E156 Trilho do Fojo da Cabrita (Arcos de Valdevez)

Descripción do percurso e mapa

Mércores, 6 de xaneiro de 2010

Na presentación da exposición do aniversario de Camiñantes, o Nacho, aquel que antes chamabamos Tesorito, a un comentario meu sobre a nostalxia que me espertaban todas aquelas imaxes de momentos tan ledos, que vivira coa intensidade do que esta a descubrir novos continentes, e que agora sinto como unha das etapas da miña vida nas que fun máis intensamente feliz, espetoume que non tiña senso insistir no pasado, que había que esquecer, que o importante era o presente.

E ¿que outra cousa e o presente senón unha sucesión de pasados?...

Penso que, aínda que xa sei que é unha opinión totalmente subxectiva, semella necesario conciliarse con tódolos pretéritos, coas xentes, situacións e lugares que nos tocaron sentir, sen renunciar a ningún, para que poidamos construír ese presente no que vivimos tan fugazmente, porque coa rapidez dun lostrego xa se transforma en pasado.

Semella que, as veces, as palabras teñen a súa propia maxia, porque estaba eu escribindo estas verbas, mesturando unha vez máis tempos pretéritos e presentes, cando recibín unha chamada de aquel que me arrincara esta reflexión. Sosteño que os afectos mudan, pero non caducan, e a pesar de atoparnos afastados nos últimos tempos aledeime sinceramente de volver a falar con este amigo, e con facer plans para compartir, unha vez máis, sendeiros e confidencias o día seguinte, que resultaba o derradeiro feriado do Nadal. ¡Este si que era un bo agasallo de reis!.

Máis só era unha parte porque, como tódolos agasallos, traía algunha sorpresa consigo. Eu xa ideara unha ascensión rápida ó Galiñeiro, pois a noite anterior enlamara e viña con tódolos efectos secundarios activos, pero cando cheguei ó Concheiro, o noso punto de encontro, ademais de Nacho agardábanme Montse, Ramón e Yuka. E, para completar o presente, os magos do Casal de Sistelo ofrecéronme levarme máis ala dos territorios que xa coñecía do Pequeno Nepal. Apertas, bicos e... ala vamos.

Semella que, ás veces, as palabras teñen o efecto de adelgazar o tempo, e foi así como a viaxe ata o val do Vez se me antollou curtísima. E baixo un ceo primaveral cruzamos o corazón de este reino agochado, e fomos máis alá, cara as terras incógnitas, aínda que só para min, do val do Ramiscal. As informacións que tiña sobre estes territorios eran poucas, máis xa tiñan espertado o meu interese, aínda que consideraba que estaban afastadas de máis para as convocatorias eivadiñas. O certo é que non hai moita distancia entre Sistelo e Lombadinha, o noso punto de partida, e que o traxecto ata alí é dunha fermosura desbordante.

Deixamos o noso coche ó carón da antiga escola de Lombadinha, que semella que fai tempo que non escoita os berros e sorrisos dos cativos, tamén aquí, ó outro lado do Miño os desertores do arado levaron consigo a semente que asegura a continuidade destas poboacións montañesas.

Ramón guíanos con decisión por un camiño de pedra onde a constante é a fenda das rodas dos carros que durante séculos fixeron o traxecto entre os campos afastados das brandas e a aldea, á que damos as costas mentres miramos de esguello un mosaico de pequenas parcelas e casas de tellado, en moitos casos, de uralitas oxidadas. Bovinos da brava raza barrosâ, corpos pequenos e grandes cornamentas apuntando ó ceo, chíscannos un ollo antes de volver ó seu pacer monótono.

Pouco a pouco o pobo esvaece, e as liñas das montañas se superpoñen ata máis alá do horizonte, o Nacho tírame da lingua para que lle confese os meus pecados, como nos tempos primixenios, aínda que ultimamente non peque máis que contra min mesmo, intentando desactivar fantasmas ou pola miña tendencia natural a camiñar polo lado máis salvaxe. Pola contra camiñamos aquí por pequenas carballeiras onda a follasca e o brión parecen dispostas por un pintor dotado cunha paleta de gamas infinitas.

A pesares de que se suceden as alternativas no camiño, o noso guía non dubida nin un só instante, e fainos ascender ata unha chaira onde bule unha intensa actividade. Unha grea de cabalos sube monte arriba, mentres permanece un rabaño de ovellas baixo a mirada atenta dunha parella de pastores, e mentres nós tomamos posicións sobre uns penedos para dar conta das nosas provisións, tamén aparece un home dacabalo, seguido por un can da nobre raza do Leboreiro. Disfrutamos da paisaxe e das tortillas e empanadas que trouxemos de Puxeiros, que están a converterse nun clásico nas nosas saídas.

Unha vez repostas as forzas pómonos outra vez en marcha, pois o ceo cubriuse de súpeto e ninguén ten gañas de mollarse, e ademais levantouse un aire fresco que varreu toda a chaira. Pasamos ó carón dun par de cardenhas, o que sinalan a posibilidade de que aquí se atopase unha branda de gando, aínda que nada diso sinale o mapa que celosamente manexa Yuka. E, como nota curiosa, tamén atopamos no camiño o corpo inerte dunha musaraña, o mamífero máis pequeno do mundo, que semella morto de frío. Non me estraña, porque aquí deben de baixar a cachón as temperaturas pola noite.

A case novecentos metros de altitude acadamos a nosa máxima cota, e ademais un dos maiores atractivos da ruta: o fojo da cabrita. Tratase dunha estructura amurallada circular, feita de cachotes de granito, e según o arqueólogo Pérez López, que leva documentado dous centenares de foxos, era chamado así porque no centro se colocaba unha cabra como cebo para o lobo que era atraído ó interior dun foso de pedra cuxos muros, de dous metros de altura, eran fáciles de saltar para entrar pero non para saír pois tiñan unha pequena cuberta ou "aba" que llo impedía.

Neste punto enlazamos con un sendeiro de gran recorrido, e seguimos as marcas brancas e vermellas que, as veces, se superpoñen a grandes mariolas de ata un metro de altura. Tamén atopamos, cousa insólita para este cronista, dunha lápida no medio dunha chaira, e aínda que nos esforzamos en descifrar as inscricións que ten baixo a cruz nos somos quen de facelo, debido a erosión que os elementos causaron na pedra.

Pouco máis adiante atopamos unha presa que recolle as augas que xorden, como por arte de maxia, nestas alturas que semellan desoladas, e onde a vexetación non chega a cubrir as botas. Dende aquí temos unha boa visión da aldea de Lordelo, ó outro lado do Val do Ramiscal, que semella un pequeno reino perdido entre a inmensidade das montañas que nos rodean. Non deixo de sorprenderme co coñecemento que os amigos do Casal de Sistelo teñen dos seus dominios e como, a poucos, van ampliando os seus horizontes, e alédome de que teñan a ben compartilos comigo.

Moi preto da presa atopase unha branda de gando, cun feixe de cardenhas e currais onde se protexía a fazenda, composta por cabras e ovellas, de calquera ataque furtivo dos lobos, e que agora, como a práctica totalidade destes emprazamentos, atopase en desuso. Seméllame que debían de ser moi duras as condicións de vida dos pastores que ficaban aquí, facendo o “giro”, nunha sorte de quendas que se sucedían na época estival.

Dende a branda iniciamos un abrupto descenso, cara a pobo de Alvear, que vemos dende aquí a vista de paxaro, e aproveitando unha atalaia natural sobre o canón do río Ramiscal, que fende as montañas debuxando fermosos meandros, Yuka sorpréndenos sacando da súa mochila un termo de té e un bo anaco de bolo rei ¡o momento máis doce do día!. O certo é que a intendencia mellora sempre que facemos o camiño na súa compaña.

Animados por este aporte enerxético non tardamos en chegar ó camiño que vai en dirección a Alvear, e deixamos de sortear carrascos e toxos, pisando un firme empedrado por onde é visible aínda o sinal do paso dos carros. Separados por valados de cachote multiplícanse as veigas onde pacen un feixe de cachenas que lle dan ese típico aire bucólico e pastoril. A panorámica que temos na aproximación ó núcleo rural permítenos descubrir as semellanzas con Sistelo, xa que tamén se atopa encravada nun outeiro baixo o cal se derraman un feixe de campos dispostos en socalcos.

Un pouco antes de chegar á aldea montañesa damos un brusco xiro e afrontamos un forte desnivel para enlazar outro camiño carreteiro ¡que habilidade para enlazalos ten o noso Ramón!, que nos leva na procura de completalo noso círculo. Non tardamos moito en acadar enorme casal, quizais habilitado para o turismo rural, e dende aquí acedemos á estrada que leva á aldea de Lombadinha, aínda que desbotemos un bo tramo de asfalto polos camiños do PRG que sae do mesmo punto da nosa partida, pero en dirección contraria.

Así chegamos, cando o sol estaba a agocharse tralas montañas, a este pobo que, dende agora, incorporamos ó imaxinario de Eivadiños, grazas os que tiveron a ben mostrarnos os seus camiños. Non ha de pasar moito tempo en que volvamos insistir neles... ...