Mércores, 13 de febreiro de 2008
Ás veces non somos quen de decatarnos da tremenda sorte que temos de vivir nunha cidade que en menos de media hora pode desaparecer da nosa vista, se sabemos cara onde dirixirnos. A metrópole está a un tiro de pedra dun bo feixe de pequenos hábitats naturais onde aliviar as cargas e os vicios que se adquiren na vida cotiá, e nunha tarde que se nos semella primaveral como esta, é imposible declinar a invitación para pasar un par de horas escoitando os queixumes das follas de carballo baixo as botas, que sorrín ante a ausencia do asfalto.
Eu esperteime preguiceiro, e non se me ocorría mellor pasatempo para unha tarde de lecer que ir ó cine a ver a última dos irmáns Cohen, pero a chamada de Miguel lembroume que había mellores opcións para escoller. E alá fomos, a insistir nesa sorte de habitar este fisterre atlántico, onde a climatoloxía insiste en facernos cantar aquela cantiga dos oitenta: “Fai un sol de carallo”.
Como o amigo Panette ten máis ganas que tempo, decidimos visitar un deses oasis onde a paisaxe urbano desaparece case por completo: o Encoro de Zamáns, que foi creado como principal subministrador de auga potable da cidade, aínda que hoxe, debido á demanda de consumo da súa poboación o relevara a un segundo plano.
Moi preto da Pasaxe, onde comeza o concello de Gondomar, e despois de pasar o polígono industrial e a entrada á autoestrada, atopamos un poste que indica que pasa por alí o PRG 1, o sendeiro de pequeno recorrido que sube ó Galiñeiro, e deixamos o coche o seu carón, para introducirnos por el ata as Ribeiras do Zamáns. Pasamos baixo a enorme estrutura de cemento da A9, que salva o obstáculo fluvial, e dándolle as costas introducímonos nun espazo de conto, onde parece que se detivese o tempo.
Camiñando a montante, como din os irmáns do sur, chegamos ó primeiro dos enxeños hidráulicos cos que os nosos devanceiros moian millo, cebada e centeo, quizais durante séculos, nunha das bases da alimentación. Aínda conserva boa parte da súa estrutura intacta, a pesares de que o seu tellado está desfeito e as súas paredes comidas polas edras, e moi preto del atopamos os restos dunha rústica pontella de madeira, que xa non ofrece seguridade para atravesar o río.
Internámonos na levada que o conecta con outro muíño, este case soterrado na vexetación, na que abundan cantidade de fentos, embigos de Venus, ademais de salgueiros e amieiros que adoitan poboar os cursos fluviais. A situación arrecantada das ribeiras do Zamáns favoreceu tamén o desenvolvemento dos carballos, ademais de abeleiras, sanguiños i espiños, polo que o espazo adquire a fasquía dunha fraga.
Outra ponte, esta en bo estado, feita de grandes táboas e mesmo con pasamáns, fálanos da actividade que, en outros tempos, tivo que ter esta zona, na que agora non hai máis que unhas poucas leiras cultivadas. Sen embargo, as marcas do PRG, que imos seguindo, indícannos que debemos cruza-la canle máis adiante, por un paso de pedras, para acceder á zona onde se atopan as construcións tradicionais que fai anos recuperou o concello, integrándoo no seu patrimonio etnográfico.
Trátase dos Muíños de Maquías, un deles de especial relevancia arquitectónica, xa que tamén dispuña de vivenda, no piso superior, e dun pequeno galpón na parte traseira onde se depositaba a leña. Na orixe do nome está a maquía, denominación propia do recipiente no que se medía o cobro da muiñada, en gran ou en fariña, e tamén relativa á cantidade en cartos ou en especie que tiñan que pagar os usuarios dos muíños comunitarios.
Por desgraza xa os vándalos, ós que lles da polo cu a cultura tradicional e o patrimonio común, xa fixeron das súas no interior dos muíños, e ata se levaron as madeiras da escaleira que accede ó piso superior, despois de rebentar a pechadura das portas.
Cagándonos na nai que os botou, que ven podía apertar as pernas cando tentaban vir a este mundo, dámoslle as costas a este anaco da nosa historia, atopándonos coa ultima das construcións que se amorean nesta parte do río, tamén comida polas silvas, delatada por unha levada aérea que o cruza.
Ós poucos metros álzase a parede de cemento do encoro pola que apenas sae un fío de auga, ben distinto a aquel decembro de 2006, como lle fago notar ó meu carísimo Miguel, na que subimos ata aquí os primeiros Eivadiños, na que estaban as comportas abertas e producíase o espectáculo dunha impresionante fervenza, á que daba bastante respecto acercarse.
Por un pequeno carreiro abandonamos a Fraga dos Muíños, e chegamos ás beiras do encoro que, aínda que non chovera moito neste inverno, está ó 75 % da súa capacidade.
Despedímonos do sendeiro que sigue ascendendo cara o Galiñeiro, e camiñamos a dous pasos da auga estancada, gozando da calma que aquí se respira, onde non chegan máis ruídos que os da abundante fauna avícola que ten este lugar como refuxio, aínda que ver, o que se di ver, so vemos unha ducia de parrulos aventurándose no centro da lagoa.
Tamén ten fama de ter boa pesca este lugar, e na nosa andaina atopamos algúns improvisados campamentos de pescadores, feitos con madeiras, plásticos e ata cadeiras de oficina, para facer a espera máis agradable.
O que pescamos nós é un feixe de reflexos coa nosa memoria dixital, xa que o encoro semella ser un xigantesco espello, no que, ó fondo, detrás dunha cortina de eucaliptos, piñeiros e carballos, tamén se divisan algunhas casas de San Mamede.
O Encoro de Zamáns foi construído en 1961 e foi concibido para abastecer as necesidades de auga de Vigo durante vinte anos. Apenas dez anos despois da súa realización demostrouse insuficiente e houbo que estudar e emprender outras posibilidades de abastecemento, como a do Encoro de Eiras.
Dende este no que agora nos atopamos bombéase auga ata os depósitos soterrados baixo a Fortaleza do Castro, no que anteriormente eran as galerías, polvoríns e dependencias.
Máis tarde tamén se construíron outros depósitos no Monte do Castro a carón do que agora é unha pista de patinaxe e centro de xuventude. O encoro nunca foi deseñado para aproveitamento hidroeléctrico, senón para abastecemento civil.
Aínda que este dato non freou ós ánimos especuladores das compañías eléctricas que, nos últimos anos, prantexaron esta posibilidade. Estudos recentes sobre as modificacións no encoro para este aproveitamento sinalan o seu alto costo, ó que habería que engadir a destrución do conxunto etnográfico protexido dos Muíños das Maquías, emprazados, como acabamos de observar a 50 metros da base do dique do encoro, ademais do brutal impacto ambiental en todo o entorno.
Pola contra, o actual equipo de goberno do concello de Vigo, aposta por converter as ribeiras de Zamáns nun área protexida para o lecer dos seus cidadáns, abrindo un sendeiro ó seu redor, tal como o que estamos a realizar, con paneis indicativos sobre a flora e a fauna peculiar que ten unha presenza notable neste humidal.
Mentres os políticos cumpren a súa promesa, nos camiñamos pretiño da auga, apreciando a variedade paisaxística deste sendeiro ribeirego, xa que, a pesares do seu pequeno recorrido, ten varias zonas diferenciadas.
A parte que está baixo a silueta do Monte Galiñeiro, na que os carballos tentan unha débil resistencia ó avance imparable da praga de eucaliptos, é a máis despexada, formando unha alongada praia lacustre, se houbera quen de atreverse ó baño nestas augas escuras, que hai xente para todo, e non temos ningunha dificultade para desprezar o sendeiro e camiñar, como xa dixen, a escasos metros do enorme vaso.
Ó chegar a un pequeno regato que desauga no pantano súmanse os salgueiros e bidueiros, aínda que tímidamente a galería ripícola que aproveita a abundancia de auga da zona, e os carballos, máis abundantes, alfombras o camiño coas súas follas.
Aquí tamén é frecuente ver as edras medrar polos troncos das árbores, e mesmamente polo chan, dando un aspecto selvático ó camiño. Esta fraga é un dos sitios máis fermosos do percorrido, e ó pouco a ribeira empeza a ser colonizada por algúns exemplares parcialmente mergullados, onde se agochan varias aves acuáticas.
Unha das colas do encoro, completamente asolagada, fainos recuar e coller outra vez o sendeiro, polo que seguimos ata atopar a desembocadura do Río Zamáns, onde a vexetación faise máis exuberante, xa que dependendo do caudal que arrastre pódese atopar parcialmente cuberta pola auga, proba desto son as numerosas árbores cos troncos estendidos en múltiples tentáculos, onde o amigo Miguel fai proba das súas habilidades como escalador, recuperando esa infancia que, no fondo, nunha perdemos cando se trata de chimpar as polas deste labirinto de madeira. Cruzamos despois o curso fluvial, sen maior problema, xa que a escaseza das chuvias adelgazouno, por un sinxelo paso de pedras, deixando atrás outra fraga enfeitizada.
O punto máis alongado da parede da presa está ateigada de carrizos, xuncos e canavais, e as árbores cínguense á ribeira, xa que máis terra dentro comezan as leiras de San Mamede, e supón a parte máis deforestada do itinerario, deixando ó descuberto incluso a estrada que leva ó alto de San Cosme e máis ala, cara o Val do Luoriña. Pódese dicir que o percorrido é pequeno, máis non que é monótono, porque ata aquí xa perdemos a conta das diversas variacións da paisaxe, tanto na cuberta vexetal como na súa orografía. E aledámonos do día primaveral que temos, xa que a luz é a perfecta para completar un bo safari fotográfico.
Fronte a nós a magnifica silueta do Macizo do Galiñeiro, multiplicado por dous por efecto do espello das augas encoradas, que nos fai soñar con outras montañas máis ambiciosas, aínda que non tan queridas, xa que nas súas pedras e nos seus carreiros hai unha parte importante das nosas vidas.
A derradeira parte do sendeiro é a que ten menos interese, xa que está pegada á estrada e os efectos desa proximidade son patentes, xa que ademais de algunha construción de dubidoso gusto, é a máis visitada e, polo tanto, na que máis acumulación de lixo hai, o que levou a algún amante da natureza coma nós a pintar nun dos carteis do coto de pesca o lema “Ruta dos porcos”. Razón non lle falta, xa que está visto que a xentiña moita culturiña non ten, e respecto polos espazos comúns menos aínda.
Volvemos baixar pegados ó muro de cemento da presa, ata atoparnos cos restos dun muíño literalmente comido polas silveiras, que ten un canal aéreo que cruza o río, polo que, con coidadiño, cruzamos, cara o complexo etnográfico dos Muíños das Maquías, e dende alí desfacemos o camiño polo que viñemos, contentos de aproveitar unha tarde de serán para atesourar sorrisos e carreiros, e gozar das zonas naturais que rodean a cidade onde nacemos, vivimos e, quen sabe se nos tocara morrer.
Ás veces non somos quen de decatarnos da tremenda sorte que temos de vivir nunha cidade que en menos de media hora pode desaparecer da nosa vista, se sabemos cara onde dirixirnos. A metrópole está a un tiro de pedra dun bo feixe de pequenos hábitats naturais onde aliviar as cargas e os vicios que se adquiren na vida cotiá, e nunha tarde que se nos semella primaveral como esta, é imposible declinar a invitación para pasar un par de horas escoitando os queixumes das follas de carballo baixo as botas, que sorrín ante a ausencia do asfalto.
Eu esperteime preguiceiro, e non se me ocorría mellor pasatempo para unha tarde de lecer que ir ó cine a ver a última dos irmáns Cohen, pero a chamada de Miguel lembroume que había mellores opcións para escoller. E alá fomos, a insistir nesa sorte de habitar este fisterre atlántico, onde a climatoloxía insiste en facernos cantar aquela cantiga dos oitenta: “Fai un sol de carallo”.
Como o amigo Panette ten máis ganas que tempo, decidimos visitar un deses oasis onde a paisaxe urbano desaparece case por completo: o Encoro de Zamáns, que foi creado como principal subministrador de auga potable da cidade, aínda que hoxe, debido á demanda de consumo da súa poboación o relevara a un segundo plano.
Moi preto da Pasaxe, onde comeza o concello de Gondomar, e despois de pasar o polígono industrial e a entrada á autoestrada, atopamos un poste que indica que pasa por alí o PRG 1, o sendeiro de pequeno recorrido que sube ó Galiñeiro, e deixamos o coche o seu carón, para introducirnos por el ata as Ribeiras do Zamáns. Pasamos baixo a enorme estrutura de cemento da A9, que salva o obstáculo fluvial, e dándolle as costas introducímonos nun espazo de conto, onde parece que se detivese o tempo.
Camiñando a montante, como din os irmáns do sur, chegamos ó primeiro dos enxeños hidráulicos cos que os nosos devanceiros moian millo, cebada e centeo, quizais durante séculos, nunha das bases da alimentación. Aínda conserva boa parte da súa estrutura intacta, a pesares de que o seu tellado está desfeito e as súas paredes comidas polas edras, e moi preto del atopamos os restos dunha rústica pontella de madeira, que xa non ofrece seguridade para atravesar o río.
Internámonos na levada que o conecta con outro muíño, este case soterrado na vexetación, na que abundan cantidade de fentos, embigos de Venus, ademais de salgueiros e amieiros que adoitan poboar os cursos fluviais. A situación arrecantada das ribeiras do Zamáns favoreceu tamén o desenvolvemento dos carballos, ademais de abeleiras, sanguiños i espiños, polo que o espazo adquire a fasquía dunha fraga.
Outra ponte, esta en bo estado, feita de grandes táboas e mesmo con pasamáns, fálanos da actividade que, en outros tempos, tivo que ter esta zona, na que agora non hai máis que unhas poucas leiras cultivadas. Sen embargo, as marcas do PRG, que imos seguindo, indícannos que debemos cruza-la canle máis adiante, por un paso de pedras, para acceder á zona onde se atopan as construcións tradicionais que fai anos recuperou o concello, integrándoo no seu patrimonio etnográfico.
Trátase dos Muíños de Maquías, un deles de especial relevancia arquitectónica, xa que tamén dispuña de vivenda, no piso superior, e dun pequeno galpón na parte traseira onde se depositaba a leña. Na orixe do nome está a maquía, denominación propia do recipiente no que se medía o cobro da muiñada, en gran ou en fariña, e tamén relativa á cantidade en cartos ou en especie que tiñan que pagar os usuarios dos muíños comunitarios.
Por desgraza xa os vándalos, ós que lles da polo cu a cultura tradicional e o patrimonio común, xa fixeron das súas no interior dos muíños, e ata se levaron as madeiras da escaleira que accede ó piso superior, despois de rebentar a pechadura das portas.
Cagándonos na nai que os botou, que ven podía apertar as pernas cando tentaban vir a este mundo, dámoslle as costas a este anaco da nosa historia, atopándonos coa ultima das construcións que se amorean nesta parte do río, tamén comida polas silvas, delatada por unha levada aérea que o cruza.
Ós poucos metros álzase a parede de cemento do encoro pola que apenas sae un fío de auga, ben distinto a aquel decembro de 2006, como lle fago notar ó meu carísimo Miguel, na que subimos ata aquí os primeiros Eivadiños, na que estaban as comportas abertas e producíase o espectáculo dunha impresionante fervenza, á que daba bastante respecto acercarse.
Por un pequeno carreiro abandonamos a Fraga dos Muíños, e chegamos ás beiras do encoro que, aínda que non chovera moito neste inverno, está ó 75 % da súa capacidade.
Despedímonos do sendeiro que sigue ascendendo cara o Galiñeiro, e camiñamos a dous pasos da auga estancada, gozando da calma que aquí se respira, onde non chegan máis ruídos que os da abundante fauna avícola que ten este lugar como refuxio, aínda que ver, o que se di ver, so vemos unha ducia de parrulos aventurándose no centro da lagoa.
Tamén ten fama de ter boa pesca este lugar, e na nosa andaina atopamos algúns improvisados campamentos de pescadores, feitos con madeiras, plásticos e ata cadeiras de oficina, para facer a espera máis agradable.
O que pescamos nós é un feixe de reflexos coa nosa memoria dixital, xa que o encoro semella ser un xigantesco espello, no que, ó fondo, detrás dunha cortina de eucaliptos, piñeiros e carballos, tamén se divisan algunhas casas de San Mamede.
O Encoro de Zamáns foi construído en 1961 e foi concibido para abastecer as necesidades de auga de Vigo durante vinte anos. Apenas dez anos despois da súa realización demostrouse insuficiente e houbo que estudar e emprender outras posibilidades de abastecemento, como a do Encoro de Eiras.
Dende este no que agora nos atopamos bombéase auga ata os depósitos soterrados baixo a Fortaleza do Castro, no que anteriormente eran as galerías, polvoríns e dependencias.
Máis tarde tamén se construíron outros depósitos no Monte do Castro a carón do que agora é unha pista de patinaxe e centro de xuventude. O encoro nunca foi deseñado para aproveitamento hidroeléctrico, senón para abastecemento civil.
Aínda que este dato non freou ós ánimos especuladores das compañías eléctricas que, nos últimos anos, prantexaron esta posibilidade. Estudos recentes sobre as modificacións no encoro para este aproveitamento sinalan o seu alto costo, ó que habería que engadir a destrución do conxunto etnográfico protexido dos Muíños das Maquías, emprazados, como acabamos de observar a 50 metros da base do dique do encoro, ademais do brutal impacto ambiental en todo o entorno.
Pola contra, o actual equipo de goberno do concello de Vigo, aposta por converter as ribeiras de Zamáns nun área protexida para o lecer dos seus cidadáns, abrindo un sendeiro ó seu redor, tal como o que estamos a realizar, con paneis indicativos sobre a flora e a fauna peculiar que ten unha presenza notable neste humidal.
Mentres os políticos cumpren a súa promesa, nos camiñamos pretiño da auga, apreciando a variedade paisaxística deste sendeiro ribeirego, xa que, a pesares do seu pequeno recorrido, ten varias zonas diferenciadas.
A parte que está baixo a silueta do Monte Galiñeiro, na que os carballos tentan unha débil resistencia ó avance imparable da praga de eucaliptos, é a máis despexada, formando unha alongada praia lacustre, se houbera quen de atreverse ó baño nestas augas escuras, que hai xente para todo, e non temos ningunha dificultade para desprezar o sendeiro e camiñar, como xa dixen, a escasos metros do enorme vaso.
Ó chegar a un pequeno regato que desauga no pantano súmanse os salgueiros e bidueiros, aínda que tímidamente a galería ripícola que aproveita a abundancia de auga da zona, e os carballos, máis abundantes, alfombras o camiño coas súas follas.
Aquí tamén é frecuente ver as edras medrar polos troncos das árbores, e mesmamente polo chan, dando un aspecto selvático ó camiño. Esta fraga é un dos sitios máis fermosos do percorrido, e ó pouco a ribeira empeza a ser colonizada por algúns exemplares parcialmente mergullados, onde se agochan varias aves acuáticas.
Unha das colas do encoro, completamente asolagada, fainos recuar e coller outra vez o sendeiro, polo que seguimos ata atopar a desembocadura do Río Zamáns, onde a vexetación faise máis exuberante, xa que dependendo do caudal que arrastre pódese atopar parcialmente cuberta pola auga, proba desto son as numerosas árbores cos troncos estendidos en múltiples tentáculos, onde o amigo Miguel fai proba das súas habilidades como escalador, recuperando esa infancia que, no fondo, nunha perdemos cando se trata de chimpar as polas deste labirinto de madeira. Cruzamos despois o curso fluvial, sen maior problema, xa que a escaseza das chuvias adelgazouno, por un sinxelo paso de pedras, deixando atrás outra fraga enfeitizada.
O punto máis alongado da parede da presa está ateigada de carrizos, xuncos e canavais, e as árbores cínguense á ribeira, xa que máis terra dentro comezan as leiras de San Mamede, e supón a parte máis deforestada do itinerario, deixando ó descuberto incluso a estrada que leva ó alto de San Cosme e máis ala, cara o Val do Luoriña. Pódese dicir que o percorrido é pequeno, máis non que é monótono, porque ata aquí xa perdemos a conta das diversas variacións da paisaxe, tanto na cuberta vexetal como na súa orografía. E aledámonos do día primaveral que temos, xa que a luz é a perfecta para completar un bo safari fotográfico.
Fronte a nós a magnifica silueta do Macizo do Galiñeiro, multiplicado por dous por efecto do espello das augas encoradas, que nos fai soñar con outras montañas máis ambiciosas, aínda que non tan queridas, xa que nas súas pedras e nos seus carreiros hai unha parte importante das nosas vidas.
A derradeira parte do sendeiro é a que ten menos interese, xa que está pegada á estrada e os efectos desa proximidade son patentes, xa que ademais de algunha construción de dubidoso gusto, é a máis visitada e, polo tanto, na que máis acumulación de lixo hai, o que levou a algún amante da natureza coma nós a pintar nun dos carteis do coto de pesca o lema “Ruta dos porcos”. Razón non lle falta, xa que está visto que a xentiña moita culturiña non ten, e respecto polos espazos comúns menos aínda.
Volvemos baixar pegados ó muro de cemento da presa, ata atoparnos cos restos dun muíño literalmente comido polas silveiras, que ten un canal aéreo que cruza o río, polo que, con coidadiño, cruzamos, cara o complexo etnográfico dos Muíños das Maquías, e dende alí desfacemos o camiño polo que viñemos, contentos de aproveitar unha tarde de serán para atesourar sorrisos e carreiros, e gozar das zonas naturais que rodean a cidade onde nacemos, vivimos e, quen sabe se nos tocara morrer.
No hay comentarios:
Publicar un comentario