe de ser un camiño monótono, este sendeiro que rodea o encoro de Irabia (e algo máis) está cheo de matices, pois a fraga, ademais de faias e abetos, que son as especies dominantes,  ten unha variedade de especies arbóreas: abeleiras, capudres, salgueiros, acivros, pradairos, tilleiros e ulmeiros…

Semellaba pouca cousa a ruta escollida este día, máis o ritmo marcado polo Iosu arrancounos non poucos suores, sempre ca ameaza de quedar sen o xantar, e mesmo tivemos que descartar a volta completa ó encoro, pois non había tempo (nin forzas, polo no que a min respecta), así que na Casa Forestal enlazamos co camiño de ida e apresura-lo (aínda máis)  paso, o que non decreceu o noso espírito aventureiro, xa que collemos un camiño algo máis afastado do río para ver se acurtabamos, e se non gañamos moito terreo, si descubrimos outro recuncho bonito da Selva do Irati.

Estiramos un chisco no muro da presa, e catro pasos despois xa estabamos no coche, que saíu como un raio pilotado polo seu dono Xacobe, que non tiña nada que desmerecer a un campión de ralis, para que non quedasen os nosos bandullos baleiros, e a fume de carozo chegamos a Arrazola, onde o paisano de Iosu non atendeu, aínda que xa estabamos algo fora de hora, tan ben como a outra vez que comera alí con el.

Unha cunca de fabas vermellas con guíndellas devolveunos á vida, regadas con un Rioja de Calahorra, das bodegas Sacesa, das que non chegou unha botella, e de segundo prato, pementos de piquillo recheos, bacallau con patacas e polo con espaguete, a escoller, e  penso que todos quedamos satisfeitos ca elección, tanto dos pratos como do viño.

Saímos de Arrazola co balbordo de risas que ergueu un beltza, un home de color que, ataviado con txapela negra e camiseta borroka, fixo gala do seu excelente euskera, xa que era orixinario de Donibade Garazi, en Iparralde, e aínda vacilou ó dono do restaurante, que pese a súa militancia abertzale non tiña falaba tan ben o idioma de seu como o vendedor ambulante, que tiña a furgoneta carregada con arneses, cencerros e outras curiosas mostras de artesanía popular.

Eu non puiden, ou non quixen, evitar a caída no sopor pertinente para favorecer a dixestión das fabas, do polo e do viño, e cando espertei xa tiña diante unha fermosa arista, Erroitzate, no alto do nacedoiro do Errobi,  que animaba a unha ascensión  senón fora porque o noso guía tiña outros plans para nós, e decidira darnos unha tarde relaxada, e aínda nos deixou acariñar a uns cabalos bastante amistosos, que pastaban perto do aparcamento de Arpea, onde remataba a estrada, é onde, non sei moi ben cantos anos fai, viñera tamén co Iosu para visitar a marabilla xeolóxica que alí se agocha.

Por un estreito sendeiro que se interna no barranco que marca a muga, deseguida divisamos a cova de Arpea, que semella unha enorme tenda de campaña formada por varias capas de pedra, utilizada durante séculos, e aínda hoxe,  para refuxio de gando e de pastores.

Hai lugares onde a maxia é máis forte que a historia, e as fronteiras semellan esvaecerse, de tal xeito que perdemos a noción do espazo e do tempo, e temos que tomar contacto coa terra, sentarnos ou deitarnos mellor, para non esquecer que tamén nós estamos feitos de terra, e de que o noso destino e volver a ela, que somos auga e vento, e que as veces basta con acariñar a nobre cabeza dun cabalo para sentir a chamada dos nosos antergos, dos celtas ou dos vascones que antes de que viñeran os tempos malditos da conquista, vivían en contacto íntimo coa natureza, escoitando as súas sabias verbas.

O sol xa debuxaba as sombras das montañas sobre nós, máis non eramos quen de afastarnos do feitizo da cova de Arpea, eran moi distintos os camiños que nos xuntaran, máis os lazos eran fortes, deses que o tempo non pode podrecer, e ó carón dunha borda espallamos un feixe de sorrisos, comentando vellas xogadas ou as máis recentes, quizais falamos de loitas ou de amores, cos olliños plagados de soños e o bandullo agradecido ou pedindo xa unha cervexa.

Custounos erguernos e con pasos preguiceiros dimos as costas a Arpea, xurando que na próxima visita subiriamos o Erroitzate, aínda que só fora para mandarlle un bico ó horizonte, e volvemos outra vez a estrada, despois de despedirnos dos nobres equinos, para mergullarnos nas derradeiras luces do día nun lugar máis máxico aínda, os cromlechs de Azpegi.

En torno as pedras milenarias erguidas polos vascóns aínda antes de que se inventaran os mapas e as fronteiras, foi esmorecendo o sol, e sentimos as forzas telúricas deste lugar, como naqueles tempos en que a natureza e os seus fenómenos daban un certo respecto, e en torno a eles creábanse lendas e mitos para interpretalas. Cos ollos cheos de maxia, de tantas paisaxes fermosas como percorreran as nosas miradas (e os nosos pés) nesta xornada, démoslles as costas a esa muga imposta polos conquistadores, e baixamos cara Orbaizeta, a pesares de que, nesta ocasión, non visitámo-la fábrica de armas, nin mercamos os seu queixo de fama ben merecida.

Orbara, Aribe, Garaioa, Abaurrepea, Jaurrieta, Ezcaroz… unha sucesión de pobos polos que aínda camiña a sombra de aquel que fun, e polos que eu, como xa é habitual paso nos brazos de Morfeo, entregado a eses soños nos que, as veces, me traba con forza a nostalxia, e outras veces as ganas de conquistar novos horizontes. Cun ollo aberto e outro pechado, sorrío o albiscar ós meus amigos en animada conversa, facendo chanza da miña condición de marmota, mentres nos internamos no Val de Salazar, onde aínda temos unha ultima parada, na Foz de Arbayun, xa cun alento de luz, máis a suficiente para que Xacobe poda tirar un par de fotos, botando man do seu trípode, onde se poda debuxar a ruta que discorre entre os vertixinosos cantís.

Regresamos á nosa base de Murillo, con algo máis de terra nas botas e cas miradas soñadoras, xa que cumpría coller forzas para o derradeiro día, no que tiñamos como obxectivo o teito de Nafarroa, a Mesa dos Tres Reis, que se nos resistira na anterior visita, fai xa uns anos, cando os Eivadiños non chegaban nin a un cento de saídas, e pensabamos que agora, tan preto de acadar as trescentas, ben pagaba un reto como este, para demostrarnos a nós mesmos do que eramos capaces.

Así que despois das quendas de ducha, e de preparar entre todos o condumio, sentámonos a mesa, cunha perola de galiña que aínda quedara do domingo, unha fonte cumprida de cogordos, unha ensalada de escarola e un paté artesán. Brindamos co viño da terra, e na sobremesa volvemos brindar cos gin-tonics, habilmente preparados por Iosu, e andivemos a enredar co feisbuc, máis por botar unhas risas que por outra cousa, de tal xeito que rematamos abríndolle unha conta ó noso anfitrión, que dende agora levaría o alcume Fendetestas, como aquel desventurado bandoleiro do Bosque Animado, a novela de Wenceslao Fernández Flores, e todo isto levounos ata pasada a medianoite, no que cada quen ocupou a súa habitación, aínda que na miña, como xa era habitual, xa descansaba o Xacobe, que seica precisaba máis horas de repouso e menos de troula…

E291 Polo corazón da Selva de Irati (Val de Salazar)

Mercurio, 25 de setembro de 2013

No terceiro amañecer na Casa Grande de Murillo espertei coma se na véspera levara unha boa tunda, pois as oito horas empregadas na conquista do Castelo de Acher semellaran talmente iso, polo menos para min, xa que os meus compañeiros da expedición galaica semellaban non acusar o esforzo, seica estaban pedindo a baixa dos Eivadiños, e xa estaban facendo plans na cociña entre pan torrado, bolachas, zumes e cafés con leite.

A min o corpo non me daba máis que para mandarlle un café máis negro cos meus pecados, e para botar unha ollada ós mapas que se espallaban pola mesa, para conquerir algún destino amable, e menos mal que acertamos cunha proposta axeitada para non esgotar todas as forzas, pois decidimos ir cara á Selva de Irati, un lugar ben coñecido polos meus fantasmas, xa que dende a miña primeira visita, fai vintecinco anos, foran moitas e con diferentes circunstancias nas que camiñara polo maior faial de Europa.

Saímos cara Otxagavía, marabillados pola bonanza climatolóxica, eu coma case sempre cos ollos pechados, quizais afectado pola picadura dalgunha variante navarra da mosca tse-tse, e unha vez alí visitamos o centro de interpretación do Irati, de onde saímos cun par de exemplares das revistas Euskalherria e O Mundo dos Pirineos, fantásticas publicación adicadas a estas terras, e cunha completísima guía da Selva, con vintecatro rutas moi ben documentadas, que Miguel tivo o acerto de mercar. 

Visitamos tamén alí unha interesante mostra micolóxica, que espertou os desexos do noso experto, que devecía por unha colleita clandestina, e despois fixemos algo de compra nunha tenda de ultramarinos, onde unha rapaciña ben xeitosa fixo que se activara o radarlove, e mesmo mercamos unha botella de xenebra para celebrar pola noitiña o regreso do noso mugalari.

Media hora despois estabamos desembarcando no corazón da Selva de Irati, preto da caseta de información onde pagamos a tasa por aparcar e onde nos fixemos cun mapa da zona e nos informamos das rutas que saían dende alí. 

No mesmo aparcadoiro dimos conta das provisións que mercaramos en Otxagavia, en un tristras papamos cadanseu bocata de xamón e queixo, pois xa ía sendo hora de almorzar, e aínda houbo quen repetiu e incluso lle mandou unhas noces para acompañar. Non, de fame non íamos morrer.

Decidímonos pola que vai río arriba, cara o pequeno encoro de Koixta, seguindo o sendeiro local, herri bidea na-69, seguindo as marcas verdes e brancas, internándonos nun faial espeso que semella non ter fin. A pesares de que cruzámonos cun GR ó pouco de comezar o Camiño vello de Koixta non ten perda, grazas á sinalización abundante, que nos leva polas abas do monte, nun estreito sendeiro entre abetos e faias, e variedade de fungos e cogomelos, como o matacandil, empregado en tempo para obter tinta para escribir. 

Seguindo sempre a montante o río Urtxurria, con abundantes subidas e baixadas, algunhas das cales arrancan as miñas primeiras maldicións, pois comezaba a constatar que os doce quilómetros do sendeiro íanme custar algo máis do que tiña pensado a priori. 

Non deixa de asombrarme a riqueza que agocha esta fraga, pois de cada especie vexetal quitou, o longo de séculos, beneficios en forma de tratamentos medicinais que agora semella que son patrimonio das farmacéuticas: a cetraria islandica, un lique común, se empregaba como antibiótico, a pulmonaria officinalis como expectorante, a euphorbia era empregada para curar verrugas, e da herba ignis, outro lique, facíase un remedio contra a tosferina.

A pesares de que o desnivel semella sempre positivo o meu corpiño o entende máis ben en negativo, máis que nada pola insistente dor instalada dentro das miñas botas, que semellaron encoller varios números, aínda que non se me ocorre protestar, xa que síntome privilexiado por estar camiñando por este recuncho do paraíso. Un océano de faias e de abetos, onde sentímonos pequenos exploradores, xa que non atopamos máis vestixios humanos que os propios sendeiros e as marcas que dirixen a nosa direción, as veces tan estreitos que se nos fai difícil imaxinar en que condicións se aproveitou a riqueza forestal do Irati, xa que non son moitas as pistas que cruzan a selva.

Saímos finalmente a unha delas, que a pouco lévanos ó encoro de Koixta, co monte Orhi ó lonxe, e as súas augas exercen unha potente atración para nós, tanto que non dubidamos en buscar unha beira segura onde espirnos e deixar as roupas, e mergullarnos nas fresquiñas augas o Urtxuria.

Demoramos o xusto para nos refrescar, mandarlle unha peza de froita e darlle un respiro ós nosos pes (os meus ben o agradeceron), e puxémonos outra vez en marcha, para emprender o camiño de regreso pola ribeira oposta a que empregaramos na ida, que nos recibiu cun desnivel que foi crecendo ata volver a cubrirnos de suor.

Outra vez no corazón da Fraga, onde non me estrañaría toparnos a Tasio facendo unha carboeira, seguindo de preto, aínda sen que fosemos moito tempo á par, os meus compañeiros, buscando o punto máis alto da ruta, con algo máis de trescentos metros de desnivel acumulado, onde ábrese un claro, prodigo en lepiotas e outros micelos, que nos leva, tomando un pequeno aire, ata o miradoiro de Akerrería, un magnifico balcón onde contemplamos a Selva de Irati en todo o seu esplendor, aínda que se non fixo imposible nin tan sequera intuír a liña do noso sendeiro, tal é a espesura desta fermosa fraga.

Dende aquí aínda restaban tres quilómetros e medio, xa de baixada, o que en principio aledounos, a pesares de que despois os nosos xeonllos sufriran nos tramos en que esta era máis pronunciada, e onde imaxinamos o perigoso que debe ser afrontar algún tramo en inverno, co firme máis ben esvaradío, xa que incluso nesta estación seca tiñamos que estremar as precaucións para non dar cos nosos cus no chan.

O derradeiro tramo é unha senda temática, onde uns carteis van ilustrándonos sobre as diversas especies que se atopan nesta fraga: faias e abetos máis que nada, pero tamén carballos, teixos, aciveiros, tsugas, bidueiros, e un feixe de arbustos diversos.

A Ermida da Nosa Señora das Neves sinalo o fin da ruta, e nos devecemos por celebralo algo máis abaixo, onde está o refuxio, no lugar de Casas do Irati, máis o atopamos pechado e tivemos que conformarnos con saciar a sede baleirando as cantimploras. Aínda nos restaba facer algo de compra en Otxagavía para a cea, e saímos sen moita demora, so a precisa para estirar e mudar a roupa e o calzado, para tomar unha cerveciña alí. Os días eran longos, e ben aproveitados que estaban, máis tiñamos ganas de que non rematara, pois era moito o que nos estaba dando o camiño.

Algo máis cansos do que prognosticaba esta xornada sen grandes desniveis que atacar, desfixemos os quilómetros que nos separaban de Otxagavía, onde fixemos algo máis de compra, pois o olfato levounos ata as portas dunha carnicería onde nos fixemos cuns bos chuletóns de tenreira para agasallar ó noso caseiro pola noite, tamén mercamos pan e a prensa abertzale, pois sempre é bo constatar que hai outro xeito de contar as noticias que non sexa a folla parroquial ou a caixa tonta. Con este botín recalamos nunha terraza a carón do río, cadaquén cas súas teimas, o Miguel fedellando no móbil, Xacobe co libro electrónico, i eu pescudando nas follas do Gara no seu suplemento de montaña, mentres baixabamos unhas canecas de cervexa, que xa era tempo.

Regresamos a Murillo, pouco antes de que chegara Iosu, e xuntos fixemos a cea, a base de chuletóns, arroz con froitos secos e ensalada, mentres facíamos quendas para utilizar o baño e mudabamos de roupa, pouco tardamos en sentarnos á mesa, e dar boa conta de todo o que estaba sobre ela, mentres lle contabamos ó de Burlata da nosa incursión na Selva do Irati. 

El tiña planeado levarnos alí ó día seguinte, máis por outro lado, por Orbaizeta, para recorrer as beiras do Pantano de Irabia, e con algo de sorte chegar a tempo para xantar nun restaurante dun coñecido seu, onde fai un feixe de anos comeramos os dous despois de ascender ó Anie. Rematando a xornada cos gin-tonics saborosos do noso anfitrión, con sesión de fotos e non poucas risas, e ata lle abrimos unha conta de fesibuc ó Iosu, que aínda non daba feito co teléfono novo, e con estas e con outras pasámo-la medianoite, e fomos camiño dos soños.